تنش‌زدایی محدود در روابط ایران و شورای همکاری خلیج‌فارس

شاید بتوان نقش عربستان را در برخی موضعگیری‌های منطقه‌ای علیه ایران برجسته کرد.

در شرایط موجود، معادله قدرت منطقه‌ای در حال تغییر است. شکست هیلاری کلینتون، امید کشورهای حوزه تحرک گروه‌های سلفی علیه نظم منطقه‌ای را با چالش روبه‌رو کرد.

در این شرایط عربستان و کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس امید محدودی به تداوم الگوهای پرشدت علیه ایران خواهند داشت. کاهش نقش عربستان و افول مرحله‌ای اندیشه‌های سلفی در فضای منطقه‌ای می‌تواند بخشی از واقعیت جدید امنیت منطقه‌ای باشد که زمینه‌های لازم را برای تجدیدنظر در الگوهای رفتاری کشورهای محافظه‌کار منطقه‌ای بویژه اعضای شورای همکاری خلیج‌فارس در برخورد با ایران به وجود آورده است.

وزیر خارجه کویت می‌تواند پیام بازسازی روابط را در فضای امنیت منطقه‌ای برای تنش‌زدایی و همکاری‌‌های موثر به وجود آورد.

در این شرایط طبیعی است که هرگونه همکاری منطقه‌ای بدون تنش‌زدایی حاصل نخواهد شد، اما واقعیت آن است که چنین سفری به عنوان آغاز راهی طولانی تلقی خواهد شد؛ فرآیندی که عربستان در سه سال گذشته برای مقابله و محدودسازی نقش منطقه‌ای ایران آغاز کرده است و برخی کشورهای عربی نیز این کشور را در این مسیر همراهی کرده‌اند دارای پیامدهای ضدامنیتی پردامنه‌ای خواهد بود بنابراین چنین سفری را باید به عنوان گام نخستین روندی تلقی کرد که می‌تواند زمینه‌ساز همکاری‌های منطقه‌ای سازنده در آینده باشد؛ روندی که الگوهای مبتنی بر مشارکت در نظم منطقه‌ای را می‌تواند به وجود آورد، اما انجام یک سفر به تنهایی نمی‌تواند زمینه‌های بازسازی روابط در سطح منطقه‌ای را ایجاد کند.

هرگونه همکاری منطقه‌ای نیازمند درک متقابل بازیگران نسبت به یکدیگر است. بازیگرانی که بتوانند زمینه‌های مربوط به همکاری و مشارکت را طبق ضرورت‌هایی براساس نظم منطقه‌‌ای ایجاد کنند، طبیعی است که‌ می‌توانند در روند مدیریت بحران نقش موثرتری را ایفا کنند.

نقش‌یابی روسیه و ترکیه در فضای اجلاسیه آستانه بیانگر آن است که جهان غرب تلاش دارد تا زمینه‌های ایجاد امنیت همیارانه منطقه‌ای را مورد حمایت قرار دهد.

در امنیت همیارانه، هیچ گروهی از کشورها نباید و نمی‌توانند دیگر رقیبان را از گردونه رقابت‌ها حذف کنند.

به این ترتیب می‌توان به این موضوع اشاره کرد که دوران قیمومیت عربستان در کشورهای عربی منطقه غرب آسیا در حال پایان است و از همه مهم‌تر آن‌که نظریه‌پردازان غربی به رهبران سیاسی و امنیتی عربستان توصیه کردند که بدون نقش‌یابی ایران در محیط منطقه‌ای، امنیت‌سازی حاصل نمی‌شود.

جدال پرخشونت عربستان در گسترش جنگ‌های نیابتی غرب آسیا و مقاومت مردم یمن بیانگر آن است که الگوی کنش امنیتی در محیط منطقه‌ای درحال تغییر است.

تحقق چنین فرآیندی نیازمند آن است که عقلانیت راهبردی در قالب پیوند مقاومت و دیپلماسی حاصل شود. دیپلماسی بدون قدرت مقاومت نمی‌تواند مطلوبیتی برای کشورهای منطقه ایجاد کند.

دکتر ابراهیم متقی - استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران