لوکس‌نشینی روی گسل زلزله

ساختمان‌سازی در کنار گسل‌های فعال

دکتر مهدی زارع، عضو هیات علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید: حقیقت آن است که با رشد جمعیت در تهران، طبقه نوسرمایه‌دار به اقامت در حومه شهر تهران بویژه شهر لواسان و ساخت ویلا در محدوده زردبند، اوشان، فشم، میگون و شمشک برای استراحت در زمان تعطیلات علاقه‌مند شده است؛ غافل از این که چنین اقدامی می‌تواند با پیامدها و مشکلات متعددی همراه باشد.

به گفته دکتر زارع، یکی از این مشکلات، شهرسازی در محدوده گسل‌های فعال است. در ناحیه لواسان، روی پهنه گسل شمال تهران و در فشم، میگون و شمشک در فرادیواره گسل مشا، ساخت و ساز به شکل شهرسازی و با ساخت ویلا و برج توسعه یافته است. گسل شمال تهران حدود 3000 سال گذشته در محدوده کن تا لواسان، زمین‌لرزه مهمی در حدود 7 ریشتر نداشته است. این در حالی است که هر 3000 تا 3500 سال احتمال بازگشت زمین‌لرزه‌ای با بزرگای هفت ریشتر در این منطقه وجود دارد. در 7000 سال گذشته دو رخداد با چنین بزرگایی برای این گسل اندازه‌گیری شده است. بنابراین رخداد زلزله‌ای شدید با بزرگای 6 تا 7 ریشتر و بیشتر در محدوده این گسل دور از انتظار نخواهد بود. همچنین با توجه به این که آخرین زمین‌لرزه در قطعه گسل مشا که از ناحیه مشا، فشم و میگون عبور می‌کند، 27 مارس 1830 مطابق با 7 فروردین 1209 (به احتمال زیاد با بزرگای حدود 7 ریشتر رخ داده است) با توجه به گذشت زمان حدود دو قرن از آخرین زمین‌لرزه مهم باید در مورد احتمال رخداد زمین‌لرزه بعدی در این محدوده حساس بود.‌ محدوده فشم تا شمال میگون در حریم گسل مشا و شمشک نیز در پهنه گسل گاجره قرار گرفته است. در این محدوده در دامنه‌های ناپایدار،احداث بنا و مجتمع آپارتمانی و برج ادامه دارد.

عضو هیات علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی تاکید می‌کند: این موضوع موجب ناپایداری دامنه‌ها بویژه در محدوده لواسان، فشم، میگون و شمشک شده است و احتمال رخداد لغزش زمین و زمین‌لرزه‌ای با بزرگای بیش از پنج ریشتر دور از انتظار نیست. همچنین در محدوده یاد شده زمین‌لغزش گلوکان با طول بیش از دو کیلومتر و پهنای حدود 500 متر در جنوب اوشان، نمایانگر محدوده لغزشی مهمی در فرادیواره گسل شمال تهران است که به احتمال فراوان این لغزش بر اثر جنبش گسل شمال تهران در تاریخی که هنوز مشخص نیست، به وقوع پیوسته است. زمین‌لغزش سولقان در شمال غرب تهران، با طول حدود 1700 متر و پهنای حدود چهار کیلومتر نیز به احتمال زیاد نمایانگر وقوع زمین‌لرزه‌ای بزرگ در این قطعه از گسل شمال تهران به عنوان عامل تحریک چنین لغزش مهمی روی فرادیواره گسل است.

سیل در کمین است

در این ناحیه، سیل‌های متعدد در محدوده رودخانه‌های میگون و زردبند رخ داده است که وقوع سیل در دهه 30 و همچنین سیل فروردین 94 نمونه‌هایی از این وقایع در این منطقه است. دکتر زارع با اشاره به خطر وقوع سیل در این منطقه می‌افزاید: وقوع سیل در کن (شمال غرب تهران)، سیجان (شمال شرق کرج) و همچنین زیرآب در ماه‌های اخیر موجب شد سیل‌های منطقه البرز بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد. یکی از دلایل مهم وقوع سیل‌های اخیر، ساخت بنا در ناحیه دامنه آبراهه‌ها و مخروط‌افکنه‌هاست که از مقایسه تصویر هوایی ثبت شده در سال 1335 با تصاویر امروزی نقشه گوگل می‌توان به توسعه ساخت و سازها در این منطقه طی 60 سال گذشته پی برد. این تغییرات در هر بارندگی شدید می‌تواند به وقوع سیل‌های بعدی منجر شود. این در حالی است که در ناحیه زردبند هتل پنج ستاره و هفت طبقه در حریم رودخانه احداث شده و در مراحل نهایی تکمیل است. این ساختمان از اواخر سال 90 در حال احداث بوده و مجوز احداث اولیه آن 7000 متر بوده که اکنون مراحل سفت‌کاری 16 هزار متر بنای آن به پایان رسیده است. این هتل در حریم یکی از سرشاخه‌های رودخانه جاجرود واقع است و از نظر سلامت آب شرب تهران نیز سال گذشته مورد بحث قرار گرفته است. وقتی حریم رودخانه با ساخت بنایی با این مشخصات مورد تجاوز قرار می‌گیرد، زمینه سیل‌های بعدی در این رودخانه فراهم خواهد شد.

امدادرسانی در مسیری پرتردد

در این ناحیه ییلاقی همواره تردد با سختی و محدودیت همراه است. راه موجود برای تردد در این منطقه همان مسیر قدیمی تهران به شمشک است که در دهه دوم سده حاضر (1315 تا 1320) احداث و در پایان دهه 40 با احداث تاسیسات ورزش اسکی و کوهنوردی با جاده‌ای صعب‌العبور به دیزین و ولایت رود و در نهایت جاده چالوس متصل شده است.‌ این پژوهشگر با اشاره به این موضوع می‌گوید: در همه روزهای تعطیل و آخر هفته‌ها اگر دیرتر از ساعت 6 بعدازظهر قصد عبور از این جاده را داشته باشید، در ترافیک سنگین میگون تا گلندوک (لواسان) ساعت‌ها معطل می‌شوید؛ البته از سال 92 جاده اوشان به میگون در حال تعریض است که خود این مساله موجب ناپایداری‌هایی جدید بویژه در حد فاصل فشم تا میگون شده است. حال تصور کنید با احداث این همه بنا و هنگام ترافیک سنگین، سانحه‌ای طبیعی مانند زلزله یا سیل هم رخ دهد. پرسش این است که در چنین شرایطی، امدادرسانی و تردد در این جاده چگونه ممکن خواهد بود. بدون تردید بجز تردد با بالگرد نمی‌توان از وسیله‌ای دیگر برای انتقال مصدومان کمک گرفت. این منطقه به دلیل جذابیت گردشگری در زمستان، یکی از مهم‌ترین نواحی شمال تهران برای ورزش اسکی است. در سال‌های اخیر، بویژه سال 67 و 88، وقوع بهمن موجب تلفات کوهنوردان و ورزشکاران اسکی‌بازی شد که در حال تردد در این ناحیه بودند.

از مشکلات اجتماعی غافل نشویم

توجه به مسائل اجتماعی و فرهنگی در این ناحیه نیز ضروری است. در سال‌های اخیر بسیاری از باغداران و کشاورزان و دامداران در منطقه زمین‌های خود را به افرادی فروخته‌اند که بابت این زمین‌ها مبالغ قابل توجهی را پرداخت کرده‌اند. عضو هیات علمی پژوهشکده زلزله‌شناسی معتقد است، این افراد یا منطقه را به قصد تهران یا حاشیه‌های دیگر آن ترک کرده‌اند یا در همان منطقه و محدوده به عنوان سرایدار، نگهبان، کارگر یا کارمندان نوسرمایه‌دار جدید مشغول کار هستند. این موضوع بتدریج ساختار اجتماعی منطقه را به هم زده و موجب تغییر رفتار و وضع ساکنان منطقه شده است که البته آسیب‌های اجتماعی نیز به همراه داشته است. شاید مهم‌ترین دلیلی که ساکنان دائمی این نواحی را به فروش زمین و باغ‌های خود تشویق کرده، پیشنهاد قیمت‌های بالا برای آنها بوده است؛ زمین‌هایی که در ناحیه شمشک، میگون، فشم، اوشان تا لواسان بسرعت به آپارتمان و برج و مرکز خرید تبدیل می‌شوند. آیا برای آسیب‌های جدید ناشی از افزودن گروه جدیدی به حاشیه‌نشینان تهران که بسرعت در حال افزایش هستند، فکری شده است؟ در این منطقه همه منفعت در زندگی اجتماعی به پول و سود خلاصه شده و در نتیجه با افزایش سریع ریسک سوانح فاجعه‌بار طبیعی، با افزایش احتمال رخداد تلفات و خسارت زیاد در هر زلزله، سیل و زمین‌لغزش احتمالی بعدی و افزایش ریسک مخاطرات انسانی یا به عبارتی آسیب‌های ناشی از حاشیه‌نشینی مواجه شده‌ایم. این نوع شهرسازی جز به فاجعه ختم نخواهد شد.

فرانک فراهانی‌جم

دانش