اعتماد مردمی، سرمایه رسانه ملی

با این حال به نظر می‌رسد حفظ چنین جایگاه و تداوم چنین رویکردی به مذاق عده‌ای خوش نیامده است و همچنان جهد و تلاشی پیگیر را برای تضعیف رسانه ملی در دستور کار خود قرار داده و بر طبل سیاه‌نمایی و تخریب می‌کوبند.

این در حالی است که نظرسنجی مرکز پژوهش و سنجش افکار صداوسیما در مقام بزرگ‌ترین و معتبرترین مرکز نظرسنجی کشور که دهم اردیبهشت‌‌ در تهران و 32 مرکز استان انجام شده، گویای این واقعیت است که میزان مراجعه مردم به شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی برای کسب اطلاع از اخبار و رویدادهای مربوط به انتخابات از 2/67 به 8/74 درصد رسیده که این حجم استقبال و مراجعه در دو سال گذشته بی‌سابقه بوده است.

همین نظرسنجی گویای این واقعیت است که در همین بازه زمانی، میزان اقبال عموم به شبکه‌های مجازی و در راس آنها تلگرام با کاهش همراه بوده و از 4/23 به 1/21 درصد رسیده است.

از سویی دیگر در همین ماه مبارک رمضان، فراخوان برنامه «ماه عسل» برای آزادی زندانیان به رهایی 500 زندانی تا به اینجای کار منجر شده است. همچنین برنامه‌های دیگری مثل «خندوانه» هم مسبب بروز و پیدایش حرکت‌های اجتماعی متعدد در زمینه‌های زندگی شهری و اخلاق شهروندی شده است.

به نظر می رسد کسانی که در پی تضعیف و ضربه زدن به صداوسیما هستند در وهله اول با مطرح کردن مسائل مالی و عدم پرداخت بودجه سعی در تنگنا قرار دادن این سازمان و القای سیاست‌های خود دارند که این سیاست، با توجه به رویکرد مدیریتی دکتر علی‌عسکری و تعاملات خوب ایشان با سایر دستگا‌ه‌ها و برقراری گفتمان عدالت رسانه‌ای در عمل ابتر مانده است. ساخت سریال‌های فاخر و برنامه‌های جذاب و سرعت گرفتن چرخه تولید آثار تلویزیونی، نشان می‌دهد نقشه بدخواهانی که به‌دنبال ضربه زدن به سازمان صداوسیما هستند، نقش بر آب
شده است.

واقعیت این است که با وجود همه فشارها، عسرت‌ها و تنگناهای مالی که به نوعی مبین مظلومیت سازمان صدا و سیما می باشد، رسانه ملی همچنان مرجعیت رسانه‌ای خود را حفظ کرده و با قدرت به راه خود ادامه می‌دهد.

عملکرد قابل قبول در حادثه تروریستی اخیر

رئیس دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی با اشاره به تفاوت عملکرد رسانه‌ها توضیح داد: در شرایط عادی، رسانه‌ها معمولا عملکرد یکسانی دارند، اما در مواقع خاص و در بحران‌ها یا رویدادهای مهم خبری مثل انتخابات، حوادث تروریستی و امثال آن روش‌ها و شیوه‌های متنوعی دارند و نمی‌توان از سازمان صدا و سیما توقع داشت در اطلاع‌رسانی همان شیوه‌ فلان رسانه خارجی را در پیش بگیرد و عملکرد مشابه و یکسان داشته باشد.

دکتر محمدمهدی فرقانی با تاکید بر این‌که صداوسیما در حوادث تروریستی تهران شیوه و عملکرد درستی در مدیریت جامعه و افکار عمومی داشته است، تاکید کرد: این مردم هستند که رسانه‌ها را قضاوت می‌کنند و تصمیم می‌گیرند در معرض اطلاعات کدام رسانه قرار بگیرند؛ به کدام رسانه اعتماد کنند و حتی در چه مواردی اعتماد بکنند یا اعتماد نکنند.

این استاد ارتباطات توضیح داد: مخاطب امروز در معرض داده‌های متنوع و حجیم قرار دارد و از طریق رسانه‌های مختلف با رویکردها و عملکردهای مختلف به اخبار و اطلاعات دسترسی پیدا می‌کند و در نهایت به تفسیر و قضاوت شخصی می‌رسد.

دکتر فرقانی نقد سازمان صدا و سیما را در صورتی منصفانه و درست دانست که در طرح آنها به مقتضیات داخلی توجه شده باشد و توضیح داد: برخی انتقادها می‌تواند درست باشد اما برخی از نکاتی که منتقدان از باب قیاس با رسانه‌های بین‌المللی مطرح می‌کنند، می‌تواند منصفانه نباشد چون در طرح آنها به اقتضائات داخلی توجه نشده است.

نقش غیرقابل انکار رسانه ملی

استاد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی معتقد است: رسانه ملی فقط رادیو و تلویزیون نیست؛ بلکه مجموعه‌ای از رسانه‌هاست که امروزه در زمینه فضای مجازی، خبرگزاری‌ها و شبکه‌های برون‌مرزی هم بسیار موفق عمل می‌کند. لذا یکطرفه نمی‌توان قضاوت کرد و ارزش و زحمت بخش‌های مختلف این نهاد را زیر سوال برد.

دکتر امیدعلی مسعودی گفت: به عنوان مثال در قضیه عملیات نافرجام تروریست‌های داعش، اتفاقا رادیو بسیار موفق عمل کرد و اولین رسانه‌ای بود که مخاطب را در جریان این واقعه قرار داد. رادیو در آن روز به‌صورت مستقیم خبرنگارانی داشت که در محل حادثه مستقر بودند و به صورت لحظه‌ای گزارش می‌دادند. اما اقتضای پخش اخبار فوری در شبکه خبر تلویزیون متفاوت است؛ چون باید ابتدا تصاویر ارسال می‌شد و بنابراین فقط به انعکاس واقعه از طریق زیرنویس بسنده کرد. البته درخصوص چنین قضیه‌ای هم نمی‌توان این ایراد را وارد دانست که تلویزیون از واقعه عقب مانده است، بلکه ممکن است در آن لحظه تصمیم‌ مراجع مسئول بر این اساس بوده باشد.

وی تصریح کرد: اطلاع‌رسانی وظیفه اصلی هر رسانه‌ای است. تلویزیون در ایام انتخابات مناظره‌ها و میزگردهای مختلفی را برگزار کرد و در تصمیم‌گیری و آرای شهروندان هم بسیار تاثیرگذاشت. بنابراین نقش تاثیرگذاری این رسانه غیرقابل انکار است. البته معتقدم این جریان باید بعد از انتخابات هم ادامه داشته باشد و کارمان به‌صورت مقطعی نباشد.

دکتر مسعودی افزود: امروزه عموما شرایط این‌طور شده که خبرها را از شبکه‌های اجتماعی می‌گیریم و بعد برای تائید صحت و سقم‌شان به رسانه ملی مراجعه می‌کنیم. فضای مجازی به رقیبی هم برای رسانه‌های ملی و هم روزنامه‌های ما تبدیل شده و این هیچ اشکالی ندارد، اما با وجود این، اعتبار شبکه‌های مجازی اصلا قابل مقایسه با رسانه ملی نیست و بخصوص وقتی پای تفسیر و تحلیل به میان می‌آید، رسانه ملی و مطبوعات مکتوب هنوز حرف اول را می‌زنند.

این استاد ارتباطات یادآور شد: دوباره تاکید می‌کنم که صدا و سیما را باید به‌صورت یک مجموعه در نظر بگیریم. این سازمان بارها شده که در مناسبت‌های گوناگون از استادان و کارشناسان حوزه‌های مختلف نظر خواسته و همه آنها را شنیده است. نمی‌شود فقط با نگاه نقد و ترس جلو برویم و لازم است که اقدامات مختلف این سازمان را درک کنیم. همین الان می‌بینیم که دو مجموعه نمایشی خوب روی آنتن است و اتفاقا یکی‌شان به معرفی و آسیب‌شناسی گروهک‌های قبل از انقلابی (مجموعه نفس) می‌پردازد. شبکه خبر هم به صورت 24 ساعته مشغول پخش اخبار است و اینها اتفاقات کوچکی نیست.

حضور صدا و سیما در بزنگاه‌های بحران

حســـن بهشتی‌پور، کارشناس و تحلیلگر مسائل سیاسی در پاسخ به هجمه‌هایی که به صدا و سیما وارد شده، مبنی بر این‌که در اطلاع‌رسانی اتفاقات اخیر همچون حمله به مجلس و حرم امام(ره) چالاک عمل نکرده است، گفت: باید تاکید کنم اتفاقا رسانه ملی در زمان رخ دادن بحران‌ها تلاش می‌کند مدیریت بحران داشته باشد. شبکه خبر در این مواقع حضور فعال دارد.

وی ادامه داد: گاهی دوستان به اشتباه فکر می‌کنند نشان دادن صرف رویداد و تصاویر مختلف از بحران، نشان‌دهنده چالاکی است. صدا و سیما سر بزنگاه‌ها حضور موثر و به نفع مردم و آرامش و امنیت جامعه دارد. البته وظیفه صدا و سیما انعکاس رویدادهاست، اما این انعکاس نباید آرامش حاکم را در جامعه به هم بزند. صدا و سیما در مدیریت بحران تلاش می‌کند هم اخبار را انعکاس بدهد و هم آرامش جامعه را به هم نریزد. انعکاس صرف رویداد فقط ایجاد ناامنی می‌کند. به نظرم کار شبکه خبر قابل دفاع است، چون هدفش آرامش‌بخشی در جامعه است، نه دامن زدن به ناامنی و ترویج فعالیت تروریستی.

این کارشناس تاکید کرد: دوستان خبر ندارند که سازمان صدا و سیما قبل از انتشار صوت و تصویر از یک بحران باید با مقامات امنیتی هماهنگی کند و نمی‌تواند هر طور که دلش می‌خواهد، یک خبر را پوشش دهد. البته تجربه گذشته مدیران حوزه خبر به کمک می‌آید تا تصمیم‌های صحیح را در کمترین زمان بگیرند، اما واقعیت این است که صدا و سیما به تنهایی تصمیم گیرنده نیست و باید با مراکز امنیتی هماهنگی داشته باشد.

بهشتی‌پور در پاسخ به این هجمه که عنوان شده صدا و سیما نقاط قوت دولت را نادیده می‌گیرد و مرتب انتقاد دارد، توضیح داد: یکی از مشکلات صدا و سیما این است که اگر مثبت تعریف کند، اثرش روی افکار عمومی کم است و اگر انتقاد کند، بازتابش زیاد. یعنی این خاصیت برنامه سازی در رسانه است. صدا و سیما برنامه‌های مثبت از دولت پخش می‌کند، اما به همین دلیلی که گفتم، کمتر دیده می‌شود، اما یک یا چند انتقاد کوچک خیلی سر و صدا می‌کند و برنامه‌های مثبت به چشم دولت نمی‌آید.

این کارشناس درباره انتقاداتی مبنی بر این‌که رسانه ملی در حوزه‌های فرهنگی و اجتماعی تاثیرگذار نیست، توضیح داد: به نظرم باید در انتقاد کردن انصاف هم لحاظ شود. وقتی کسی این حرف را می‌زند، یعنی این‌که توجهی به تاثیر رسانه تصویری ندارد، در حالی که یکی از تاثیرگذارترین رسانه‌ها روی افکار عمومی، رسانه تصویری است. بنابراین غیر منصفانه است که بگوییم برنامه‌های صدا و سیما تاثیرگذار نیست.

بهشتی‌پور با اشاره به برنامه‌های خندوانه و ماه عسل گفت: رسانه ملی برنامه‌های موفق زیاد دارد. این برنامه‌ها روی افکار مردم خیلی تاثیرگذارند و باید جنبه انصاف را رعایت کرد. حال بحث این است این تاثیرگذاری کافی است یا نه؟ من می‌گویم نه، چون معتقدم صدا و سیما باید خیلی بیشتر از این کار کند تا میزان تاثیرگذاری‌اش بیشتر باشد. صدا و سیما رقیب‌های جدی دارد و رقابت هم خیلی سنگین است. به همین دلیل برای این‌که از این رقابت عقب نماند، باید تلاش بیشتری داشته باشد.

وی درباره این‌که برخی منتقدان صدا و سیما معتقدند در زمان انتخابات به غیر از پخش مناظره‌ها، کار مفیدی دیگری انجام نداده و مردم همه اطلاعات خود را از طریق فضای مجازی دریافت می‌کردند، توضیح داد: این هم بی‌انصافی است و صحت ندارد.

انتقاد، نیازمند سند و مدرک است

دکتر عباس اسدی معتقد است: برای عملکرد هر سازمان و نهادی باید تحلیل محتوایی و بررسی آماری صورت بگیرد.

استاد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی ضمن تاکید بر پژوهش و بررسی مستند و دقیق توضیح داد: من بعید می‌دانم صدا و سیما از حوزه زنان یا جوانان یا دستاوردهای دولت غفلت کرده باشد. برنامه‌هایی متنوع در قالب‌های گوناگون در تلویزیون تولید می‌شود که هم مستقیم و هم به طور غیرمستقیم به مسائل مختلف می‌پردازد. به عنوان نمونه برنامه‌های متنوعی درباره زنان وجود دارد و در عین حال ممکن است در یک برنامه سرگرم‌کننده نیز با یک بانوی موفق گفت‌وگو و به صورت غیرمستقیم مسائل زنان مطرح شود.

وی با تاکید بر این نکته که باید مستند و دقیق درباره عملکرد سازمان صدا و سیما صحبت کرد، افزود: به نظر من بسیاری از این منتقدان اصلا تلویزیون تماشا نمی‌کنند. اگر قرار است تلویزیون را نقد کنیم باید اول آن را بدرستی ببینیم؛ از برنامه‌هایش مطلع باشیم و بدانیم در چه برنامه‌‌ای چه موضوعاتی مطرح می‌شود. صدا و سیما برنامه‌های متنوعی دارد و در هر کدام از این برنامه‌ها از زاویه‌ای به موضوعات پرداخته می‌شود.

از نگاه این مدرس ارتباطات، شاید عملکرد صدا و سیما درباره موضوعات مختلف شدت و ضعف‌هایی داشته باشد اما به معنای آن نیست که غفلتی صورت گرفته است.

وی در ادامه افزود: من معتقدم تفکری وجود دارد که قصدش انتقاد از صدا و سیما نیست بلکه از موضع تخریب وارد می‌شود. این تفکر، رسانه ملی را رسانه جناح خاصی تلقی می‌کند در حالی که دولت همیشه از صدا و سیما استفاده کرده و بسیار بی‌انصافی است اگر بگوییم دولت سهمی در صدا و سیما ندارد.

دکتر اسدی به بهره‌هایی که دولت از صدا و سیما برده اشاره و تصریح کرد: دولت به مناسبت‌های مختلف از طریق این سازمان اقدامات و اهدافش را طرح کرده است اما متاسفانه افرادی تحت تاثیر رسانه‌های برون مرزی و اپوزیسیون قرار می‌گیرند و دقیقا اظهارات مخالفان نظام جمهوری اسلامی ایران را تکرار می‌کنند.

این استاد ارتباطات در ادامه از منتقدان صدا و سیما خواست درباره اظهاراتشان به نمونه‌ها و مصداق‌ها بپردازند و از کلی‌گویی پرهیز کنند.

وی با تاکید بر ضرورت وجود سند و مدرک و بی‌اعتبار شمردن اظهارات بی‌حساب و کتاب توضیح داد: بر اساس بررسی‌های من صدا و سیما به مسائل زنان، جوانان، موضوعات و مسائل فرهنگی، دغدغه‌های اجتماعی، دستاوردها، نقاط ضعف و قوت دولت و بسیاری موضوعات دیگر پرداخته؛ شاید کم و کاستی‌هایی وجود داشته باشد اما هرگز بی‌توجهی و غفلت نبوده است.

عدالت رسانه‌ای در برگزاری مناظره‌های انتخاباتی

دکتر اسماعیل قدیمی صدا و سیما را دارای ساختار تعریف شده‌ای توصیف می‌کند که عملکردش نمی‌تواند خارج از این ساختار باشد.

استاد دانشگاه علامه طباطبایی در این‌باره توضیح داد: محدودیت‌های قانونی و ساختاری سبب می‌شود انتقادهایی به رسانه ملی صورت بگیرد و این ارتباطی به عملکرد مدیران و برنامه‌سازان این سازمان ندارد. به عنوان نمونه رسانه ملی درباره زنان، سیاست‌های تعریف شده‌ای دارد و امکان ندارد خارج از این سیاست‌ها اقدام کند.

این استاد ارتباطات درباره انتقادها و هجمه‌ها علیه سازمان صداوسیما گفت: رادیو و تلویزیون در ایران با 70 میلیون مخاطب مواجه است که سلایق، تفکر و نظر خاص خودشان را دارند و از طرف دیگر صداوسیما چارچوب‌هایی دارد که قانون و ساختار و شرایط اجازه نمی‌دهد از این چارچوب‌ها عدول کند.

وی با تاکید بر عدالت رسانه‌ای سازمان صداوسیما در زمینه برگزاری مناظره‌های انتخاباتی گفت: عملکرد تلویزیون در انتخابات و فرصت خوب و عادلانه‌ای که در اختیار تمام نامزدها قرار داد، از موارد قابل توجه و تعمیم‌پذیر در این رسانه است. البته محدودیت زمانی وجود داشت؛ چون در برخی کشورها نامزدها یک سال برای حضور در رسانه‌ها و مناظره‌های تلویزیونی فرصت دارند، اما در ایران این زمان فقط یک ماه است و معمولا نامزدهای ما از حمایت اتاق‌های فکر و گروه‌های کارشناسی برخوردار نیستند تا بتوانند برخوردی درست در مناظره‌ها داشته باشند و حضورشان در رسانه دقیق و منطقی باشد.

دکتر قدیمی در پایان به عنوان یک مدرس دانشگاه پیشنهاد کرد: مدیران و برنامه‌سازان رادیو و تلویزیون می‌توانند در همین چارچوبی که قوانین برای صداوسیما تعریف کرده، تاکتیک‌ها را تغییر بدهند و علمی‌تر، فنی‌تر و دقیق‌تر برخورد کنند، درباره موضوعات مختلف به آمارها استناد کنند، فضا را در اختیار دانشگاهی‌ها و اهل علم بگذارند و از کارشناسان و متخصصان بی‌طرف بهره بیشتری بگیرند.