نقش بازیگران فرامنطقه‌ای در ایجاد تنش میان ایران و کشورهای همسایه

بنابراین بخصوص ما در منطقه غرب آسیا در این زمینه بیش از جاهای دیگر دنیا شاهد دخالت دولت‌های خارجی برای برهم زدن روابط کشورهای منطقه با یکدیگر در دو قرن گذشته بودیم و از این بابت کشورهای منطقه خسارت‌های بسیار عظیمی را متحمل شدند.

جمهوری اسلامی ایران براساس یکی از اصول قانون اساسی، روابط با همسایگان را جزو اولویت‌های خود قرار داده و در این زمینه هم تلاش‌های زیادی صورت گرفته و تا حدودی هم در این زمینه موفق بوده است، اما واقعیت قضیه این است که تلاش‌های دشمنان ما برای تضعیف روابط ایران با همسایگان هم بسیار گسترده و شدید بود و متاسفانه به این دلایل ما نتوانستیم اقتصاد مکمل، امنیت جامع منطقه‌ای و فرهنگ منطقه‌ای مشترک را با همسایگانمان در این دوره تقویت کنیم.

متاسفانه حتی جنگ‌های بسیاری در این منطقه در یک قرن گذشته رخ داده و این مساله باعث شده تمامی زیرساخت‌ها و امکانات حیاتی کشورهای منطقه دچار خسارت‌های سنگینی شود که معروف‌ترین آنها جنگ هشت ساله عراق علیه ایران است و هم اکنون شاهد هستیم باز هم جنگ‌های دولت‌های منطقه با همسایگان خود همچنان در برنامه دولت‌های بزرگ قرار دارد و در این زمینه منطقه را درگیر کردند.

جنگ عربستان علیه یمن و همچنین جنگ سوریه که از سوی گروه‌های تکفیری انجام می‌گیرد و تداوم مشکلات سوریه و ترکیه در راستای همین سیاست ثابت و بخشی از سیاست تفرقه بینداز و دو طرف را نابود کن، است. متاسفانه بسیاری از دولت‌ها در منطقه به دلیل منافع و اغراض خود و تحکیم موقعیت خود بدون پایگاه مردمی هستند و این مساله به دولت‌های مداخله گر این امکان را می‌دهد که کشورهای همسایه را درگیر کنند و این درگیری زمینه‌ساز از بین رفتن بسیاری از امکانات مردم می‌شود.

در سال‌های اخیر ما در سازمان همکاری اقتصادی اکو تلاش بسیاری کردیم، اما به دلیل همین دخالت کشورهای مداخله‌گر و فرامنطقه‌ای، مساله پیشرفت چندانی نداشته است و با وجود تلاش‌های فراوان جمهوری اسلامی ایران متاسفانه به جایی نرسید. از سوی دیگر ما شاهدیم که چگونه عربستان سعودی تمامی امکانات خود را برای تحریک منطقه علیه ایران به‌کار گرفته است. رژیم صهیونیستی هم در این راستا تلاش فراوانی را به‌کار بست.

با این وصف جمهوری اسلامی ایران تمهیدات لازمی را برای خنثی کردن تلاش‌های این دولت‌ها انجام داده و تلاش کرده با کشورهای منطقه و همسایه روابط نزدیکی داشته باشد. ما ظرفیت‌های بسیار خوبی در آسیای میانه و جنوب آسیا داریم که باید برای پیشرفت متقابل با دیگران به کار گرفته شود. جمهوری اسلامی ایران با توجه به زمینه‌های تاریخی به نوعی مرکزیت و محوریت فرهنگی- مذهبی در این منطقه داشته و به علاوه موقعیت جغرافیایی ظرفیت ترانزیتی بالایی را برای ما به‌وجود آورده است. همچنین ایران از موقعیت سیاسی و امنیتی خوبی برخوردار است. با توجه به چنین ظرفیت‌هایی انتظار این بود که ایران بتواند از این موقعیت بهره فراوانی ببرد و با کشورهای منطقه بویژه کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز روابط حسنه و در سطوح بالا داشته باشیم، اما با این وصف باز هم با وجود تلاش‌های صورت‌گرفته نتایج به‌دست آمده چندان کافی به نظر نمی‌رسد.

متاسفانه دولت‌های منطقه به دلیل نیازهای اقتصادی ترجیح می‌دهند با قدرت‌های بزرگ فرامنطقه‌ای بیشتر کار کنند. همچنین از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی، ایران به سهم خود برای استقرار دوستی، ثبات و امنیت در منطقه از جمله میان پاکستان و افغانستان، آذربایجان و ارمنستان، ترکیه و سوریه تلاش زیادی کرده است، اما متاسفانه قدرت‌های بزرگ با صرف هزینه‌های بسیار زیاد مانع از تحقق نهایی استقرار دوستی و صلح و امنیت در منطقه شدند و تا حدود زیادی تلاش‌های ایران به نتایج مورد نظر نرسیده است.

دکتر جواد منصوری

سفیر پیشین ایران در چین