راهکار میلیاردی شهرداری تهران برای کاهش آلودگی​های صوتی

این شرایط، مسئولان محیط زیست شهری را برآن داشته تا برای کاهش اثرات مخرب آلودگی صوتی روی اعصاب و روان ساکنان محدوده اطراف بزرگراه‌ها دست به دامان راهکاری به نام «دیوارهای صوتی» شوند.

حالا از زمانی که اولین دیوار صوتی در یکی از بزرگراه‌های شهری نصب شد چهار سال می‌گذرد، همان دیوار صوتی که نخستین بار ​ سال 89 و در بزرگراه چمران نصب شد.

آن روزها مسئولان شرکت کنترل کیفیت هوای تهران با توجه به سابقه اجرای این طرح در اروپا و آمریکا و مطالعاتی که روی اثربخشی این طرح انجام شده بود به این نتیجه رسیدند ​ نصب دیوارصوتی 10 تا 15 دسی‌بل معادل 75 درصد اثرات ناشی از آلودگی صوتی روی منازل اطراف محدوده بزرگراه را کاهش خواهد داد.

به این ترتیب دیوارهای صوتی موفق شدند از آزمون اثربخشی در کاهش آلودگی صوت سربلند بیرون بیایند و به همین دلیل حالا با گذشت بیش از یک دهه از ورود این فناوری به کشور، مسئولان شهری همچنان روی دیوارهای صوتی به عنوان گزینه اصلی برای کاهش آلودگی صوتی ناشی از تردد خودروها در بزرگراه‌ها حساب می‌کنند.

سپری در برابر آلودگی صوتی

از زمانی که اولین دیوار صوتی سال 1968 در کالیفرنیا نصب شد تا به امروز تحقیقات گسترده‌ای در کشورهای دنیا روی کارکرد دیوارهای صوتی و نقش آن در کاهش آلودگی هوا انجام شده است.

صداگیر یا حا​ل صوتی، سازه‌ای است که با هدف کاهش انتقال صوت از منبع احداث می‌شود. این سازه‌ها طیف وسیعی از روش‌ها و راهکارها از عایق‌بندی صوتی ساختمان‌ها برای کاهش سر و صدا گرفته تا استفاده از پوشش محافظ شنوایی را در بر می‌گیرد.

امروزه انواع صداگیرهای طبیعی و مصنوعی در دنیا رایج است، اما مرسوم‌ترین صداگیرهای صوتی در دنیا که چند سالی است در طول بزرگراه‌ها نصب می‌شود دیوارهای قوس‌داری است که موجب کاهش انتقال آلودگی صوتی ناشی از تردد خودروها به ساختمان‌های اطراف می‌شو​د.

ساز و کار ویژه و در عین حال ساده بودن این دیوارها باعث شده آنها یکی از عوامل مهم کاهنده صوت در شهرسازی محسوب شوند.

با این حال برای آن که صداگیرها یا موانع صوتی بتوانند موثرعمل کنند باید دو اصل در آنها رعایت شو​د؛ اول این که خط دید بین منبع و دریافت‌کننده صوت را قطع کنند، یعنی به عبارتی ارتفاع صداگیر باید متناسب و بالاتر از منبع انتشار صوت باشد. دوم این که حداکثر کارایی صداگیر زمانی است که صداگیر به جای قرار داشتن وسط منبع انتشار و دریافت‌کننده، در نقطه‌ای نزدیک به منبع صوتی یا دریافت‌کننده صوت قرار داشته باشد تا بتواند قبل از انتشار صوت در ارتفاع و عرض، آن را بشکند.

اما و اگر دیوارهای صوتی

براساس استانداردهای روز دنیا دیوارهای کنترل صوت می‌توانند تا 75 درصد آلودگی صوتی و ترافیک محدوده را کاهش دهند، اما نمی‌توانند به طور صددرصد سر و صدا را حذف کنند.

مریم نادری، مسئول بخش پایش آلودگی هوا و صوت شرکت کنترل کیفیت هوای تهران به جام‌جم می‌گوید ​ دیوارهای صوتی از مرحله ساخت تا جانمایی و نصب، مستلزم رعایت شروطی است که اگر نادیده گرفته شود اثربخشی لازم را نخواهد داشت.

به گفته وی، این دیوارها باید در طول مسیر با ارتفاع استاندارد 7 متر طراحی شوند و برای داشتن اثربخشی مطلوب باید دست‌کم 61 متر در طول مسیر کشیده شوند ضمن این که در طراحی و نصب این دیوارها باید مواردی مانند زیبایی مناظر شهری، نبود مزاحمت برای دید رانندگان و ساکنان منازل اطراف محدوده و نیز کاهش میزان آلودگی صوتی تا سطح استاندارد لحاظ شود.

همچنین دیوارهای صوتی باید طوری طراحی و نصب شوند که انعکاس صوت در سمت مقابل بزرگراه موجب افزایش آلودگی صوتی نشود، از طرفی هرچه یک دیوار بلندتر و نزدیک‌تر به بزرگراه یا منازل مسکونی باشد موثرتر خواهد بود و کارایی آن بیشتر می‌شود در صورتی که برخلاف آن دید مناظر اطراف کاهش خواهد یافت.

نکته طلایی این که نباید دیوار صوتی در محلی قطع شود یا بین آن فاصله بیفتد که البته این مساله همیشه هم ممکن نیست به طور مثال شاید مجبور باشیم برای تردد دوچرخه‌سواران یا عابران پیاده معابری از میان دیوار باز کنیم و برای این که بازدهی دیوار صوتی در این شرایط کم نشود باید راهکاری اندیشیده شود.

نادری معتقد است ​ اگر همه این نکات برای ساخت و نصب یک دیوار صوتی رعایت شود، می‌توان امیدوار بود که یک دیوار صوتی بتواند 10 تا 15 دسی‌بل معادل 75 درصد آلودگی صوتی را کاهش دهد.

چرا دیوار شیشه‌ای؟

شما فقط یک شکل از آنها را دیده‌اید. دیوارهایی با طلق شیشه‌ای که در طول بزرگراه کشیده شده‌ است، اما دیوارهای صوتی فقط همین یک شکل و جنس را ندار​د. این دیوارها می‌توا​ند به صورت خاکی، بتونی، آجری، چوبی، فلزی، طلق شیشه‌ای، ورق آلومینیومی یا از ترکیب شیشه و آلومینیوم ساخته شو​د.بسته به این که قرار است در کجا نصب شو​د و چه میزان دسی‌بل از آلودگی محدوده را کاهش دهد، جنس دیوار صوتی که قرار است در محل نصب شود، تعیین می‌شود. شاید برای شما هم این پرسش پیش بیاید که با این همه تنوع چرا در کشور ما اکثرا از دیوارهای صوتی با طلق شیشه‌ای استفاده می‌شود.

مسئول بخش پایش آلودگی هوا و صوت شرکت کنترل کیفیت هوای تهران در این باره توضیح می‌دهد : طبیعی است ​ نصب دیوارهای صوتی ممکن است در چهره و زیبایی شهر اثر منفی بگذارد و این مشکل درباره منظره هر دو سمت دیوار به وجود خواهد آمد، بنابراین مهم است ​ فقط جنبه‌های کاهش آلودگی صوتی را در نظر نگیریم و از تاثیر آن بر زیبایی محیط و منظره پیرامون هم غافل نشویم.

حالا تصور کنید هر روز صبح که از خواب بیدار می‌شوید و از پنجره بیرون را نگاه می‌کنید به جای منظره بزرگراه، خودروها، درختان و آدم‌ها چشم تان به یک دیوار بتونی یا سیمانی بلند بیفتد که جلوی دید شما کشیده شده و بدتر از همه این که شما محکوم هستید به این که سال‌ها منظره این دیوار روبه‌رو را مقابل چشمتان تحمل کنید.

این همان مشکل مهمی است که باعث می‌شود مسئولان شهری برای نصب دیوارهای صوتی، دیوارهای سیمانی یا بتونی کدر را از بین گزینه‌ها حذف کنند مگر در مواقع استثنایی که به طور مثال در محدوده نصب دیوار صوتی منزل مسکونی نباشد.

به گفته نادری، دیوارهای صوتی بهتر است با محیط اطراف آن و بزرگراه و حتی خط‌کشی‌های بزرگراه هماهنگی داشته باشد. در مواردی که دیوار صوتی باید نزدیک ساختمان‌های مسکونی نصب شود به منظور جلوگیری از کاهش دید و حذف مناظر از دید ساکنان واحد مسکونی باید از دیوارهای شفاف مانند پلی‌کربنات استفاده شود که نمونه‌های آن را می‌توان در بیشتر بزرگراه‌های پایتخت که دیوار صوتی در بخش‌هایی از آن نصب شده است، دید.

پس این نوع دیوار بهترین انتخاب برای محیط‌های شهری است. همچنین در مناطق حاشیه شهرها اگر بخواهیم دید ساکنان آن مناطق به بزرگراه و خیابان‌ها را حذف نکنیم می‌توانیم از دیوارهای شفاف استفاده کنیم.

دیواری با هزینه میلیاردی

فناوری دیوارهای صوتی فقط متعلق به کشورهای اروپایی و آمریکایی بود حتی اولین دیوارهای صوتی که در بزرگراه‌های پایتخت نصب شدند از کشورهای اروپایی مانند آلمان خریداری می‌شدند، اما بتدریج برخی شرکت‌های داخلی نیز توانستند این فناوری را بومی سازی کنند.

این طور که مسئول بخش آلودگی هوا و صوت شرکت کنترل کیفیت هوای تهران می‌گوید گرچه بخشی از مواد اولیه این دیوارها همچنان از خارج به کشورمان وارد می‌شود، اما بخش عمده ساخت این دیوارها از سوی شرکت‌های داخلی انجام می‌شود. با این حال بومی شدن این فناوری باعث نشده ​ بتوان از هزینه میلیاردی ساخت و نصب این دیوارها چشمپوشی کرد و شاید همین موضوع دست مسئولان شهری را در تجهیز تک‌تک بزرگراه‌های شهری به دیوارهای صوتی بسته است.

به گفته نادری هم‌اکنون ساخت هر دیوار صوتی در بزرگراه‌های شهری دست‌کم 5/1 میلیارد تومان هزینه روی دست مسئولان شهری می‌گذارد، اما به هر حال با توجه به کارایی این دیوارها نمی‌توان از ضرورت نصب آن چشمپوشی کرد.

البته دیوارهای صوتی فقط شکل‌شان این طور که مانند یک دیوار در طول بزرگراه‌ها کشیده می‌شود، نیست. به گفته مسئول بخش پایش آلودگی هوا و صوت شرکت کنترل کیفیت هوای تهران هم‌اکنون در دنیا اشکال دیگری از دیوارهای صوتی هم به اجرا گذاشته شده که به دلیل طراحی خاصشان نسبت به شکل فعلی که در کشورمان اجرا می‌شود، هزینه چند برابری می‌طلبد.

دیوارهایی که به شکل تونل طراحی می‌شود و دو طرف بزرگراه را پوشش می‌دهد تا خودروها از داخل مسیر کریدور مانند آن تردد کنند و این شکل جدیدی از دیوارهای صوتی است. گویا قرار بوده پیش از این روی پل صدر چنین کریدوری نصب شود، اما به دلیل هزینه‌بر بودن آن و دیگر مشکلاتی که ناشی از فراهم نبودن برخی زیرساخت‌ها وجود داشت، اجرای آن منتفی ​ و در نهایت برای این بزرگراه نیز از همین دیوارهای صوتی فعلی نصب شد.

البته تلاش‌هایی هم شده که با تغییراتی که در نحوه اجرای دیوارهای صوتی فعلی داده می‌شود این دیوارها متنوع‌تر شو​د؛ نمونه آن دیوار صوتی نصب شده در بزرگراه صدر است که در آن از رنگ‌های جذاب استفاده شده است.

مسئولان محیط زیست شهری معتقدند در شرایط فعلی نصب دیوارهای صوتی بهترین و البته دردسترس‌ترین گزینه‌ای است که می‌توان روی آن برای جلوگیری از اثرات مخرب ناشی از آلودگی صوتی در اطراف محدوده بزرگراه‌های شهری حساب کرد به همین دلیل تلاش می‌کنند که هر ساله تعداد بیشتری از بزرگراه‌ها را به این دیوارها تجهیز کنند. برای امسال نیز هشت مسیر بزرگراهی دیگر قراراست صاحب دیوار صوتی شوند.

پوران محمدی / گروه جامعه