حراج خبر به قیمت مفت

اگر این واقعیت را بپذیریم که نمایشگاه مطبوعات بزرگ‌ترین همایش روزنامه‌ها، نشریات، خبرگزاری‌ها و پایگاه‌های خبری در سطح کشور است، باید از این فرصت نه فقط به عنوان فرصتی برای تعامل هرچه بیشتر با مردم و تقویت رابطه رسانه و مخاطب استفاده کنیم، بلکه باید در جهت رفع کاستی‌ها، تقویت پیوندهای حرفه‌ای و زمینه‌ای برای وحدت بیشتر مسئولان و دست‌اندرکاران عرصه مطبوعات برای بهبود شرایط موجود بهره بگیریم.

اکنون روزگاری که روزنامه‌ها و نشریات سنتی صرفا به انتشار مطالب خود در قالب روزنامه‌های کاغذی اکتفا می‌کردند، گذشته است و آنهایی هم که مطالب چاپی خود را فقط به صورت فایل‌های پی دی اف در اینترنت منتشر می‌کنند، آخرین و بازمانده‌ترین نشریاتی هستند که در قافله پیشرفت رسانه‌ها حضور دارند.

روزنامه‌ها و مطبوعات موفق در دنیا، امروزه آنهایی هستند که با وجود حفظ نسخه‌های چاپی، در فضای مجازی از دیگران جلوترند و هر روز با طراحی‌های بهتر، مطالب ارزشمندتر، اخبار موثق تازه‌تر و فناوری‌های به‌روزتر به نیازهای مخاطبان پاسخ می‌دهند.

ما در ایران هنوز راه بسیاری برای پیمودن در عرصه فضای مجازی داریم و برای پیشرفت ناگزیر در این عرصه، باید بتوانیم از فرصتی که نمایشگاه مطبوعات در اختیارمان نهاده است، در جهت شناخت موانع و مشکلات و تعامل و همفکری برای رفع آنها از طریق تقویت روند تصمیم‌گیری‌های مشترک بهره بگیریم.

تاملی کوتاه در وضع نشریات آنلاین و مطبوعاتی که در حوزه فضای مجازی فعالیت می‌کنند، نشان می‌دهد ما هنوز بسیاری از خصایص و ویژگی‌های این عرصه را نشناخته‌ایم.

یکی از بارزترین نشانه‌های این نبود شناخت، مفت‌خوری یا به عبارت بهتر، «مفت بازی» مطبوعات در ایران است. در این زمینه، کافی است نگاهی به روزنامه‌های آنلاین، خبرگزاری‌ها، پایگاه‌های خبری و رسانه‌های اینترنتی کشور بیندازیم. در حالی که در همه کشورهای پیشرفته دنیا، درآمدزایی بنگاه‌ها یک اصل است و رسانه‌ها نیز از آن پیروی می‌کنند، ما به رایگان همه تولیدات خبری خود را در اختیار دیگران می‌گذاریم.

شاید اگر مسئول یک رسانه غربی شرایط ما را ببیند، از این وضع تعجب کند. او لابد خواهد گفت: «شما حتما خیلی ثروتمند هستید که همه محصولات و تولیدات خود را مفت و رایگان در اختیار همگان می‌گذارید.»

امروزه رسانه‌های معتبر دنیا قواعد حضور در فضای مجازی را شناخته‌ و به آن گردن نهاده‌اند. بر همین اساس، شما مثلا هیچ روزنامه‌ای را نخواهید یافت که همه مطالب نسخه چاپی‌اش را در نسخه آنلاین خود منتشر کند. مخاطب برای دسترسی به مطالب چاپی روزنامه در اینترنت باید مبلغی را به عنوان حق اشتراک بپردازد که از مبلغ روزنامه کاغذی کمتر است، اما برای بنگاه مطبوعاتی یاد شده، درآمدزایی به همراه دارد. امروزه مطبوعات کشورهای پیشرفته حتی برای دسترسی به متن کامل یک مقاله در نسخه مجازی خود نیز مبالغی را تعیین می‌کنند که بدون پرداخت آن، مخاطب امکان دسترسی به مطلب را نخواهد داشت.

البته، این موضوع به آن معنا نیست که دسترسی به روزنامه‌های آنلاین آنها نیازمند پرداخت هزینه است، بلکه می‌خواهم بگویم خواندن مطالب روزنامه چاپی در اینترنت یا دسترسی مخاطبان به مجموعه گزارش‌های تصویری تولیدی یا متن کامل برخی مقالات، گزارش‌ها و تحلیل‌های مهم در این‌گونه رسانه‌ها با پرداخت هزینه میسر می‌شود.

این حق هر تولیدکننده‌ای است که مزد محصولاتش را دریافت کند و برای آن‌که مطبوعات و رسانه‌ها در ایران به این حق برسند باید از همین فرصت نمایشگاه بهره بگیرند و شرایطی را فراهم آورند تا با وحدت و یک تصمیم جمعی، حرکت در این مسیر تازه را که به نفع بقای آنها و لازمه پیشرفت و تقویت رسانه‌هاست، آغاز کنند. تجربه نشان داده است حرکت‌های انفرادی در این عرصه، با شکست مواجه خواهد شد.

مشکل بزرگ دیگر مطبوعات ایران در فضای مجازی، «شناسنامه‌دار نبودن پایگاه‌های خبری» است. کافی است سری به بسیاری از این پایگاه‌ها بزنید. اغلب آنها، هیچ معرفی از خود ندارند، نامی از مسئولان و صاحبان آن وجود ندارد و جز یک ایمیل، حتی نشانی پستی یا شماره تلفنی برای تماس با آنها درج نشده است.

طبق قانون، رسانه‌ها باید در همه حال، مسئولیت انتشار مطالب خود را برعهده بگیرند، به حقوق شهروندان و مخاطبان احترام بگذارند و رفتاری مسئولانه در قبال جامعه داشته باشند.

وضع کنونی و آشفتگی و بی‌سر و سامانی وضع رسانه‌های آنلاین در ایران موجب شده است به دلیل پاسخگو نبودن آنها، حقوق افراد نادیده گرفته شود. انتشار مطالب نادرست، بدون منبع یا تاریخ گذشته در برخی از آنها رواج یابد، خواسته یا ناخواسته، تشویش اذهان عمومی به یک جاذبه و تفریح تبدیل شود و در نهایت، بی‌اعتمادی مردم و مسئولان را نسبت به مطبوعات در کشور به‌دنبال داشته باشد. نمونه بارز این وضع را ما اخیرا در ماجرای اسیدپاشی دیدیم که در بازار داغ شایعات و انتشار مطالب مربوط به آن، برخی حتی اخبار و عکس‌های اسیدپاشی را که متعلق به دو سال پیش بود، به عنوان خبر روز در رسانه‌های مجازی یا شبکه‌های اجتماعی منتشر کردند.

در این بحبوحه، متاسفانه، اصل مهم و حرفه‌ای «منبع‌نویسی» نیز در رسانه‌های آنلاین ایران اغلب نادیده گرفته شده و همه چیز دست به دست هم داده است تا در این آشفته ‌بازار مطبوعاتی، بیش از پیش حقوق تولیدکنندگان فرآورده‌های خبری و مردم زیرپا گذاشته شود.

در این ماجرا، نهادهای مسئول در کشور اعم از شورای عالی انقلاب فرهنگی، شورای عالی فضای مجازی، مجلس شورای اسلامی و دولت بویژه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز مقصر هستند زیرا با وجود گسترش روزافزون فعالیت‌های رسانه‌ای در عرصه اینترنت، تاکنون وقعی به آموزش و تدریس روزنامه‌نگاری آنلاین ننهاده‌اند و نه فقط به تربیت خبرنگاران و روزنامه‌نگاران متخصص در این عرصه در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی نپرداخته‌اند، بلکه مقررات قانونی و قواعد و چارچوب‌های فعالیت حرفه‌ای آن را نیز فراهم نکرده‌اند.

خوشبختانه، موسساتی همچون جام‌جم که از پیشگامان عرصه فعالیت در فضای مجازی هستند، در طول چند سال فعالیت، تجارب ارزنده‌ای را چه در عرصه حرفه‌ای و چه طراحی و پشتیبانی فنی روزنامه‌نگاری آنلاین اندوخته‌اند که می‌تواند سرمایه خوبی برای همه افراد، نهادها و بنگاه‌هایی باشد که می‌خواهند در عرصه اطلاع‌رسانی در اینترنت فعالیت کنند.

موسسه فرهنگی مطبوعاتی جام‌جم که اکنون از وجود جام‌جم‌آنلاین و 9 سایت تخصصی خبری دیگر بهره می‌برد، در همین جا آمادگی خود را برای کمک به دیگران در این عرصه اعلام می‌کند و دست آنها را برای حرکت در مسیر پیشرفت و بهبود روزنامه‌نگاری آنلاین در ایران به گرمی می‌فشارد.

محمدرضا نادری‌/‌ مدیر جام‌جم آنلاین

ویژه نامه جام جم / بیستمین نمایشگاه مطبوعات