کلکسیون توطئه روس‌ها و انگلیسی‌ها در روزگار مشروطه

«عباس سلیمی نمین» در گفت‌وگو با «جام جم آنلاین»، با بیان اینکه گسترش نفوذ بیگانگان در دوره قاجار نگرانی به خطر افتادن استقلال ایران را در ملت و نخبگان آن روز کشور افزایش داد، گفت: «دامنه‌دار شدن اعتراضات مردمی در مقابله با حضور و نفوذ عناصر خارجی همچون روس و انگلیس در ایران، موجب شد دربار نتواند در مقاطعی به سهولت به بیگانگان امتیازاتی چون گذشته بدهد. در چنین فضایی مردم فریاد تشکیل یک حکومت مشروطه را سر دادند تا ادامه حیات سلطنت الزاماً با سلسله قیود و محدودیت‌هایی میسر شود.»

همکاری دو استعمارگر بزرگ

وی با بیان اینکه دو قدرت روس و انگلیس در تجزیه و چپاول خاک ایران با یکدیگر همکاری می‌کردند و بر سر واگذاری برخی شهرها با هم توافق داشتند، افزود: «رقابت استعماری این دوران از یک طرف موجب تضعیف دولت مرکزی شده و از سویی خودکامگی شاهان قاجار جامعه را به تنگ آورده بود. هراندازه حاکمیت ناکارآمدتر می‌شد، برای جلب حمایت و بقای تخت و تاج باید امتیازات بیشتری به خارجی‌ها می‌داد. در مقابل دستگاه سرکوب خود را در برابر اعتراضات تقویت می‌کرد و چون سرکوب‌ها به سیاست‌های سلطه‌گران کمک می‌کرد، مورد استقبال سفارتخانه‌های دو کشور نیز قرار می‌گرفت. به همین دلیل تشکیل حکومت مشروطه سلطنتی بیش از گذشته احساس می‌شد.»

پرچمدار مشروطه

سلیمی نمین، طیف روحانیت- روشنفکران، بازاریان و توده مردم را سه گروه پیشقراول نهضت مشروطیت دانسته و تصریح کرد: «این سه دسته بخش‌های مختلفی از مردم را در مبارزه با ظلم و ستم حکومت وقت نمایندگی می‌کردند. در بین روحانیون و علما، آیت‌الله شیخ فضل‌الله نوری از جایگاه خاصی برخوردار بود و تحصن‌های بزرگ ضد حکومتی با محوریت وی شکل گرفت و در ادامه روند مبارزاتی وی به‌عنوان پرچمدار مشروطه‌خواهی بن‌مایه این نهضت مردمی شد.»

ریاکاری به سبک انگلیسی‌ها

این کارشناس تاریخ معاصر ایران همچنین خاطرنشان کرد: «انگلیسی‌ها هرگونه خیزش مردمی علیه دولت مرکزی را به‌مثابه سد راهی برای دستیابی به اهداف استعماری خود قلمداد می‌کردند. اما با روش تقابلی با آن برخورد نکردند، بلکه سعی کردند خود را همراه و موافق خواست مردم در تشکیل حکومت مشروطه نشان دهند. در عین حال در پس پرده با هر روشی ازجمله نفوذ و تطمیع توده‌ها و دولتمردان، مسیر مشروطه را به نفع خود تغییر دادند.»

تحصنی که انگلیسی‌ها ساختند

وی همچنین در مورد نقش مخرب دولت انگلیس در انحراف قیام ضد سلطنتی مردم به‌طور مصداقی نیز چنین گفت: «با بالاگرفتن دامنه مبارزات آزادی‌خواهانه مردم با هدف تأسیس عدالتخانه یا همان مجلس ملی، علما و روحانیون برجسته‌ای همچون شیخ فضل‌الله نوری، سیدمحمّدطباطبایی و سیدعبدالله بهبهانی در اعتراض به وضع موجود در آستان حضرت عبدالعظیم (ع) و حرم حضرت معصومه (س) تحصن کردند. اما در مقابل عناصر انگلیس با نفوذ در میان توده‌ها، تحصنی در سفارت این کشور در ایران شکل داده و حتی به روس‌ها اعلام کردند مردم خودشان از بیم جان و مال به محل امن سفارت پناه آورده‌اند.»

خطری بدتر از استبداد داخلی

مدیر دفتر مطالعات و تدوین تاریخ ایران با تأکید بر اینکه انگلستان با اقدامات به‌ظاهر حمایتی خود از مشروطه عملاً در مسیر آن انحراف ایجاد کرد، افزود: «نفوذ بیگانه به درون نهضت با موضع‌گیری و مقابله به مثل شیخ فضل‌الله نوری مواجه شد. بیشتر افرادی که در جریان مشروطه خود را تحت‌الحمایه دولت بریتانیا کرده بودند، جزو اقشار روشنفکری بودند که از طریق تشکیلات مخفی فراماسونری کاملاً غربگرا و در راستای تأمین منافع انگلیس رفتار می‌کردند. به همین دلیل این مرجع عالیقدر راه خود را از گروه‌های روشنفکر جامعه جدا کرده و به مردم اعلام کرد آنچه ما امروز در آن وارد شده‌ایم (پناه بردن به بیگانگان)، بسیار خطرناک‌تر از شرایط موجود کشور یعنی استبداد داخلی است.»

نفوذ از نوع روسی

سلیمی نمین همچنین عنوان کرد: «با رخنه انگلیس در حرکت مردمی، روس‌ها در نهضت به شکل دیگری نفوذ پیدا کردند و به حمایت از استبداد محمدعلی شاه پرداختند. به همین دلیل مردم علاوه بر استبداد قاجار، گرفتار سلطه و استعمار خارجی‌ها نیز شده و عملاً مشروطه در خدمت انگلیس درآمد. این در حالی بود که در دوران حاکمان مستبد هرگاه ملت قیام می‌کرد، دربار تا حدودی و برای حفظ جایگاه مردمی کنار ملت قرار می‌گرفت و اگر هم سرکوبی انجام می‌شد، در مقایسه با آنچه انگلیس بر سر مردم می‌آورد قابل قیاس نبود. درنهایت دستگاه استعمار عین‌الدوله قاجار را به‌عنوان اهرم سرکوبگر مشروطه مورد حمایت قرار داد و استبداد دولت را برای شکست نهضت به خدمت خود و اهداف توسعه‌طلبانه‌اش گرفت.»

از ترور تا توهین به علما و ملی‌گراها

این کارشناس تاریخ معاصر، در ادامه به توطئه انگلیسی‌ها در ترور شخصیت‌ها، اعدام علما و تخریب چهره‌ها در مطبوعات که با نیت از بین بردن اتحاد مشروطه‌خواهان صورت گرفت، اشاره کرده و گفت: «دامنه ترورها بعد از سوء قصد به ستارخان و نایب‌السلطنه‌ها و...، حتی به محمدعلی شاه هم رسید و وحدت مردم و سیاسیون در تحقق اهداف مشروطه را بسیار شکننده‌تر از قبل کرد. آن‌ها با توسل به ترور و اعدام شیخ فضل‌الله نوری ضربه‌ای بنیادین به شاکله مشروطه وارد کردند. همچنین در نشریات به علما توهین کرده و حتی برخی ملی‌گراها را از صحنه خارج کردند. انگلیسی‌ها به همین هم قانع نشده و با توافق روس‌ها حرکت دو سردار ملی نهضت یعنی ستارخان و باقرخان از تبریز (خاستگاه مشروطه) به تهران را متوقف کردند.»

ناکامی یک حرکت بزرگ

سلیمی‌ نمین در پایان افزود: «با جلوگیری از حرکت دو سردار ملی مردم ایران، انگلیسی‌ها عناصر نفوذی را به تهران فرستاده و اوضاع را به کنترل خود درآوردند. در این میان نفوذی‌ها مجلس نوپای ملی را دست گرفتند و قرارداد 1919 بین بریتانیا و دولت ایران را با هدف در اختیار گرفتن تمام امور لشکری و کشوری به امضا رساندند. ولی در ادامه مشروطه‌خواهان این قرارداد را به‌خاطر ضدیت با منافع ملی کشور ملغی اعلام کردند. به همین خاطر وقتی انگلیس منافع خود را در خطر دید، در راستای اقدامات قبلی مخرب خود، با کودتا و روی کار آوردن رضاخان، مشروطه را از درون تهی و به‌این‌ترتیب قیام مردمی مبنی بر پایان بخشی به سلطه شاه برای همیشه تا قبل از ظهور انقلاب اسلامی ناکام ماند.»

محمدرضا شجاعیان/ جام جم آنلاین