سرنوشت سوریه در آستانه تعیین نمی‌شود

کشورهای عربستان، قطر و پس از آن ترکیه شروع به شکل دادن نیروهای طرفدار خود کردند و سیل سلاح و پول به سوریه آغاز شد. بالطبع پشت سر همه آنها هم آمریکا قرار داشت. تنها ایران بود که در کنار دولت قانونی سوریه ایستاد و معادلات مداخله‌گران را به‌هم ریخت. اندکی بعد روسیه هم به ائتلاف سوریه، ایران و حزب‌الله پیوست.

از میان مداخله‌گران تنها ترکیه به جنگ نیابتی اکتفا نکرد و از آگوست 2016 با عملیاتی که «حلقه فرات» نام گرفت، مستقیما وارد جنگ شد تا به بازیگری غیرقابل چشم‌پوشی درآید و در مذاکرات و نشست‌های رسمی جایگاهی داشته باشد. حساسیت‌های ترکیه با پیشرفت پیشمرگه‌های کرد پ.ک.ک و حضور نزدیک به سه میلیون پناهنده سوری در خاک خود دوچندان می‌شود. اینک با تصرف الباب عملا شمال سوریه را در دست داشته و می‌رود تا به نماینده کشورهای عربی مخالف ایران هم تبدیل شود. نتیجه این اقدامات، کسب یک صندلی در مذاکرات آستانه است.

این مذاکرات به ابتکار روسیه ابتدا به صورت مقدماتی و برای یک آتش‌بس موقت و تعیین دستور کار اجلاس اصلی در روزهای 23 و 24 ژاتویه 2017 برگزار شد و در 17 فوریه زمانی که اجلاس دوم برگزار شد، روسیه با سرکوب شورشیان حلب اعتبار تازه‌ای پیدا کرده بود. شرکت‌کنندگان اصلی عبارت بودند از روسیه، ایران و ترکیه به اضافه یک دوجین از نمایندگان گروه‌های مسلح شورشی در سوریه. نمایندگان آمریکا و اتحادیه اروپا و سازمان ملل هم به عنوان ناظر حضور داشتند. یکی از نویسندگان فرانسوی از این اجلاس زیر عنوان «آستانه: بازتعریف تناسب نیروهای درگیر در سوریه» یاد کرده است. به عبارت دیگر روسیه می‌خواهد یک‌بار دیگر سنگ‌های خود را با بازیگران دیگر واکنده و یادآور شود که فعلا آقای سوریه کیست.

نتیجه‌ای که از این تحلیل‌ها به دست می‌آید، این است که اجلاس آستانه نمی‌تواند سرنوشت جنگ سوریه را رقم بزند. در درجه اول به این دلیل که تعدد گروه‌های شورشی و اختلافاتی که بین آنها وجود دارد، اجازه اتخاذ یک موضع ثابت را به آنها نمی‌دهد و این خود به نفع دولت سوریه است. دوم به این دلیل که کشورهای درگیر، دارای منافع و اغراض متخالفی هستند که حصول توافق بین آنها را ناممکن می‌سازد. دیگر آن‌که با پیروزی‌های اخیر دلیلی ندارد که دولت سوریه کار فتوحات خود را نیمه‌کاره گذاشته و به مخالفان امتیاز بدهد.

در این میان عده‌ای دل به دوستی ترامپ و پوتین بسته و امیدوارند از طریق یک راه‌حل دیپلماتیک و دادن امتیازاتی به مخالفان درحالی جنگ را به پایان برسانند که موضع ایران تضعیف و حزب‌الله هم به لبنان پس رانده شود. این همان نکته کور در تحلیل‌های مخالفان ایران است که آنها را از واقعیت دور نگه می‌دارد، زیرا ایران سال‌هاست که با دولت سوریه به قسمی دوست و متحد است که چنانچه روسیه بخواهد از ایران عبور و با آمریکا به توافق برسد، جبهه ایران ـ سوریه ـ حزب‌الله را از دست داده و در ردیف بازندگان این جنگ قرار خواهد گرفت و این نابخردی در پوتین مشاهده نمی‌شود که بخواهد به چنین قماری دست بزند. این گفتار را با نقل قولی از «سینان حاتاحت» معاون مدیر اجرایی مرکز مطالعات استراتژیک عمران که در استانبول قرار دارد و به مخالفان میانه‌رو سوریه هم نزدیک است به پایان می‌بریم.

او می‌گوید «مذاکرات آستانه ممکن است زمینه نزدیکی مخالفان میانه‌رو را با دولت سوریه فراهم سازد تا به‌ این‌وسیله یک جبهه ضدجهادی به‌وجود آورند» (لوموند 20 ژانویه 2017). اگر چنین اتفاقی بیفتد، می‌توان گفت در آستانه به نتیجه برد ـ بردی دست یافته‌اند، اما همزمان با کنفرانس آستانه، بشار اسد اعلام کرد خاک سوریه را وجب به وجب پس خواهیم گرفت. اگر ارتش سوریه به پیروزی‌های جدیدی دست پیدا کند، دیگر خود را از هرگونه مصالحه‌ای بی‌نیاز خواهد دید، یعنی اپوزیسیون میانه‌رو هم وقت چندانی برای شرکت در قدرت ندارد، مگر آن‌که ظرف چند روز آینده تصمیم خود را بگیرد.

دکتر احمد نقیب‌زاده