اندیشمند و متفکری توانا

آیت الله علامه سید محمدحسین طباطبایی مشهور به علامه طباطبایی، 1281 هجری خورشیدی در خاندانی اهل علم و تقوا در تبریز دیده به جهان گشود.

ایشان دوره ابتدایی را در مکتب خانه به آموزش قرآن و کتاب های ادبیات فارسی از جمله گلستان و بوستان و خطاطی همت گماشت و در مدرسه طالبیه تبریز به یادگیری ادبیات عرب، علوم نقلی، فقه و اصول پرداخت.

این فیلسوف برجسته که تشنه فراگیری بیشتر بود، برای تحصیل علوم دینی، کمالات اخلاقی و معنوی همراه با برادر خود رهسپار نجف شد و در 10 سال اقامت خود در این شهر علوم ریاضی را نزد آقا سیدابوالقاسم خوانساری، فقه و اصول را از استادانی چون آیت الله نایینی و آیت الله محمدحسین غروی اصفهانی فرا گرفت، فلسفه را از حکیم سید حسین بادکوبه‌ای آموخت و برای یادگیری معارف الهیه، اخلاق و فقه الحدیث از محضر آیت الله سیدعلی قاضی طباطبایی بهره جست.

علامه طباطبایی پس از مدتی به زادگاهش بازگشت و 10 سال در روستای شادآباد تبریز به زراعت و کشاورزی مشغول شد و در حالی که آموخته های خود را در اختیار دانش پژوهان قرار می داد، تجربه ها و یافته‌های گرانبهایش را بر لوح سفید کاغذ نگاشت که کتاب ارزشمند تفسیرالمیزان حاصل 20 سال تلاش این فقیه گرانمایه به شمار می رود که در 20 جلد به زبان عربی نوشته شده و در این اثر از روش تفسیر قرآن به قرآن و جز به جز تفسیر آیه ها و بحث های لغوی، استفاده کرده است.

وی برای گسترش دامنه علوم خویش در 1325 هجری خورشیدی به همراه خانواده به قم رفت تا بحث و تدریس را در آنجا ادامه دهد.

کتاب اصول فلسفه و روش رئالیسم که 14 مقاله فلسفی را در برمی گیرد، دیگر اثر بنام علامه طباطبایی محسوب می شود؛ در این کتاب به بررسی موضوعات فلسفی، با توجه به رویکردهای حکمت فلسفی اسلامی و فلسفه جدید غربی پرداخته است.

او آثار دیگرش را چون رساله در توحید، رساله در اسماء الله، رساله در افعال الله، الانسان قبل الدنیا، الانسان فی الدنیا، الانسان بعد الدنیا، رساله النبوة و الامامه، رساله وسائط و رسالة الولایه به زبان عربی نگاشته است.

علامه طباطبایی کتاب های شیعه در اسلام، قرآن در اسلام، وحی یا شعور مرموز، اسلام و انسان معاصر، حکومت در اسلام و سنن النبی، بدایة الحکمة، نهایة الحکمة، علی و فلسفه الهی، خلاصه تعالیم اسلام و رساله در حکومت اسلامی را با زبان فارسی به رشته تحریر درآورده است.

علامه طباطبایی شاگردان برجسته‌ای تربیت کرد که از جمله آنها می‌توان مرتضی مطهری، عبدالله جوادی آملی، سید محمد حسینی بهشتی، حسن حسن زاده آملی، محمد مفتح، ناصر مکارم شیرازی و محمدرضا مهدوی کنی را نام برد.

عارف وارسته سیدمحمدحسین طباطبایی، دارای روح لطیف، ذوقی عالی و لطافت خاصی بود و به خواندن اشعار حافظ شیرازی علاقه داشت و خود نیز دارای قریحه شاعری بود و غزل‏های زیادی از او به جای مانده است.

**مهر خوبان دل و دین از همه بی‏پروا برد

رخ شطرنج نبرد آنچه رخ زیبا برد

**تو مپندار که مجنون سرِ خود مجنون گشت

از سَمَک تا به سمایش کشش لیلا برد

**من به سرچشمه خورشید نه خود بردم راه

ذرّه‏ای بودم و مهر تو مرا بالا برد

علامه سید محمدحسین طباطبایی سرانجام پس از سال ها تلاش در زنده کردن حکمت، فلسفه و تفسیر در بیست و چهارم آبان 1360 هجری خورشیدی در تبریز چشم از جهان فروبست.

به بهانه ی بزرگداشت علامه سید محمدحسین طباطبایی، پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا با «محمدصادق زاهدی» استاد فلسفه ی اسلامی دانشگاه تهران به گفت و گو پرداخته است.

محمدصادق زاهدی درباره ایده احیاگری سنت اسلامی گفت: جریان احیاگری که در سده پیش به وسیله سید جمال الدین اسدآبادی کلید خورد، از جنبه های عملی و نظری پیگیری شد که سید جمال الدین اسدآبادی خود سردمدار فاز نخست بود و محمد عبدو از شاگردان وی جنبه دیگر را دنبال کرد، اما در آن زمان گرایش بیشتری به بـُعد نظری وجود داشت و علامه طباطبایی در این جریان ها جنبه نظری را انتخاب کرد، بزرگمردی که جایگاهی ویژه در میان متفکران مسلمان دارد و در سنت احیا و احیاگران شناخته شده است.

وی در ادامه اظهار داشت: احیاگری شاخه های مختلفی دارد که تعامل جهان اسلام با دنیای مدرن و احیاگری مبتنی بر سنت، از آن جمله اند که علامه طباطبایی در این میان شاخه ی دوم را انتخاب کرد، علامه طباطبایی از مصلحان دینی است که نقص هایی را در ساحت تفکر مسلمانان مشاهده کرد و در برطرف کردن آن ها کوشید، او به بخش های مورد غفلت واقع شده سنت اسلامی توجه کرد و به بخش های سنتی که کمتر به آنها پرداخته شده بود گرایش داشت.

استاد فلسفه اسلامی دانشگاه تهران با اشاره به آثار به جای مانده از این اندیشمند فرزانه افزود: علامه طباطبایی در حوزه فلسفه اسلامی دست به تألیف آثار و بازخوانی سنت فلسفی مسلمانان زده و در این زمینه کتاب هایی از جمله بدایه الحکمه و نهایت الحکمه را از خود به یادگار گذاشته که در واقع یک نوع بازخوانی فلسفه صدرایی است. از کتاب های ایشان در زمینه ی عرفان اسلامی نیز می توان رساله ی الولایه و الانسان قبل الدنیا، الانسان فی الدنیا و الانسان بعد الدنیا را نام برد. این فیلسوف نامدار در سنت مسلمانان توجه ویژه‌ای به قرآن و فهم آن داشته و در این زمینه اثر گرانبهای المیزان فی تفسیر قرآن را به رشته تحریر درآورده است. به طور کلی مجموعه کارهای علامه طباطبایی برخلاف جریان سازگار با دنیای مدرن در دهه ها و سده‌های پیشین، به احیای سنت از درون مربوط می شود و در آثار ایشان دلبستگی تمام و کمال به سنت اسلامی به روشنی قابل مشاهده است اما این امر سبب نشده تا تفکری تعصب آمیز به باورهای دینی ارائه دهد.

محمد صادق زاهدی خاطرنشان کرد: روح نقادانه و متفکرانه ی موجود در آثار این متفکر بزرگ اسلامی نشان می دهد که وی دفاعی عقلانی و استدلالی مبتنی بر عقل را از سنت اسلامی در ذهن خود دارد. او در برابر مصلحانی مانند غزالی قرار می گیرد که اگرچه به سنت اسلامی توجه داشتند اما روایت آنها بیشتر از عقل مداری بر پایه ی اسلام مداری بوده است.

استاد فلسفه اسلامی دانشگاه تهران افزود: برداشتی که علامه طباطبایی بر محور عقل بنا نهاد، همچنان پس از سال ها ادامه دارد و در این زمینه می توان به تقویت عقلانی سازی دین و ایمان ورود پیدا کرد و راه وی را در پیش گرفت.

وی در مورد تاثیرگذاری این دانشمند بزرگ در حوزه فلسفه اسلامی گفت: میراث فرهنگی و اسلامی، مطالعه های اسلامی انجام شده در دانشگاه ها، تحقیق های صورت گرفته در زمینه عرفان پژوهی و مطالعه‌هایی که در چند دهه پیش در حوزه ی فلسفه اسلامی انجام شده، همگی وامدار اندیشه هایی است که علامه طباطبایی آن را آغاز کرد.

محمد صادق زاهدی در پایان با بیان اینکه ایشان شاگردان بزرگی را تربیت کرده اند، تصریح کرد: شهید مرتضی مطهری استاد فلسفه و کلام اسلامی از بزرگترین شاگردان علامه طباطبایی و محصول تعلیم های ایشان به شمار می رود، فعالیت های شهید مطهری در بازخوانی عقلانی سنت فکری مسلمانان و تاثیر وی در ساخت ذهنیت نسل جوان، وامدار درس هایی است که از علامه طباطبایی فرا گرفته بود.(ایرنا)