پتک‌هایی بر سر تمدن و تاریخ

تهدید میراث جهانی

سایه سنگین تهدید و تخریب میراث جهانی در سی ‌و نهمین اجلاس سالانه کمیته میراث جهانی سازمان یونسکو کاملا احساس می‌شد، اجلاسی که یکی دو هفته پیش در شهر بن آلمان برگزار و مجوز جهانی شدن شوش و میمند طی آن تائید شد. شهر تاریخی «هترا» در عراق و بخش تاریخی شهر «صنعا»، پایتخت یمن، در فهرست میراث جهانی در خطر یونسکو قرار گرفت و کمیته میراث جهانی این سازمان نگرانی‌اش را از تخریب شهر تاریخی «پالمیرا» در سوریه با صدور بیانیه‌ای نشان داد. پالمیرا نیز به همراه چند میراث جهانی دیگر سوریه مانند «دژ کردان»، شهر تاریخی «حلب»، بخش تاریخی «دمشق» و مجموعه دهکده‌های تاریخی شمال سوریه در فهرست میراث جهانی در خطر یونسکو قرار گرفته‌اند.

پالمیرا، شهر بی‌دفاع

پالمیرا از آثار به جا مانده از تمدن روم باستان است که در دوران قدیم بین‌‌النهرین را به شمال سوریه متصل می‌‌کرد، این مجموعه بنا در بیابانی در 215 کیلومتری شمال شرق شهر دمشق، پایتخت سوریه واقع شده‌ است.

تصاویر و فیلم‌هایی که داعش منتشر کرده حاکی از تخریب 6 مجسمه باستانی این مجموعه از جمله مجسمه معروف شیر «اللات» با 3 متر ارتفاع و 15 تن وزن است که در سال 1977 در معبد اللات کشف شد. گفته می‌شود آنها مناطق مختلف پالمیرا از جمله آمفی تئاتر مشهور آن، معبد اصلی، حمام‌های مرمرین رومی و کلیسای اصلی آن را مین‌گذاری کرده‌اند.

حلب، قلعه بی‌پناه

قلعه تاریخی حلب نیز یکی دیگر از آثار ارزشمند تاریخی بود که تروریست‌ها دست از سرش برنداشتند و با منفجر کردن آن خسارات زیادی به دیوارهای این قلعه زدند.

لینا قطیفان رئیس اداره باستان‌شناسی و آثار تاریخی سوریه در فهرست یونسکو، می‌گوید: این انفجار باعث شده بخشی از دیوار قلعه که بین دو برج شمال و شرقی آن قرار دارد، تخریب شود. به گفته او، دروازه فلزی این قلعه که ورودی اصلی آن محسوب می‌شود و همچنین برج شمالی آن از توحش تروریست‌ها بی‌نصیب نمانده و در اثر تیراندازی آنها متحمل خسارات سنگین شده است. قلعه مذکور بر روی تپه‌ای به ارتفاع 50 متر از سطح دریا قرار دارد و قدمت بنای کنونی آن به قرن دوازدهم میلادی یعنی جنگ‌های صلیبی برمی‌گردد. این قلعه در دیواری به ارتفاع 6 متر محصور و به بازارها، مساجد و مدارس مذهبی بخش قدیمی حلب مشرف بود. بازار و بخش‌های تاریخی حلب که به همراه قلعه تاریخی این شهر سال 1986 میلادی در فهرست میراث فرهنگی جهانی یونسکو ثبت شده بودند، نیز بر اثر جنگ‌های خانمانسوز به سرنوشت ناگواری دچار شدند.

شهر شاهان آشور

می‌گویند پادشاهان آشور در حمله به هر شهری آن را با خاک یکسان می‌کردند. شاید تروریست‌های امروزی همان آشوریان دیروزی باشند، اما آنها به بقایای اسلاف خود نیز رحم نمی‌کنند. آنها با بلدوزر و سلاح‌های سنگین جنگی به جان طاق‌های خارجی و چهار ورودی قلعه آشور در کرانه رود دجله که زمانی مایه شکوه و افتخار پادشاهان آشوری بود، افتادند. آنها از محو کردن شهر تاریخی «نمرود» از صفحه روزگار نیز ابا ندارند؛ شهری که از مهم‌ترین آثار بجای مانده از تمدن بین‌النهرین است. این شهر بیش از 3300 سال قدمت دارد. می‌گویند داعشیان چهار مجسمه گاو بالدار دوره آشوری شهر نمرود را با جرثقیل به خارج از شهر منتقل کرده‌اند.

بازاری که همچنان رونق دارد

غارت آثار تاریخی عراق و سوریه و فروش آنها در بازارهای جهانی انگار به یکی از منابع اصلی درآمد داعش تبدیل شده است. مدتی پیش مقامات امنیتی سوریه از کشف ده‌ها اثر تاریخی با قدمتی چند هزار ساله متعلق به پالمیرا شامل چند مجسمه، سلاح و موزائیک رومی در خانه‌ای در شهر حمص خبر دادند که قاچاقچیان قصد داشتند آنها را پس از انتقال به ترکیه یا عراق در حراجی‌های اروپا به فروش برسانند. میشاییل مولر کارپه، کارشناس آثار عتیقه در موزه‌ مرکزی شهر ماینز می‌گوید میلیون‌ها اثر عتیقه سرقت‌شده از موزه‌ها و آرامگاه‌های شخصیت‌های بزرگ علمی ـ مذهبی سوریه و عراق از این کشورها خارج شده و در بازار سیاه بین‌المللی خرید و فروش می‌شوند. براساس گزارش کمیسیون تجارت بین‌المللی آمریکا، بین سال‌های ۲۰۱۲ و ۲۰۱۳، زمانی که پیشروی داعش در سوریه و عراق روندی رو به گسترش داشت، میزان واردات آثار عتیقه عراق به آمریکا تا ۶۷۲ درصد و کالاهای نفیس قدیمی از سوریه تا ۱۳۳ درصد افزایش داشته است.

گفته می‌شود داعش اشیای باستانی ربوده شده را از طریق اینترنت و شبکه‌های اجتماعی به خریداران بین‌المللی عرضه می‌کند.

جالب است که این گروه، نهادی با عنوان مدیریت امور وابسته به باستان‌شناسی در سوریه برپا کرده و از این راه آثار نفیس باستانی این کشور را به ترکیه وارد می‌کند و به دست دلالان می‌رساند. سازمان یونسکو برای حفظ میراث فرهنگی سوریه اقدام به تهیه کاتالوگی از آثار تاریخی سوریه کرده و آن را در اختیار پلیس بین‌الملل (اینترپل) گذاشته تا از فروش این آثار در حراجی‌‌ها جلوگیری شود.

خبرهای امیدوارکننده

اگر چه داعش می‌دزدد و نابود می‌کند، اما هستند کسانی که همچنان دل در گرو تمدن دارند. بتازگی دولت لبنان ۶۵۰۰ قطعه از اشیای تاریخی سوریه را به دولت این کشور بازگردانده است. گفته می‌شود این اشیای تاریخی در چهار سال گذشته به صورت غیرقانونی از سوی تعداد زیادی از قاچاقچیان اشیای تاریخی از این کشور خارج شده بودند. قدمت این اشیای تاریخی، متفاوت اعلام شده و براساس گزارش‌ها، قدمت برخی از آنها به دوره رمی‌ها برمی‌گردد. بازگشت این اشیای تاریخی به سرزمین مادری‌شان سوریه، بعد از توافق هر دو دولت سوریه و لبنان که با هدف جلوگیری از خرید و فروش آنها منعقد شده، صورت گرفته است.

فرهنگ و هنر

کمیل انتظاری