بعثی‌ها، مغز متفکر و فرمانده اصلی داعش

بنا بر اعلام افسران ارشد عراقی و نیروهای اطلاعاتی این کشور، افسران نظامی و اطلاعاتی رژیم بعث صدام حضور پررنگی در ساختار فرماندهی داعش دارند. بنا به گفته این مقامات، تجربه این افسران یکی از دلایل موفقیت داعش در سوریه و عراق بوده است. این افسران به داعش نظمی سازمانمند دادند و آن را قادر ساختند نیروهای افراطی فراوانی را از سراسر جهان جذب کند. جمع‌آوری اطلاعات، جاسوسی از نیروهای ارتش عراق، به روز کردن تسلیحات و تلاش برای رسیدن به سلاح‌های شیمیایی ازجمله اقدامات این افسران در ساختار داعش به حساب می‌آید.

پاتریک اسکینر، افسر سابق سازمان سیا ـ که در عراق نیز خدمت کرده است ـ با اشاره به نقش بالای افسران اطلاعاتی و نظامی دوران بعث در موفقیت‌های یک سال گذشته داعش در عراق می‌گوید: این افسران مسئول اصلی تغییر این سازمان از یک گروه تروریستی به یک سازمان شبه‌دولتی بوده‌اند. این که چگونه افسران یک رژیم کاملا سکولار به نیروی اصلی یکی از افراطی‌ترین گروه‌های تروریستی در جهان تبدیل می‌شوند، ریشه در حوادث و اتفاقاتی دارد که طی 20 سال گذشته رخ داده است؛ ازجمله برنامه صدام برای حفظ اسلامگرایان افراطی در ارتش در دهه 90 میلادی، عصبانیت افسران سنی بخصوص وقتی آمریکا در سال 2003 ارتش صدام را منحل کرد و پیدایش شبه‌نظامیگری سنی که پس از آن به وجود آمد.

افسران بعث

نفر دوم ساختار داعش و به عبارت دیگر معاون ابوبکر البغدادی، یکی از افسران سابق رژیم بعث به نام سعود محسن حسن است که با نام مستعار ابو معتز یا ابو مسلم الترکمانی شناخته می‌شود. او حتی پیش از سقوط صدام از نام جعلی فاضل الحیالی استفاده می‌کرد. پس از سقوط حکومت صدام، حسن دستگیر و در زندان بوکا که تحت کنترل آمریکایی‌ها بود، نگهداری شد. این همان زندانی است که بسیاری از شبه‌نظامیان افراطی ازجمله ابوبکر البغدادی نیز در آن بودند. اولین ارتباط البغدادی با افسران اطلاعاتی و نظامی رژیم بعث در همین زندان رقم خورد.

در بخش ششم بوکا، البغدادی برای دیگر زندانیان سخنرانی می‌کرد. حسن بسرعت نقشی مهم میان زندانیان پیدا کرد و سازمان‌دهنده بسیاری از اعتصاب‌ها شد و در این میان توانست امتیازاتی از آمریکایی‌ها بگیرد. از دیگر افرادی که در زندان بوکا بود و هم‌اکنون در ساختار داعش است، می‌توان به علا العفری اشاره کرد که وزیر خزانه‌داری داعش است و چندی پیش از او به عنوان جانشین البغدادی یاد شد.

بنا به گفته منابع اطلاعاتی، اعتماد البغدادی به این فرماندهان پس از مجروح شدنش در سال گذشته بر اثر حملات هوایی، بیش از پیش شد. او تعدادی از این افراد را به عنوان اعضای شورای نظامی منصوب کرد. گفته می‌شود دست‌کم چهار نفر از اعضای این شورای 9 نفره از افسران رژیم بعث هستند. مقامات عراقی بر این موضوع تاکید دارند که شناسایی رهبریت داعش کار بسیار سختی است. غیر از خود البغدادی، هیچ کدام از اعضای ارشد این گروه تاکنون در ملاعام حاضر نشده‌اند. زمانی هم که این افسران کشته می‌شوند، مشخص نیست چه افراد دیگری جانشین آنها می‌شوند. یک افسر ارشد اطلاعاتی ارتش عراق که خواست نامش فاش نشود در این زمینه به آسوشیتدپرس گفت: عملکرد نظامی داعش بسیار فراتر از حد انتظارات ما بوده است. مدیریت میدان نبرد توسط افسران رژیم بعث یک موضوع غیرقابل پیش‌بینی بود.

کمک‌های اطلاعاتی و نظامی

در این میان پیش بینی مقامات عراقی حاکی از این است که بین 100 تا 160 افسر رژیم بعث در رده‌های ارشد و میانی داعش قرار دارند. ژنرال عبدالوهاب السعدی، افسر ارشد مبارزه با داعش در شمال و غرب بغداد می‌گوید: بیشتر افسران اطلاعاتی داعش از استان غربی الانبار، افسران نظامی از شهر شمالی موصل و نیروهای امنیتی عمدتا از زادگاه صدام در شهر تکریت به داعش پیوسته‌اند. یکی از این افراد، عصام محمد ناصر، افسر ارشد نیروهای ویژه در زمان صدام است که سال 2014 در شهر حدیثه در استان الانبار حدود 25 افسر عراقی را به قتل رساند. بسیاری از این افسران رابطه نزدیکی با رهبران قبایل داشته یا خودشان پسر رهبران این قبایل هستند و همین موضوع موجب جلب حمایت بیشتر برای داعش می‌شود.

اسکینر به مجرب بودن افسران اطلاعاتی دوران صدام و ارتباط این موضوع با توانمندی‌های اطلاعاتی داعش در الرمادی، موصل و رقه سوریه اذعان می‌کند. وی با اشاره به ترورهای انجام شده توسط این گروه در سال 2013 علیه افسران ارتش، نیروهای پلیس و رهبران قبایل مخالف عقیده دارد چگونگی انجام این ترورها نیازمند اطلاعاتی دقیق بوده است.

میراث صدام

یکی از اتفاقاتی که باعث شد کهنه سربازان دوران صدام به سمت داعش بروند، ریشه در دهه 90 میلادی دارد. در آن زمان صدام از اصول سکولاری حزب بعث فاصله گرفت و با انجام طرحی سعی در اسلامی کردن جامعه عراق داشت. در همان زمان گفته شد هدف از این اقدام جلب حمایت ساختار مذهبی عراق پس از عقب‌نشینی مفتضحانه از کویت و آغاز اعتراضات شیعیان و کردها بوده است. بنا به گفته یکی از افسران اطلاعاتی عراق، بسیاری از افسران اطلاعاتی و نظامی آن دوران که هم‌اکنون در داعش به سر می‌برند، همان افرادی هستند که در زمان صدام گرایش‌های شبه‌نظامیگری مذهبی اهل سنت داشتند.

در زمان حمله آمریکا به عراق، صدام علنا از مجاهدین خارجی دعوت کرد به عراق بیایند و با نیروهای مهاجم مقابله کنند. به این ترتیب هزاران نفر از کشورهایی همچون افغانستان و پاکستان وارد عراق شدند و مقامات عراق تصاویری از آموزش دیدن آنها توسط نظامیان ارتش را نشان دادند. پس از سقوط رژیم صدام، صدها افسر ارتش عراق از تصمیم آمریکا مبنی بر انحلال ارتش عصبانی شده، به جریان‌های شبه‌نظامی ملحق شدند. ابتدا بسیاری از این گروه‌ها، رویکردهای سکولاری داشتند، اما اسلامگرایان افراطی دست بالا را در این گروه‌ها داشتند و بتدریج حضور القاعده در عراق نیز پررنگ‌تر شد. در این میان تعدادی از سنی‌ها نیز به نیروهای افراطی پیوستند. القاعده در عراق ابتدا توسط یک اردنی به نام ابومصعب الزرقاوی هدایت می‌شد. در آن زمان نیروهای خارجی حضور چشمگیری در ساختار القاعده در عراق داشتند. پس از کشته شدن او در سال 2006، ابو عمر البغدادی جای او را گرفت و حضور عراقی‌ها و بخصوص افسران دوران صدام در این سازمان تروریستی پررنگ‌تر شد. این جریان زمانی شدت بیشتری به خود گرفت که ابوبکر البغدادی پس از کشته شدن ابوعمر البغدادی در سال 2010، جای او را در راس این گروه گرفت.

افسران صدام

بنا به گزارش منابع اطلاعاتی، دو معاون اول البغدادی ـ که نقش مهمی در پیشروی‌های داعش در عراق و سوریه داشتند ـ هر دو از افسران دوران صدام بوده‌اند: سامر الخلیفاوی، ژنرال نیروهای هوایی رژیم بعث و عبدالله البیلاوی، افسر ارشد اطلاعاتی رژیم صدام که هر دو نفر در سال 2014 کشته شدند. مایکل رایان، یکی از مشاوران سابق وزارت خارجه و پنتاگون می‌گوید با توجه به نفرت مناطق سنی‌نشین از نیروهای آمریکایی، کاملا مشخص است این افسران هم‌اکنون حضور فعالی در سازمان‌های تروریستی داشته باشند. وی با بیان این که اطلاعات این افراد همچون دی‌ان‌ای داعش است، گفت: درآمیختن تجربه عراقی با آنچه تجربه افغانی ـ عربی نامیده می‌شود، این مشخصه ویژه را برای داعش به وجود آورده است. همین مشخصه باعث شده داعش این روزها در عراق و سوریه قوی‌تر از القاعده باشد.

حسین خلیلی

بین‌الملل