لوت جهانی می‌شود؟

فعالیت یونسکو در حوزه‌های متعدد ازجمله میراث فرهنگی انجام می‌شود. ثبت شاهکارهای میراث نامکتوب و نامحسوس بشر و مکان‌های میراث جهانی از آن جمله است. میراث جهانی یونسکو نام عهدنامه‌ای بین‌المللی است که ۱۶ نوامبر ۱۹۷۲ به تصویب کنفرانس عمومی یونسکو رسید و موضوع آن حفظ آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی بشر است که اهمیت جهانی دارد و متعلق به تمام انسان‌های زمین فارغ از نژاد، مذهب و ملیت خاص است. بر پایه این کنوانسیون کشورهای عضو یونسکو می‌توانند آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی کشور خود را به عنوان میراث جهانی نامزد ثبت کنند و حفاظت از این آثار پس از ثبت در عین باقی ماندن در حیطه حاکمیت کشور مربوطه، به عهده تمام کشورهای عضو خواهد بود. مکان‌های میراث جهانی ثبت ‌شده در سازمان یونسکو، مکان‌هایی مانند جنگل، کوه، آبگیر، صحرا، بقعه، ساختمان، مجموعه یا شهر است.

ایران 3 سال پس از تصویب کنفرانس عمومی یونسکو یعنی سال ۱۹۷۵ به کنوانسیون میراث جهانی یونسکو پیوست. چغازنبیل، تخت جمشید و میدان نقش جهان نخستین مکان‌هایی بود که در ایران به فهرست میراث جهانی اضافه شد.

سپس تخت سلیمان، پاسارگاد، سلطانیه، بیستون، مجموعه قره کلیسای آذربایجان، بازار تبریز و عنوان باغ ایرانی شامل باغ‌های ایرانی پاسارگاد، ارم، چهلستون، فین، عباس‌آباد، شازده، دولت‌آباد، پهلوان‌پور و اکبریه به ثبت جهانی رسید. در اجلاس سال ۲۰۱۳، کاخ گلستان در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت. آخرین اثری هم که از ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو جای گرفت، شهر سوخته است که در اجلاس سال ۲۰۱۴ این سازمان به عنوان هفدهمین اثر تاریخی ایران پذیرفته شد.

نخستین میراث طبیعی راهی یونسکو می‌شود

با آنکه تا این لحظه، 17 اثر تاریخی را در فهرست جهانی به ثبت رسانده و هر سال سهمیه معرفی یک اثر طبیعی را نیز داشته‌ایم اما تاکنون هیچ اثر طبیعی از ایران در فهرست جهانی به ثبت نرسیده است. ۱۰ معیار برای ثبت جهانی مورد نظر قرار می‌گیرد که 6 معیار آن مربوط به آثار فرهنگی و 4 معیار نیز برای آثار طبیعی است.

این گونه بود که مسئولان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بر آن شدند تا نخستین پرونده اثر طبیعی را برای ثبت در فهرست جهانی ارسال کنند. بالاخره پرونده بیابان لوت با همکاری دانشگاه تهران تدوین و به عنوان نخستین اثر طبیعی ایران راهی یونسکو شد تا در فهرست آثار طبیعی دنیا به ثبت برسد.

فرهاد نظری، مدیرکل دفتر ثبت آثار تاریخی و فرهنگی در سازمان میراث فرهنگی درباره خصوصیات بیابان لوت برای ثبت در فهرست جهانی می‌گوید: «بیابان لوت یکی از مهم‌ترین مواریث طبیعی ایران است که شانس زیادی برای ثبت در فهرست جهانی دارد. این بیابان در 3 استان خراسان ‌جنوبی، کرمان و سیستان و بلوچستان قرار دارد. رودخانه‌ شور، تپه‌های ستاره‌ای شکل، سنگفرش بیابانی و بلندترین کلوت‌ها از دیگر ویژگی‌ها و عوارض منحصر به فرد این بیابان است. از دیگر سو، بیابان لوت در سال‌های متمادی به عنوان گرم‌ترین نقطه زمین معرفی شده است. بلندترین هرم ماسه بادی‌های جهان در این بیابان قرار دارد که این هرم‌ها حتی از بلندترین هرم‌های ماسه بادی که در چین شناسایی شده بلندتر است.»

منحصربه‌فرد بودن، نشان دادن فرآیند تحول یک اثر در طول تاریخ زمین‌شناختی، مکان‌هایی که از نظر بیولوژیک و اکولوژیک ویژگی‌های خاص داشته و پدیده‌هایی که در معرض خطر قرار دارد، از معیارهای ثبت جهانی آثار طبیعی به شمار می‌رود. نظری با اشاره به آن که ایران آثار زیادی دارد که می‌تواند در فهرست جهانی ثبت شود، از شانس بالای بیابان لوت به لحاظ ارزش‌های آن اعم از نوع حفاظت و مدیریت برای جلب‌نظر آرای کارشناسان یونسکو خبر می‌دهد و می‌گوید: «برای ایران مهم است که نخستین پرونده و اثری که در حوزه میراث طبیعی معرفی کرده، حتما در فهرست جهانی جای گیرد.»

نمونه‌هایی مانند بیابان لوت در جهان وجود دارد که در یونسکو به ثبت رسیده‌، اما مدیرکل دفتر ثبت آثار تاریخی و فرهنگی معتقد است، بیابان لوت یکی از شاخص‌های این حوزه است. تاکنون ایران موفق شده ۱۰ اثر ناملموس (معنوی) و 17 اثر تاریخی را در فهرست میراث جهانی به ثبت برساند. در این میان حفظ حریم، مراقبت و نگهداری از این میراث اهمیت بسزایی پیدا می‌کند، چنان که ساخته شدن هتل جهان‌نما در شیراز به دلیل برهم زدن حریم منظری ارگ کریمخان مشکلات بسیاری برای ثبت این اثر تاریخی به وجود آورد، اما نظری با تاکید بر وجود تعامل مناسب بین ارگان‌ها و سازمان‌های ذی‌ربط درخصوص حفاظت از بیابان لوت، از وضع مناسب این اثر طبیعی برای جلب‌نظر کارشناسان و ارزیابان یونسکو خبر می‌دهد.

فرآیند ثبت جهانی یک اثر به طور معمول حدود 18 ماه زمان لازم دارد. در طول این مدت ارزیاب‌های یونسکو برای بررسی و رفع مشکلات ثبت اثر سفر می‌کنند. بعد از این مدت، هیات داوران رای نهایی را خواهند داد و اگر مشکلی وجود نداشته باشد، نخستین اثر طبیعی ایران سال ۲۰۱۶ در فهرست جهانی جای خواهد گرفت.

همچنین مهران مقصودی، مسئول پرونده‌ ثبت جهانی کویر لوت با اشاره به این‌که ثبت جهانی یک اثر، راهی است تا از آن حفاظت شود، می‌گوید: ثبت جهانی یک اثر برای آن صورت می‌گیرد که همه آن را بشناسند و از آن محافظت شود. جذب گردشگر و استفاده اقتصادی از این آثار در مرحله بعدی قرار دارد. برای حفاظت و مدیریت لوت باید نیروی انسانی تربیت و مراکز آموزشی عالی برای تربیت نیروی انسانی تشکیل شود. باید توجه داشت ثبت جهانی بیابان لوت، فراهم کردن فرصتی برای حضور در فضای جهانی و این خود مزیتی است تا عده‌ای از گردشگران جهانی که خواستار دیدار آثار تاریخی هستند، برای دیدن کویری که در یونسکو به ثبت رسیده به ایران سفر کنند.

مدیرکل دفتر ثبت آثار تاریخی و فرهنگی می‌گوید: «هنگامی که تخت‌جمشید در فهرست جهانی ثبت می‌شود، به آن معناست که ارز‌ش‌هایش فراتر از یک شهر، استان یا کشور و برای تمام بشریت بوده و طبیعی است که جزو مقاصد گردشگری محسوب شود؛ بیابان لوت نیز چنین است. از آنجا که وضع مطلوبی درخصوص حفاظت آن وجود دارد، می‌توان گفت به یکی از مقاصد گردشگری نیز تبدیل خواهد شد.»

معصومه دیودار / جام‌جم