سهم خودتو بردار

کنش متقابل بین رسانه ومخاطب، توسعه‌یافته‌ترین شکل مدل ارتباطی است. اما تلویزیون به‌واسطه قلمرو و قدرت تاثیرگذاری خاص خود درمقام یک ابررسانه واجد اقتدار و مرجعیت رسانه‌ای بود که مخاطبان در آن فقط تماشاگر محسوب می‌شدند. اما امروزه به واسطه رشد وگستردگی وسایل ارتباط جمعی و فناوری ارتباطی، این امکان هم برای رسانه‌ها و هم مخاطبانشان فراهم شده تا دست‌کم در یک بستر مجازی به تعامل و حتی مشارکت در تولید پیام بپردازند. بدون شک جذابیت برنامه‌ای مثل «یک برش زندگی» به دلیل بهره‌مندی از همین مدل ارتباطی است. امروزه به‌واسطه توسعه فناوری‌های ارتباطی هرکس خود به‌یک رسانه تبدیل شده است. «هرشهروند یک رسانه» دیگر شعار نیست و کافی است تنها با دردست داشتن یک گوشی موبایل به یک عامل رسانه‌ای بدل شد. امروزه به ویژه درطبقه مدرن و تحصیلکرده جامعه، افراد در مناسبات فردی و اجتماعی خود نیز از این فناوری بهره می‌برند. این ظرفیت رسانه‌ای مردمی، منبع خوبی برای تولید و ساخت برنامه‌های تلویزیونی است که مردم فقط مخاطب نیستند، بلکه خود نیز در تولید آن سهیم هستند.

مخاطب فعال می شود

یک برش زندگی، درک درست و به روزی از این ظرفیت بوده و نشان از هوشمندی و جامعه نگر بودن طراحان آن دارد. برنامه‌ای که مخاطب، مصرف‌کننده کالایی است که خود تولید کرده و همین او را از یک مخاطب منفعل و کنش‌پذیر به یک مخاطب فعال و کنشمند بدل می‌کند. بار‌ها از زبان مجریان و سازندگان برنامه‌های ترکیبی‌/‌ اجتماعی شنیده‌ایم که این برنامه متعلق به شماست یا به برنامه خودتان خوش آمدید اما ساختار و فرم برنامه مصداق این شعار نبود. اما یک برش زندگی این شعار را به عمل بدل کرده و واقعا این برنامه، برنامه خود مردم است. گویی در اینجا این خود رسانه است که مخاطب این برنامه است و به‌نوعی می‌توان رسانه ملی بودن را به این واسطه به یک عینیت بدل کرد.

در یک برش از زندگی، که به خاطرات و روایت‌های مختلفی از زندگی و آداب و رسوم اقوام و افراد مختلف می‌پردازد با خبرنگاران افتخاری یا شهروند‌/‌خبرنگارانی مواجه می‌شویم که از همه نقاط کشور از طریق گوشی‌همراه یا دوربین‌های دیجیتال شخصی گزارش و خبر تهیه کرده و از طریق این برنامه در اختیار همه مردم قرار می‌دهند. به عبارت دیگر مخاطبان یک برش از زندگی همه اهالی این سرزمین بزرگ هستند که از این طریق با فرهنگ و سنت‌های همدیگر آشنا می‌شوند یا آنچه را ممکن است برایشان جذاب و سرگرم‌کننده باشد با دیگران قسمت می‌کنند.

آیتم‌های مرد‌می

کوتاه بودن این آیتم‌ها، هم تنوع بیشتری از حیث محتوا به برنامه می‌بخشد و هم ریتم و ضرباهنگ آن را از لحاظ فرمی حفظ می‌کند؛ البته شاید گاهی کیفیت تصویری یا صوتی برخی از ویدئو‌هایی که توسط مردم ارسال شده پایین است یا مثلا از حیث تکنیکی و ساختار مستندی چندان حرفه‌ای نیست اما سادگی و صمیمیت و بویژه صداقتی که در روح این آثار وجود دارد این ضعف‌ها و کاستی‌ها را قابل تحمل می‌کند. طبیعتا کسانی که این برنامه را می‌بینند انتظار ندارند که با مستند یا گزارش‌های حرفه‌ای مواجه شوند؛ در واقع وجوه فنی و ساختاری این آیتم‌ها به اندازه‌ای مهم نیست که واقعگرایی آنها اهمیت دارد.

یک برش از زندگی واجد تاویل‌های مردم‌شناختی و جامعه‌شناسی خوبی بوده و می‌توان آن را یک مجله تصویری ایران‌شناسی هم دانست که وقتی پای تماشای آن می‌نشینی انگار به یک سفر مجازی به سراسر ایران دعوت شده‌ای و با تلخ و شیرینی‌های آن آشنا می‌شوی. لابه‌لای برنامه، اجرای گرم و صمیمی امیر رضایی، مجری برنامه و پخش نماآهنگ و ویدئو کلیپ‌های کوتاه، جذابیت بیشتری به آن بخشیده و سرگرم‌کنندگی آن را تقویت می‌کند. نکته بسیار مهمی که در برخی از این گزارش‌های مردمی وجود داشت استفاده از زبان و لهجه‌های قومی و محلی در تولید آنهاست.

در واقع خبرنگار‌/‌ شهروندان از هر جای این سرزمین کهن که گزارشی ارسال می‌کنند از زبان و گویش‌‌ همان منطقه و حتی در مواردی با پوشش محلی آنجا بهره می‌برند که این یک اتفاق بزرگ در عرصه برنامه‌سازی تلویزیونی است. جایی که دیگر استفاده از لهجه‌ها به‌معنای تمسخر و تحقیر یک قوم تلقی نشده، بلکه برعکس موجب اعتبار و افتخار مخاطبان آن زبان است. استفاده از زبان و گویش محلی در تولید این صحنه‌ها نه تنها موجب اعتمادسازی مخاطب از سوی رسانه می‌شود، بلکه اعتماد مخاطب را به رسانه هم افزایش می‌دهد و این لازمه یک تعامل سازنده و موثر بین تلویزیون و مخاطبانش است.

واقعیت این است که ما در تلویزیون به ساخت و تولید برنامه‌هایی مشغولیم که نه فقط انگیزه تماشا را در مخاطب برانگیزد بلکه شوق مشارکت در تولید برنامه را نیز برانگیزد. چه بسا افرادی که با تماشای این برنامه تشویق می‌شوند تا به تهیه گزارش و فیلم کوتاه شخصی پرداخته تا بتوانند توانایی خود را در معرض قضاوت عمومی قرار دهند. یک برش از زندگی روایتی از زندگی واقعی مردم است از خاطرات و نوستالژی‌ها، از ایده‌ها و دیده‌ها و ازهر آنچه که می‌تواند یک گپ و گفت عمومی را از طریق رسانه ملی فراهم کند.

ماهیت و ساختار یک برش از زندگی به گونه‌ای است که می‌توان آن را ایجاد یک شبکه اجتماعی رسانه‌ای دانست که امکان تعامل بین مخاطبان را با هم فراهم می‌کند. همان‌طور که مثلا در شبکه‌های اجتماعی افراد عکس و متن و فیلم‌های خود را درمعرض تماشا و داوری دیگران قرار می‌دهند در اینجا این مساله به یک موقعیت رسانه‌ای بدل شده، البته با یک تفاوت اساسی که این رویکرد سویه عقلانی‌تر و فایده‌گرایانه‌تری داشته و یک سرگرمی سخیف یا حتی صرف نیست.

سیدرضا صائمی / قاب کوچک (ضمیمه شنبه روزنامه جام جم)