داستانی فاخر از روزهای دفاع مقدس

ایده اجرای نمایش رادیویی فرنگیس از کجا شکل گرفت و چه جذابیت‌هایی در این کتاب شما را به اقتباس از آن برای یک نمایش رادیویی واداشت؟

تابستان در گفت‌وگویی صمیمانه و بعد از تنظیم رادیویی و اجرای نمایش آن بیست و سه نفر، پیشنهاد تنظیم کتاب فرنگیس و اجرای آن از سوی مدیریت مرکز هنرهای نمایشی رادیو، جناب آقای قربانی به بنده داده شد. خاطرم هست همان روز عصربا مراجعه به انتشارات سوره مهر کتاب را تهیه کردم و با دقت و در وقتی مناسب مطالعه کردم.

قصه اثر را یعنی اوج آن زمانی که فرنگیس دختری جوان در غرب کشور در اوایل سال‌های دفاع مقدس است، قبلا شنیده بودم. با خواندن اثر وآشنایی با زندگی و ویژگی‌های درونی و بیرونی شخصیت فرنگیس و مرارت‌ها و سختی‌های فراوانی که در آن سال‌ها بر پیکر زندگی او وخانواده‌اش وارد شده بود، برای ساخت اثر مشتاق شدم. همچنین آوارگی‌ها، خانه به دوشی، تعلق عمیق و باورپذیر فرنگیس به خانه و کاشانه خود، نقطه مکث و انگیزه‌ای بود تا با پیوندی عمیق و تاثیرپذیر با پیشنهاد آقای قربانی همسو شوم و بعد از گفت‌وگویی مجدد پیرامون ویژگی‌ها و شاخصه‌های اثر و رویکرد مورد نظرم به اثر در تنظیم و اجرای نمایش آن، کار را آغاز کردم.

این کتاب چقدر توانسته مخاطب نسل امروز را باارزش‌های دفاع مقدس و مردمی بودن این پدیده آشنا کند و شما در اجرای خود چقدر به دنبال انتقال این موضوع بودید؟

طی این سال‌ها آثار زیادی در حوزه دفاع مقدس ساخته شد، اما همه آنها صاحب کیفیتی نبود که در خور ارزش‌ها و برآیند تلاشی پر از مقاومت، ایمان و اعتقادات انسان‌هایی باشد که وجود خود را با اخلاص تمام در دفاع از میهن اسلامی خویش گذاشتند. به اعتقاد من دفاع مقدس صاحب پوسته درونی و بیرونی است و کسانی صاحب موفقیت و ارتباطی عمیق و تاثیرگذار در مخاطبان خود شدند که با واکاوی و کنکاش و نفوذ به درونیات پررمز و راز و ناشناخته، آثاری خلق کردند که تا امروز صاحب نام و نشانی ماندگار هستند.

کتاب فرنگیس به چگونگی حمله ناجوانمردانه بعثی‌ها به مردم بی‌دفاع غرب کشور می‌پردازد. دختری روستایی در خانواده‌ای پرجمعیت با تمام توان و شهامت مثال‌زدنی و کم‌نظیر از خانه و کاشانه و خاک خویش دفاع می‌کند، حتی به قیمت از دست دادن جان خویش. یک پرسش می‌تواند، هنرمند صاحب اثر را به تعمق و کنکاش وادارد، این که ریشه و نهاد این از خود گذشتگی و مقاومت در کجاست؟ با درک و دریافت این ریشه‌ها و علت‌ها می‌توان به کنش اصلی و واکنش‌های شخصیت فرنگیس پی برد. ریشه‌های این شجاعت و سرسختی کجاست که با این سن کمش می‌تواند این چنین در برابر دشمن ایستادگی کند، یک بعثی را به درک و اصل کند و دیگری را اسیر؟ فرنگیس برای همین زندگی ساده و کوچکش سال‌ها تلاش کرده است، پدر و مادر و برادرانش، همسر و دیگر اهالی روستای خود را دیده که چگونه در طبیعتی چنان سخت و سرد زندگی کرده‌ و روزگار خویش را گذرانده‌اند. همین دریافت هاست که می‌تواند به اثر شما ویژگی خاص ببخشد و مخاطبان پرشماری را با خود همراه کند. چنین منظری می‌تواند نسل امروز را با ارزش‌های دفاع مقدس، نه‌تنها آشنا، بلکه عامل مکث و تعمق و دریافتی ماندگار کند.

درباره جزئیات تولید این نمایش صحبت کنید؟ نمایش در چند قسمت و شامل چند نمایشنامه‌خوان است؟

طبیعی است کارگردان نمایش رادیویی با انتخاب صحیح بازیگران و مدیریتی هوشمندانه و تحلیلی کاربردی و هدفمند بر مبنای داده‌های اثر و استنباطی که خود دارد تمرینات را آغاز می‌کند. بنده اگر اثری را برای نمایش رادیویی تنظیم می‌کنم هنگام نوشتن بازیگران خود را برای شخصیت‌های اثر انتخاب می‌کنم، مثلا از ابتدا می‌دانستم نقش فرنگیس را باید خانم مهیمنی بازی کند. همین طور نقش مادر، پدر ودیگران را. این نمایش در پنج قسمت 30 دقیقه‌ای نوشته و اجرا شد، و نزدیک به 20 بازیگر مرا در اجرای آن یاری کردند.

چقدر در نمایش رادیویی در اصل داستان کتاب دخل و تصرف کردید؟

من با وفاداری به اصل اثر و داستان آن، کتاب را به صورت نمایش رادیویی درآوردم، تا مقطعی که فرنگیس و خانواده‌اش بعد از مرارت‌های بسیار به خانه خود در روستا برمی‌گردند.

چنین کتاب‌هایی که در سال‌های اخیر در زمینه دوران هشت سال جنگ تحمیلی نوشته شده‌اند، چقدر قابلیت تبدیل شدن به دیگر گونه‌های هنری مانند فیلم و تئاتر را دارند؟

مهم‌ترین عنصر برای تبدیل داستان، زندگینامه یا... به آثار نمایشی، وجود مقطع، نشانه و شاخصه‌ای دراماتیک و وجود تضاد و کشمکش در اثر است. این قابلیت‌ها باید باشد تا آن اثر بتواند به دگر گونه‌های هنری تبدیل شود.

حس شخصی شما به عنوان کارگردان رادیویی فرنگیس نسبت به شخصیت راوی چیست؟

مسلما وقتی اثری را برای اجرا آماده می‌کنید، ارتباط عمیق و شناخت و نزدیکی شما به شخصیت و آگاهی از درونیات پنهان و ظواهر آشکاری که ساخت و ساز زندگی و روابط وی را شکل می‌دهد، عامل نزدیکی و رابطه حسی و عقلی عمیق شما نسبت به شخصیت اصلی و دیگر شخصیت‌ها وموضوع اثر می‌شود. بخصوص شخصیتی مثل فرنگیس که از ماست و در همین مرز و بوم میهن عزیزمان زندگی می‌کند. جست‌وجو که می‌کنی، پیدایش می‌کنی، با عشق که می‌یابی‌اش، تعلق خاطرت تو را با شخصیت همراه می‌کند. با او زندگی می‌کنی، می‌خندی، گریه می‌کنی، می‌هراسی، مقاومت می‌کنی و... .