رسانه ها، بایدها و نبایدهای اخلاقی در انتخابات

بایدها و نبایدهای اخلاقی در ایام منتهی به انتخابات مجلس شورای اسلامی و خبرگان موضوعی است که در مصاحبه با کارشناسان علم ارتباطات و رسانه مطرح شد.

اخلاق در تقسیم دوگانه رسانه‌ها

دکترحسین رضی، مدرس علوم ارتباطات در این‌باره به جام‌جم گفت: در ایام منتهی به انتخابات، رسانه‌های داخلی را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد:

دسته اول، رسانه‌های حزبی که به یکی از جریانات سیاسی تعلق دارد و در پی تبلیغ و برنده شدن کاندیدای مورد نظر حزب خویش هستند. دسته دوم، رسانه‌های عمومی بخصوص رسانه ملی و برخی مطبوعات که از بودجه عمومی ارتزاق می‌کنند یا به یکی از نهادهای عمومی تعلق دارند.

وی افزود: در این ایام، رعایت اخلاق، قانون، شرع و ادب در رسانه‌های دسته اول یک الزام و ضرورت است. این دسته باید روی جنبه‌های اثباتی نامزدها کارکنند، یعنی ویژگی‌های مثبت کاندیداها را مطرح کنند و از پرداختن به نکات منفی بپرهیزند. رعایت این نکات برای رسانه‌های دسته دوم هم یک ضرورت است. با این تفاوت که عنصر عدالت اجتماعی هم به آن اضافه می‌شود. حرکت در مسیر عدالت و اعتدال، مهم‌ترین خط و مشی رسانه ملی در ایام منتهی به انتخابات است.

رضی که تجربه سال‌ها مدیریت در بخش‌های ملی و بین‌المللی را در رسانه‌ملی دارد، تصریح کرد: برای رسانه‌های دسته دوم مهم نیست چه کسی انتخاب می‌شود، بلکه برگزاری انتخاباتی شکوهمند و گسترده با حضور همه آحاد جامعه اهمیت دارد و برنده انتخابات، آن کسی است که مردم برگزیده‌اند.

عدالت انتخاباتی یک فعل اخلاقی است؛ یعنی امکانات رسانه‌های بخش دوم بویژه رسانه ملی به‌طور مساوی و عادلانه به کاندیداها تعلق گیرد، چون رسانه ملی است و متعلق به مردم است. یک کاندیدای معروف همان قدر از رسانه ملی سهم دارد که یک کاندیدای ناشناخته و مستقل.

بعد از انقلاب در برخی مواقع شاهد یک نباید اخلاقی بودیم که پیش از انتخابات، رسانه‌های دسته دوم به دلیل نفوذ برخی افراد و جناح‌ها، دچار گرایش‌های حزبی و جناحی شدند.

این مسأله برای رسانه‌های دسته دوم مانند سم مهلک است، بنابراین مسئولان این رسانه‌ها بخصوص رسانه ملی باید کاملا فارغ از گرایش‌های حزبی و جناحی وارد برنامه‌سازی در حوزه
انتخابات شوند.

راهکارهای 2گانه

این استاد دانشگاه افزود: رسانه ملی در ایام پیش از انتخابات باید دو باید اخلاقی یا دو کار اساسی برای ایجاد انگیزه و شور انتخاباتی انجام دهد؛ یکی کار تبیینی و دیگری تهییجی.

صدا و سیما به صورت تحلیلی، مستند، عمیق و متقن برنامه‌سازی کند و به مردم نشان دهدو ثابت کند انتخاب آنها تا چه اندازه می‌تواند در آینده کشور، نظام و ملت مهم باشد. این فعل در بخش تبیینی رسانه ملی قرار می‌گیرد.

اما با راه‌اندازی کرسی‌های آزاداندیشی، کمپین‌های انتخاباتی، مصاحبه‌های مردمی، جلوه‌های صوتی، بصری و موسیقایی می‌تواند کاری تهییجی و شور انتخاباتی ایجاد کند. با به کارگیری این دو فعل، رسانه ملی می‌تواند از حضور گسترده مردم در پای صندوق‌های رأی اطمینان حاصل کند.

رضی با اشاره به بیانات رهبر معظم انقلاب مبنی بر حضور همه آحاد مردم در انتخابات، حتی کسانی که نظام را قبول ندارند، گفت: این عبارت، رسالت مسئولان رسانه ملی را در برنامه‌سازی تبیینی و تهییجی سنگین‌تر می‌کند.

وی با اشاره به رسانه‌های فعال در بستر فضای اینترنت افزود: در این ایام که رسانه‌های مجازی و شبکه‌های اجتماعی از نظارت، دروازه‌بانی و کنترل کمتری برخوردار هستند، خودِ کاربران باید اخلاق انسانی و شرع را رعایت کنند و از ارائه مطالب ناموثق، کذب، اَنگ و برچسب‌زدن به کاندیداها و احزاب مختلف بپرهیزند. چون بر اساس نص قرآن کریم اعتقاد داریم برای کوچک‌ترین فعل و عملی باید پاسخگو باشیم.

رضی گفت: مهم‌ترین کارکرد رسانه‌ها اطلاع‌رسانی است. رسانه ملی، مطبوعات و فضای مجازی باید به معرفی کاندیداها بپردازند و نکات مثبت و قوت آنها را بازگو کنند؛ چرا که مردم دائم کاندیداها و اخبار انتخابات را رصد، پیگیری و مقایسه می‌کنند. همین فضای تولید شده توسط رسانه‌ها باعث ایجاد شور و انگیزه انتخاباتی می‌شود.

رسانه‌ها، پل همزبانی ملی

دکتررضا واعظی، استاد دانشگاه و فعال رسانه‌ای نیز گفت: رسانه‌ها به‌دلیل کارکرد خاص خود، نقش واسط مسئولان و نهادها را با مردم و برعکس دارند و همچنین می‌توانند نقش بازدارندگی عمومی داشته باشند و به طور خاص نقش همدلی و همزبانی ملی را در موضوعی مانند انتخابات ایفا کنند. مهم این است رسانه‌ها منافع ملی را برمنافع شخصی و حزبی ترجیح دهند. منافع ملی مربوط به تمام ملت ایران از هر قومیتی، مذهبی و حتی اقلیت‌های مذهبی باید رعایت شود درست است که رسانه‌ها و مطبوعات نماینده و تابلوی یک طیف و جریان خاص در جامعه هستند ،اما یک نباید مهم این است که در امور ملی مانند انتخابات، مساله نخست رسانه‌ها این است که جناحی نباشند و فرا حزبی عمل کنند.

واعظی افزود: انتخابات و صندوق انتخابات، یکی از مهم‌ترین مولفه‌های نمایش قدرت جمهوری اسلامی ایران است. رسانه‌ها هرگونه خدشه‌ای که بخواهند به این مولفه مهم وارد کنند در واقع به قدرت ملی وارد کرده‌اند. بنابراین ایجاد فضای صمیمیت و دوستی و نپرداختن به امور تفرقه‌افکن در ایام انتخابات از جمله بایدها و نبایدهای اصلی رسانه‌ها محسوب می‌شود.

این استاد دانشگاه با اشاره به تأثیر رسانه‌ها در رفتار مخاطبان گفت: مردم با رسانه‌ها روز و شب خود را تنظیم می‌کنند. هنگام صبح این رسانه‌ها هستند که خط فعالیت روزانه اغلب افراد را تعیین می‌کنند. شب هم رسانه‌ها تا هنگام خواب با مخاطبان همراه هستند. بهره‌گیری از این تأثیر دائمی، برنامه‌ریزی دقیق و نگاه مسئولانه رسانه‌ها می‌تواند تاثیر شگرفی در ایجاد حس حضور حداکثری در انتخابات داشته باشد.

رسانه و مخرج مشترک ارزش‌ها

در ادامه دکتر محمد میناوند، استاد علوم ارتباطات، حفظ وفاق ملی را بایدی مهم در ایام پیش از انتخابات دانست و گفت: ما در رسانه‌های اجتماعی باید به صورت کلی، یک نوع تمایل به وفاق، همگرایی و وحدت را میان مردم تقویت کنیم.

در این رسانه‌ها باید کلی‌ترین ارزش‌های مورد نظر مردم را در نظر بگیریم. هرچه از ارزش‌های کلی به سمت ارزش‌های جزئی حرکت کنیم تنوع و پراکندگی‌ها بیشتر می‌شود ، در نتیجه رسیدن به وحدت دشوارتر خواهد بود.

وی گفت: به عنوان مثال وقتی می‌گوییم به خاطر اسلام ممکن است صد میلیون نفر طرفدار پشت ما قرار گیرند، اما اگر بگوییم به خاطر این یا آن مذهب، تعداد به نسبت قبل کمتر می‌شود. اگر بگوییم به خاطر ایران، هرچه ایرانی هست حامی ما می‌شود ،ولی اگر بگوییم فلان حزب، تنها چند میلیون یا چند هزار نفر از ما حمایت می‌کنند.

میناوند افزود: بنابراین رسانه باید یک مخرج مشترکی از ارزش‌ها را که حداکثر جمعیت به آن معتقد هستند در نظر بگیرند،مانند ارزش‌های اخلاقی بویژه ارزش صداقت که همه فرهنگ‌ها بر آن تاکید دارند. اگر رسانه روی ارزش صداقت تاکید کند بشر پشت رسانه قرار می‌گیرد.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: باید نوعی اعتمادسازی میان مردم از هر قشر و مذهبی و رسانه باشد.مردم در تمام سال تصور کنند رسانه برای آنهاست و خواست آنان را پوشش می‌دهد و این پوشش تنها به زمان انتخابات محدود نمی‌شود بنابراین هر نوع تعارض و چندگانگی که مردم را از یکدیگر جدا می‌کند باید در ایام منتهی به انتخابات از رسانه‌ها حذف شود. رسانه ملی چنان تأثیری دارد که در صورت عملکرد درست، می‌تواند حتی شبکه‌های اجتماعی را هم به سوی همدلی و وفاق سوق دهد.

ضرورت تبیین بایدها و نبایدهای انتخاباتی

دکتر پیمان جبلی، معاون خبر رسانه ملی، صداوسیما با تبیین بایدها و نبایدها در انتخابات، چالش‌ها را به فرصت تبدیل می‌کند. دراین ایام موضوعات سیاسی داخلی و بین‌المللی که باید محل اجماع ملی باشد، نباید دستمایه جریان‌های سیاسی و بهره‌برداری‌های جناحی شود و رسانه ملی باید به این موضوع توجه کند. شاخص در فرآیند انتخابات، قانون اساسی است و همه باید براین اساس به تکلیف خود عمل کنند. برخی برای دو قطبی‌کردن جامعه در آستانه انتخابات تلاش می‌کنند. رسانه ملی نباید گرفتار این موج شود. درمقابل از ظرفیت‌های رسانه‌ای برای تبیین افکارعمومی باید بهره‌گیرد. بهره‌گیری درست از شبکه‌های اجتماعی، پرهیز از بداخلاقی‌های انتخاباتی، توجه به وحدت و انسجام ملی و هوشیاری در مقابل جریان نفوذ از بایدها و راهبردهای رسانه ملی است.

محمد زندکریمخانی - رادیو و تلویزیون