به تماشا سوگند...

این گزارش و این کلمات قصد دارند شما را به تماشای نمایشگاه عکس‌های دیده نشده محمد خوشرو، عکاس دعوت کنند که در سفر زیارتی‌اش دوربینش را هم با خود همراه کرده است تا با نمایش عکس‌هایش در ماه مبارک رمضان دست ما را بگیرد و با خود به نجف اشرف ببرد.

این عکاس و دوربینش در دو برهه زمانی به زیارت نجف اشرف و محضر بارگاه ملکوتی حضرت علی(ع) مشرف شده و به عکاسی از حرم امیر مومنان پرداخته ‌است. عکس‌های خوشرو که اکنون در گالری فرهنگسرای نیاوران حضور دارد، در ابعادی بسیار بزرگ به نمایش درآمده‌ تا مخاطب بتواند همذات‌پنداری خوبی با آن داشته و خود را در جای جای حرم حضرت علی تصور کرده و به‌نوعی با حضور در این نمایشگاه یک سفر معنوی را در درون خود داشته باشد.

خوشرو در جریان تحقیقاتی پیرامون معماری به نجف اشرف می‌رود تا معماری این حرم را بررسی کند. او در این باره می‌گوید: ‌از سال ۸۷ در مجموعه‎ای مشغول به فعالیت هستم که بیشتر در بخش معماری آن مسئولیت دارم و در اصل من برای جستجوی نوعی معماری که به شهروند امروز آرامش و معنویت گمشده در عصر معاصر را هدیه کند، وارد این فضا شدم. بدیهی است همه ما در اتمسفر و فضای روحانی حرم‏‌های معصومین(ع) حال خوشی داریم که غیر از روحانیت حضرت معصوم، بخشی از آن مرهون نوع معماری آن است. ما سابقه حدود ۹۰۰ ساله در حرم امام علی(ع) و امام رضا(ع) داریم.‌

او می‌افزاید:‌ این نکات باعث شد به عراق سفر کنم، زیرا به لحاظ منابع معماری اسلامی‌ عراق بکرتر است. به دنبال مفاهیم و صنایع معماری که در حرم‎های شهرهای مختلف عراق بود گشتم. نکته جالب این که بخش عمده‌ای از طراحی‌های هنرمندانه این حرم‏‌های گرانقدر متعلق به ایران است. برای شناخت این معماری شروع به عکاسی از آنها کردم. در معماری اجزا هستند که کل را شکل می‏‌دهند. به همین دلیل شما در این عکس‌ها، هم فضای کاملا عمومی‌ را می‏‌بینید و هم شاهد جزئیاتی هستید که قاب‌بندی شده‎اند. این قاب‌بندی جزئیات نشان می‌دهد که این طرح و نقش برای آن مکان خاص طراحی شده است.‌

دوربین؛ زائر پژوهشگر

خوشرو دوربینش را زائری پژوهشگر دانسته و اظهار می‌کند: دوربین من زائری پژوهشگر است، زاویه نگاه معماری این آثار را تداعی‌کننده نوعی انسان‌شناسی نیز می‌داند که برای تجلی آرمان و جهان‌بینی‌شان، طراحی‌های بدیع در اماکن متبرکه ائمه اطهار خلق کرده‌اند. ‌دوست ندارم با دوربینم مزاحم خلوت زائران عزیز در حرم‌ها شوم و به همین دلیل زائرانی که در عکس‎ها دیده می‌شوند بیشتر از پشت عکاسی شده‌اند.‌

در ابتدای گزارش نوشتیم عکس مستندهایی است که می‌توانند تغییرات یک مکان را در طول زمان نشان دهند. خوشرو در نمایشگاه عکس‌هایش از بارگاه حضرت علی این موضوع را هم بخوبی نشان می‌دهد. بخشی از این عکس‌ها قبل از بازسازی بارگاه این امام گرفته شده‌اند و بخشی هم بعد از بازسازی صحن و حرم ایشان توسط ایرانیان در سال 89.

در عکس‌هایی که پیش از بازسازی گرفته شده‌ اثری از خوشنویسی‌های ایرانیان در این بارگاه دیده نمی‌شود؛ خوشنویسی‌هایی که در قالب کتیبه‌هایی در ایوان مطلا نصب بوده و هدایای نادر شاه افشار به بارگاه ایشان بوده است. این کتیبه‌ها 30 سال پیش به دستور صدام حسین پوشانده شده یا برخی از آنها به انبار منتقل شده بودند، اما پس از بازسازی‌های چند سال اخیر برای ترمیم به ایران بازگردانده شده و دوباره روی دیوارها و ایوان نصب شده‌اند. این آثار که اشعاری به زبان‌های فارسی و ترکی را شامل می‌شود، اکنون دوباره در جای اول خود نصب شده‌اند و در بخشی از عکس‌های خوشرو قابل مشاهده هستند.

بخشی از عکس‌های خوشرو به کتیبه‌های موجود در بارگاه حضرت علی(ع) اختصاص دارد و بخشی دیگر در ابعاد بزرگ نماهای مختلفی را از حرم در مقابل دیدگان مخاطبان قرار می‌دهد. عکس‌هایی که هر یک از نمایی گاه دور و گاه نزدیک دل‌های عاشقان اهل بیت را در روزهای روزه‌داری به نجف اشرف می‌برد؛ به جایی که شاید هنوز هم افراد زیادی فرصت تشرف به آن را پیدا نکرده باشند و برخی دیگر هم با قدم زدن در این نمایشگاه بتوانند به مرور خاطره‌های شیرین و احوالات خوش از سفر معنوی‌شان به عتبات عالیات را با خود مرور کنند.

کتاب نفیس ‌سجده صاحب‌نظران‌ اماکن زیارتی عراق را در ١٠ فصل روایت می‌کند و دوربین محمد خوشرو تلاش می‌کند این بارگاه‌های مقدس شیعی را از زوایایی دیده نشده به تصویر بکشد. این کتاب تابستان ٩٠ در حالی انتشار یافت که علاوه بر نجف، بارگاه‌های متبرکه امام موسی کاظم در کاظمین، امام محمدتقی و علی‌النقی(ع) در سامرا و کربلای معلی را با تصویرهای جذاب به ثبت رسانده است. او همچنین تاکنون سه کتاب نفیس با رویکرد عکاسی مذهبی شامل ‌بر آستان رضا(ع)، سجده صاحب‌نظران و نسیم سحر‌ ارائه داده که آنها را یک کتاب عکس دیگر با عنوان ‌خیال‌ همراهی می‌کند که به ژانر دیگر عکاسی او، عکاسی هنری با گرایش انتزاعی اختصاص دارد.

این نمایشگاه تا ١٢ تیر در فرهنگسرای نیاوران برپاست و تماشای آن در روزهای ماه رمضان می‌تواند لحظات لذتبخشی را برای هر مخاطبی رقم بزند.

زینب مرتضایی فرد‌/‌ گروه فرهنگ و هنر