پژوهشی نو در اسناد نهج‌البلاغه

سید رضی برای سخنانی که از حضرت علی (ع) در نهج البلاغه نقل کرده است، سند و مدرکی نیاورده است. این امر از دیرباز موجب شده است، که برخی از علمای اهل سنت و در این اواخر برخی مستشرقین در صحت انتساب برخی از فرازهای این کتاب به علی (ع) تردید روا دارند.

به همین سبب از دیرباز، صاحب‌نظران شیعه، تلاش گسترده‌ای برای نشان دادن اسناد و مدارک نهج البلاغه مبذول داشته‌اند، دانشمندانی چون «کاشف الغطا»، «امتیاز علی‌ خان عرشی»، «عبد الزهرا حسینی»، «رضا استادی»، «محمد مهدی جعفری» و «محمد دشتی»، یکی پس از دیگری، تلاش بسیار کرده‌اند که با پیدا کردن اسناد نهج البلاغه نقایص تحقیقات گذشتگان را کامل کنند. در اغلب تحقیقاتی که درباره اسناد و مدارک نهج البلاغه صورت گرفته، استناد به کتب شیعه بویژه آنها که پس از سید رضی نوشته شده بسیار است و این امری است که برای اثبات اصالت نهج البلاغه از نظر مخالفان قانع کننده نیست.

در این پژوهش بنا به قول

منابع ما فقط کتب اهل سنت است و به هیچ یک از کتب شیعه استناد نکرده‌ایم، زیرا این احتمال وجود دارد که مأخذ آنها خود نهج البلاغه باشد، هرچند بسیاری از این منابع، معاصر سید رضی و یا قبل از او بوده و آنها از کار سید رضی اطلاع نداشته و منابعی غیر از نهج البلاغه در اختیار آنها بوده است.

با بررسی و تأمل در اسناد سخنان امام (ع) در کتاب‌های: «مستدرک نهج البلاغه، هادی کاشف الغطا»، «استناد نهج البلاغه، امتیاز علی خان عرشی»، «مصادر و اسانید نهج البلاغه، عبدالزهراء حسینی خطیب»، «بحثی کوتاه پیرامون مدارک نهج البلاغه، رضا استادی»، «پژوهشی در اسناد و مدارک نهج البلاغه، محمد مهدی جعفری» و «روش‌های تحقیق در اسناد و مدارک نهج البلاغه، محمد دشتی»، ضمن نقد این کتاب‌ها، به اسناد و مدارکی دست یافته‌ایم که صاحب‌نظران این امر، برای اثبات اصالت سخنان امام (ع) در نهج البلاغه به آنها اشاره نکرده‌اند. از دیگر نتایج این تحقیق این است که کتاب‌های مذکور نیازمند نقد و بازنگری هستند.

نتایج این تحقیق

با بررسی سخنان امام (ع) به منابع و اسنادی از کتب ادبی اهل سنت دست یافتیم که در کتاب‌های اسناد نهج البلاغه به آنها اشاره‌ای نشده است:

1ـ از بین 241 خطبه، 79 نامه، 480 حکمت و 9 حدیث غریب، که در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته در مجموع برای 127 خطبه، 45 نامه، 310 حکمت و 7 حدیث، اسنادی از کتب ادبی اهل سنت آورده‌ایم که در پژوهش‌های دیگر محققان اشاره‌ای به آنها نشده است.

2ـ برای 12 خطبه، 9 نامه‌ و 58 حکمت‌، اسنادی نقل کرده‌ایم که هیچ منبع اهل سنتی در کتب اسناد نهج البلاغه برای آنها نقل نشده است.

3ـ در بررسی اسناد کتب قبلی معلوم گردید که سند 9 خطبه و 39 مورد از حکمت‌ها اشتباه است، ضمن اصلاح آنها، منابع جدیدی نیز اضافه کرده‌ایم.

3ـ برای 106 خطبه‌، 36 نامه‌، 213 حکمت‌ و 7 حدیث غریب، که در کتاب های اسناد نهج البلاغه برای آنها، اسنادی از کتب ادب اهل سنت نقل شده، منابع جدیدی اضافه کرده‌ایم.

این پژوهش با مقدمه دکتر سید محمد مهدی جعفری به همت دکتر وحید سبزیان پور و با همکاری فرزانه فتاحیان، توسط انتشارات یاردانش به چاپ رسیده است.

منبع: سایت کتابخانه مجلس