اعتماد انتخاباتی مردم به رسانه ملی

به نظر می‌رسد با وجود گسترش شبکه‌های مجازی در سال‌های اخیر، سازمان صداوسیما همچنان مورد اعتمادترین رسانه‌ برای مردم است و مخاطبان برای کسب آخرین اخبار و تحولات دوره دوازدهم انتخابات ریاست جمهوری همچنان رسانه ملی خود را به عنوان مرجع خبری مدنظر قرار می‌دهند. جام‌جم در گفت‌وگو با استادان ارتباطات و جامعه‌شناسی دلایل اقبال بی‌سابقه مردم به رسانه ملی را در آ‌ستانه برگزاری انتخابات ریاست جمهوری مورد مداقه و واکاوی قرار داده است.

چندصدایی؛ جذابیت اصلی مناظره‌ها

دکتر منصور ساعی معتقد است، مهم‌ترین اتفاقی که در زمان برگزاری مناظره‌های دوازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری در رسانه ملی رخ داده، توجه به اصل چند صدایی و اجرای دقیق آن در این برنامه‌ها بوده است.

این مدرس دانشگاه در گفت‌وگو با جام‌جم تصریح کرد: صدا و سیما می‌تواند محمل و محل رجوع همه صداها باشد. این سازمان به عنوان یک رسانه جمعی که مخاطبان گسترده‌ای در کل کشور دارد، اگر بتواند مانند دوره برگزاری مناظره‌های انتخاباتی تریبون آزادی برای همه صداهای مختلف اجتماعی باشد، خواهد توانست اعتماد اجتماعی بیشتری را جلب کند یا به عبارتی سرمایه اجتماعی خود را توسعه بدهد.

وی افزود: از سیاستگذاران صدا و سیما، کسانی که در تبیین خط‌مشی این رسانه و اجرای برنامه‌های آن تاثیرگذار هستند، خواهش می‌کنم این رویه چندصدایی را که در مناظره شاهد بوده‌ایم، ادامه بدهند و مطمئن باشند که این رویکرد می‌تواند اعتماد اجتماعی را جلب کند و باعث شود مردم از شبکه‌های ماهواره‌ای روی برگردانند.

این پژوهشگر ارتباطات تصریح کرد: به اعتقاد من می‌توان همان‌ چیزهایی را که فکر می‌کنیم خیلی بحرانی است و رسانه‌های فارسی‌زبان فرامرزی مطرح می‌کنند، در تلویزیون خودمان بررسی کنیم و ببینیم که چطور همین امر به همگرایی ملی، انسجام اجتماعی، حفظ منافع ملی و هویت ایرانی کمک می‌کند. این یکی از درست‌ترین رویکردهایی است که رسانه ملی طی برگزاری مناظره‌ها داشته و می‌تواند آن را تداوم ببخشد.

دکتر ساعی تاکید کرد: به عنوان کسی که در حوزه ارتباطات فعالیت حرفه‌ای دارم و نظرم شخصی نیست، بلکه کارشناسی است، تردید ندارم که چندصدایی جذابیت اصلی مناظره‌ها خواهد بود.

اعتبار منبع برای رسانه ملی

دکتر عباس اسدی، آمارهای به دست آمده درباره میزان وثوق تلویزیون نزد مردم و رشد ارجاع مخاطبان به رسانه ملی را در عین طبیعی بودن، مبارک توصیف کرد و درباره دلایل آن توضیح داد: طبیعی است که مردم می‌خواهند ره‌آوردها، برنامه‌ها و عملکرد و حتی عمل و عکس‌العمل نامزدهای انتخاباتی را بی‌واسطه تماشا کنند تا مطمئن شوند که کدام نامزد می‌تواند مصالح کشور را تامین کند.

این مدرس ارتباطات آمارهای به دست آمده از میزان مراجعه و اعتماد مخاطبان به رسانه ملی را ناشی از افزایش اعتبار تلویزیون به عنوان یک منبع پیام توصیف کرد و گفت: تلویزیون به عنوان یک رسانه در دوره برگزاری مناظره، مورد اعتماد قرار گرفته و برگزاری مناظره‌های تلویزیونی به صورت زنده و طرح بی‌واسطه دیدگاه‌های مختلف نامزدها سبب شده، مردم اعتماد کنند و رسانه ملی را به عنوان یک منبع موثق بپذیرند. دکتر اسدی ضمن ابراز خشنودی از افزایش مراجعه مردم به رسانه ملی افزود: امیدوارم تلویزیون بتواند از ظرفیت ایجاد شده استفاده کند و این روند را رشد بدهد.

تصویر زنده و کامل از نامزدها

دکتر افسانه مظفری معتقد است: تلویزیون در مناظره‌های تلویزیونی توانست تصویری دقیق و بی‌واسطه و البته کامل از نامزدهای ریاست جمهوری ارائه کند و همین مساله به افزایش مراجعه مخاطبان به تلویزیون منجر شده است.

این مدرس ارتباطات درباره ویژگی‌های مناظره‌های انتخاباتی در تلویزیون توضیح داد: موضوع انتخابات برای مردم اهمیت دارد اما این‌که برای انتخاب اصلح به تلویزیون و مناظره‌های تلویزیونی مراجعه کرده‌اند به این سبب است که آنها فقط روی حرف‌ها و نظرات و دیدگاه‌های نامزدهای انتخاباتی حساب نمی‌کنند بلکه از هر نظر آنها را مورد ارزیابی قرار می‌دهند؛ رفتار و تعامل آنها با یکدیگر، کنش‌ها و واکنش‌ها و حتی زبان بدن نامزدها را.

دکتر مظفری زنده بودن مناظره‌های تلویزیونی را یکی از مهم‌ترین و تاثیرگذارترین تدابیر رسانه ملی دانست و توضیح داد: عنصر شفافیت نقش تعیین‌کننده‌ای در جلب اعتماد مخاطب دارد و البته این نکته را نباید فراموش کرد که تلویزیون همچنان دردسترس‌ترین رسانه کشور است و مردم وقتی می‌توانند از این رسانه به صورت زنده اطلاعات و آگاهی لازم را به دست آورند، سراغ هیچ رسانه دیگری نخواهند رفت.

این استاد ارتباطات ضمن تاکید بر وجود شفافیت در مناظره‌های تلویزیونی، تاکید کرد: در شرایطی که شبکه‌های ماهواره‌ای صرفا عیب‌جویی و انتقاد می‌کنند و فضای مجازی آغشته با شایعه است، تلویزیون در مناظره‌های انتخاباتی توانست یک خلأ مهم را برطرف کند.

اهمیت به نگاه و رای مردم

به اعتقاد یک استاد جامعه‌شناس، در برنامه‌هایی که برای انتخابات ریاست جمهوری تدارک دیده‌اند، بویژه در مناظره‌ها به مردم و خواسته‌های آنها توجه شده و به همین دلیل میزان اعتماد و مراجعه مخاطبان هم به صدا و سیما افزایش پیدا کرده است.

دکتر مجید حسینی‌زاد در این باره توضیح داد: وقتی یک رسانه به مردم و خواست و نظر آنها توجه داشته باشد حتما مورد اقبال قرار خواهد گرفت؛ فرقی ندارد این توجه درباره مساله مهمی مانند انتخابات ریاست جمهوری و سرنوشت کشور باشد یا حتی موضوعی مرتبط با تفریح و سرگرمی.

وی از دلایل دیگر افزایش میزان وثوق و اعتماد مردم به رسانه ملی را طرح حقایق در مناظره‌ها دانست و تصریح کرد:معمولا در مناظره‌های تلویزیونی موضوعات پشت پرده مطرح می‌شود و حقیقت مسائلی که همواره درباره آنها در دنیای واقعی و فضای مجازی شایعه‌سازی شده از زبان نامزدها بیان می‌شود؛ به همین سبب است که مناظره‌های تلویزیونی مورد توجه مخاطبان قرار می‌گیرد.

حسینی‌زاد تداوم و افزایش میزان اعتماد مخاطبان به رسانه ملی را در گرو همراهی با مردم دانست و گفت: در زمانه‌ای که رسانه‌های مجازی می‌توانند تعاملی عمل کنند، رابطه پیام دهنده و گیرنده پیام، دو سویه است و مخاطبان می‌توانند نظر بدهند و در تولید یا انتشار محتوا مشارکت داشته باشند، کار رادیو و تلویزیون کمی دشوار است، اما همیشه صداقت و توجه به خواست و نظر مخاطبان می‌تواند راهگشا باشد.

لزوم سنجش تاثیر رسانه‌ها

دکتر حسینعلی افخمی، استاد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی اما معتقد است:تحلیل ‌اخبار، اطلاعات،میزان نفوذ و تاثیرگذاری رسانه‌ها در انتخابات کار آسانی نیست. مردم گرچه ممکن است تماشاچی و بیننده برنامه‌ای باشند یا رسانه ویژه‌ای را در طول مدتی خاص دنبال کنند، اما این لزوما به معنای اثرگذاری این رسانه بر آنها نیست و برای سنجش تاثیر رسانه‌ها، باید مدت زمان بیشتری را در نظر داشت.

وی به تشریح مفاهیم تاثیر، اعتماد و تفاوت آنها از هم پرداخت و گفت: تاثیر و اعتماد، دو مقوله کاملا جدا از هم است؛ مراجعه هم به همین صورت است و این مفاهیم در علم ارتباطات، ماهیت‌هایی جداگانه از هم دارند. در این‌که مردم در طول این انتخابات و بویژه دوران پخش مناظره‌ها به رسانه ملی مراجعه کرده‌اند، شکی نیست و این اتفاقا امری مثبت هم هست، اما مطالعه اتفاقات و تغییرات بعدی، نیاز به فرصت و زمانی بیشتر دارد و نظر دادن در خصوص تاثیرات این مناظرات کار آسانی نیست.

یک استقبال بی‌سابقه

نظرسنجی مرکز پژوهش و سنجش افکار صداوسیما که 10 اردیبهشت‌‌ماه در تهران و 32 مرکزاستان انجام شده، گویای این واقعیت است که در فاصله قبل و پس از برگزاری اولین دور مناظرات انتخابات ریاست جمهوری
(6 تا 10 اردیبهشت‌) میزان مراجعه مردم به شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی برای کسب اطلاع از اخبار و رویدادهای مربوط به انتخابات از 67/2 به 74/8 درصد رسیده است. این حجم استقبال و مراجعه در دو سال گذشته بی‌سابقه بوده است. این در حالی است که در همین فاصله زمانی، میزان اقبال عموم به شبکه‌های مجازی و در راس آنها تلگرام با کاهش همراه بوده و از 23/4 به 21/1 درصد رسیده است.