طلای کثیف، کثیف می‌ماند

قانون مدیریت پسماند، 11 سال پیش تصویب شد، اما تاکنون از سوی وزارتخانه‌ها و سازمان‌های مرتبط جدی گرفته نشده، زیرا براساس آن تا سال 1390 باید در تمامی کلانشهرها، زباله‌های شهری از مبدأ تفکیک می‌شد و تا سال 92 نیز دیگر شهرهای کشور این قانون را رعایت می‌کردند، اما این قانون هیچ وقت اجرا نشد، نتیجه‌اش هم این شده که از 48 هزار تن زباله‌ای که روزانه در کشور تولید می‌شود، کمتر از 20 درصدش بازیافت می‌شود.

این در حالی است که کشورهای موفق از بازیافت پسماند به اشتغالزایی، درآمدزایی و تولید انرژی رسیده و محیط‌زیست خود را نیز حفظ می‌کنند؛ نکات مثبتی که تاکنون در کشورمان برای به دست آوردن آنها وعده‌های زیادی داده شده، اما در عمل دستاوردی نداشته‌ایم. برای نمونه برخی کارشناسان ادعا می‌کنند فقط با بازیافت کاغذ در کشور می‌توان در ماه از تخریب 90 هکتار جنگل جلوگیری کرده و نقش بسزایی نیز در مصرف آب و انرژی داشت، چون با پسماند کاغذ در کشور حدود 12 میلیون لیتر آب و 120 هزار کیلو وات برق صرفه‌جویی می‌شود.

فقط زباله تولید می‌کنیم

سعید متصدی، معاون محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست درباره حجم تولید پسماند و بازیافت پسماند در کشور می‌گوید: روزانه 48 هزار تن زباله عادی شهری و روستایی در کشور تولید می‌شود که کمتر از 20درصد آن بازیافت می‌گردد، این در حالی است که این آمار در کشورهای موفق به 40 تا 55 درصد نیز می‌رسد.

علاوه بر زباله‌های عادی و شهری روزانه در کشورمان 400 تن زباله بیمارستانی، 80 تن ویژه بیمارستانی، بیش از 90 هزار تن صنعتی و 380 تن پسماند لجن اسیدی و خاک رنگ بر در کشور تولید می‌شود.

به گفته متصدی، سالانه 170 میلیون تن پسماند عادی کشاورزی و 200 تن پسماند ویژه و سموم کشاورزی نیز در کشور تولید می‌شود.

داریوش گل‌علیزاده، معاون فنی اداره کل محیط ‌زیست استان تهران نیز در این‌باره به جام‌جم می‌گوید: در استان تهران نیز کمتر از 30 درصد پسماندهای تولید شده بازیافت می‌شود.

وی درباره مشکلاتی که سبب شده بازیافت بدرستی در کشورمان صورت نگیرد، توضیح می‌دهد: در کشور با مشکلات زیرساختی مانند تفکیک نشدن زباله از مبدأ و نبود فناوری‌های جدید برای بازیافت روبه‌رو هستیم.

نباید فراموش کرد که با مدیریت پسماند شهری و روستایی می‌توان گاز متان و برق تولید و به این شکل در مصرف انرژی صرفه‌جویی کرد.

این در حالی است که در کشورمان تاکنون برای بازیافت پسماند به شکل خرد و محدود اقداماتی صورت گرفته است و هنوز تفکیک زباله به شکل سنتی از سوی زباله‌گردها انجام می‌شود، باید تاکید کرد مسئولان نیز تاکنون نتوانسته‌اند حلقه اول تفکیک یعنی تفکیک از مبدأ را عملی کنند.

یکی از دلایل شکست این طرح آن است که مسئولان شهری نتوانسته‌اند شهروندان را تشویق کنند که زباله‌هایشان را تفکیک شده تحویل ماموران جمع‌آوری زباله بدهند، افزون بر این در محلات نیز سطل زباله مخصوص یا محل ویژه‌ای برای نگهداری زباله‌های خشک وجود ندارد.

قانون، ضمانت اجرایی ندارد

معاون فنی اداره کل محیط‌زیست استان تهران با اشاره به این‌که قانون مدیریت پسماند ضمانت اجرایی ندارد، اظهار می‌کند: مدیریت پسماند در شهرها وظیفه شهرداری‌هاست و در خارج از حریم شهرها باید از سوی بخشداری و دهیاری‌ها صورت بگیرد. در این بین وزارت کشور نیز باید محل دفن زباله را مشخص کند.

اما باید یادآور شد دفن زباله در برنامه پنجم توسعه ممنوع شده، زیرا چنانچه زباله بازیافت یا امحا نشد باید برای دفن آن اقدام کرد.

نکته اینجاست که هنوز زیرساخت‌های لازم برای جلب مشارکت شهروندان نیز فراهم نشده تا آنها زباله کمتری تولید کرده و پسماندهایشان را تفکیک کنند.

گل علیزاده با اشاره به این‌که حدود 11 سال از تصویب قانون مدیریت پسماند می‌گذرد، عنوان می‌کند: سازمان حفاظت محیط‌زیست در حال آماده کردن لایحه‌ای است که براساس آن قوانین مدیریت پسماند مورد بازنگری قرار خواهد گرفت.

آفتی به نام الگوبرداری اشتباه

بهروز ده‌زاد، کارشناس محیط‌زیست نیز در این باره به جام‌جم می‌گوید: مراکز بازیافت پسماند و اشتغالزایی در این حوزه در کشورمان بدرستی مدیریت نشده است، زیرا الگوبرداری نامناسبی از کشورهای موفق صورت گرفته است برای نمونه در استان گیلان اکنون چند جوان در این زمینه سرمایه‌گذاری کرده و «ورمی کمپوست» تولید می‌کنند، اما محصول آنها آنقدر گران تمام می‌شود که خریدار زیادی ندارد، بنابراین باید مسئولان به بومی‌سازی الگوها بپردازند.

وی با تاکید بر این‌که برای اجرایی شدن مدیریت پسماند به برنامه جامع نیاز است، یادآور می‌شود: قبل از الگوبرداری باید ابتدا زیرساخت‌ها را در جامعه آماده کرد و در مرحله بعد به فرهنگسازی پرداخت پس از اجرای موفق این دو مرحله باید به مدیریت درست بازیافت پسماند امیدوار بود.

ده‌زاد ادامه می‌دهد: مساله مدیریت پسماند با تک‌تک مردم سر و کار دارد ، به همین دلیل باید با توجه به نحوه زندگی آنها الگوی مناسبی را ارائه داد.

به گفته وی، فعالیت دلالان در این حوزه نیز سبب شده مدیریت پسماندها بخوبی انجام نشود.

این در حالی است که باید تاکید کرد مدیریت پسماند پروژه‌ای زمانبر است و فقط در شرایطی می‌توان به اجرای درست آن امیدوار بود که نیروی فعال جامعه در آن نقش ایفا کند، به عنوان مثال می‌توان پیشنهاد کرد شهرداری‌ها می‌توانند با به‌کارگیری پاره‌وقت دانشجویان از آنها برای گسترش فرهنگ تفکیک زباله از مبدأ استفاده کنند.

احترام بیشتر به قانون

محمد حقانی، رئیس کمیته محیط‌زیست شورای شهرتهران نیز در گفت‌وگو با جام‌جم می‌افزاید: دلیل اجرا نشدن قانون پسماند در کشورمان چیزی نیست جز این‌که سازمان‌ها و وزارتخانه‌های درگیر در این حوزه به قانون عمل نمی‌کنند. وی ادامه می‌دهد: حدود هفت سال طول کشید تا این قانون در مجلس سرانجام در سال 83 در مجلس تصویب شد، اما با این‌که قوانین خوبی در نظر گرفته شده، اما بیشتر آنها اجرا نشده و یا اگر شده خیلی سطحی بوده است.

به گفته وی، وزارت بهداشت و درمان، وزارت کشور،وزارت جهادکشاورزی، سازمان حفاظت محیط‌زیست و شهرداری‌ها در این بین مقصر هستند. حقانی ادامه می‌دهد: اگر شیوه درست در مدیریت پسماند به‌کار گرفته شود فقط در بخش تولید تا دفع و دفن پسماند در تهران 5000 فرصت شغلی ایجاد خواهد شد. برای حل معضل مدیریت نشدن پسماند‌های کشور دست‌کم مسئولان باید در قوانین بازنگری کرده و شرایطی را فراهم آورند که بخش خصوصی به سرمایه‌گذاری در این حوزه تمایل پیدا کند، زیرا بازیافت پسماند در دنیا آنقدر صنعت پرسودی است که کشورهای پیشتاز در این حوزه برای سرمایه‌گذاری در کشورهایی دیگر نیز اعلام آمادگی می‌کنند.

نقش شهروندان در مساله بازیافت پسماند

کلیدی‌ترین حلقه در مدیریت پسماند را باید نقش شهروندان در تفکیک زباله از مبدا دانست، چون تا زمانی که شهروندان به این وظیفه خود عمل نکنند، مدیریت پسماند در کشور راه به جایی نمی‌برد، لازم به یادآوری است که مدیریت پسماند مساله‌ای بین‌بخشی است و حل آن نیاز به همکاری وزارتخانه، دستگاه‌ها و شهروندان دارد، اما در این بین شهروندان می‌توانند این مساله را بیش از هر نهاد دیگری مدیریت کنند، زیرا خواسته‌های آنهاست که در نهایت سبب تصمیم‌گیری از سوی مدیران می‌شود. برای نمونه می‌توان شرایط چند سال پیش تعدادی از محلات تهران را مثال زد. آن زمان شهرداری برای تفکیک زباله چند سطل مکانیزه با رنگ‌های متفاوت را در برخی محلات قرار داد تا شهروندان زباله‌های
خشک و تر خود را در سطل‌های مخصوص قرار دهند، اما شهروندان زیادی به این طرح توجه نکردند به همین دلیل بیشتر این سطل‌های خاص تخریب یا از سطح شهر جمع‌آوری شدند.

اما اکنون شرایط تغییر کرده و برخی از شهروندان از نبود سطل‌های زباله ویژه برای زباله خشک و تر گله دارند، گواه این ادعا نیز کیسه‌هایی حاوی زباله‌های خشکی است که در اطراف سطل‌های مکانیزه تعدادشان هر روز بیشتر می‌شود، در واقع شهروندان با این کیسه‌ها به مدیران شهری این پیام را می‌دهند که برای تفکیک زباله‌های خشک و تر سطل‌های جداگانه‌ای در نظر بگیرد، نکته اینجاست که اگر این روند از سوی شهروندان ادامه پیدا کند، مسئولان شهری ناچار به ارائه پاسخ و عمل مناسب که همان نصب سطل‌های ویژه تفکیک زباله است، خواهند شد.

مهدی آیینی - گروه جامعه