ستاره‌ای با روشنایی متغیر

اخترشناسان به این دسته از ستارگان که نورشان به‌دلایل مختلف کاهش و افزایش می‌یابد «ستارگان متغیر» می‌گویند. علت تغییر شدت روشنایی در بسیاری از ستارگان متغیر ناشی از عاملی فیزیکی مثل تپیدن ناشی از انبساط و انقباض ستاره است. در گروهی دیگر علت تغییر روشنایی به شرایطی بازمی‌گردد که در نتیجه آن در یک منظومه دوستاره‌ای، هر دو ستاره در مسیر گردش به دور مرکز جرم مشترک خود از مقابل خط دید ناظر‌زمینی عبور می‌کنند و به این ترتیب یکی از ستاره‌های منظومه دوتایی مورد نظر مانع از رسیدن نور ستاره هم‌خانواده خود به ما می‌شود و در نتیجه از دید ما در زمین به نظر می‌رسد روشنایی ستاره مزبور کاهش یافته است.

یکی از معروف‌ترین ستاره‌های متغیر آسمان در شب‌های پاییز، بلافاصله پس از غروب آفتاب در ارتفاعی قابل توجه از افق شمالی در نزدیکی ستاره قطبی با چشم غیرمسلح دیده می‌شود. ستاره دلتا- قیفاووس، از درخشان‌ترین ستاره‌های صورت فلکی قیفاووس است که روشنایی‌اش در بازه زمانی قریب به پنج روز کاهش و افزایشی مختصری دارد.

جالب است بدانید در آغاز قرن هجدهم میلادی، تعداد ستاره‌های متغیر حداکثر شش عدد بیشتر نبود. در آن دوران اخترشناسان گمان می‌کردند متغیر بودن روشنایی یک ستاره پدیده‌ای نادر است؛ از این‌رو بود که اخترشناسی به نام ادوارد پیگوت تصمیم گرفت مطالعه جدی‌تری درخصوص ستارگان متغیر انجام دهد. در همسایگی او جوان 17 ساله کر و لالی زندگی می‌کرد که استعداد جالب‌توجهی در ریاضیات و نجوم داشت. نام این جوان جان گودریک بود. او ابتدا در سال ۱۷۸۳ میلادی توانست دوره تناوب ستاره متغیر راس‌الغول در صورت فلکی برساوش پی ببرد. پیگوت سپس در سال ۱۷۸۴ موفق به کشف تغییرات روشنایی ستاره متغیر اتا -عقاب شد و بعد جان گودریک به تغییرات روشنایی در دو ستاره بتا -شلیاق و دلتا - قیفاووس پی برد. با این حال گودریک به علت بیماری ذات‌الریه در ۲۱ سالگی از دنیا رفت و دنیای نجوم نتوانست از نبوغ او بهره بیشتری ببرد.

این شب‌ها طبق نقشه بالا می‌توانید ستاره دلتا - قیفاووس را در صورت فلکی قیفاووس با چشم غیرمسلح ببینید. کافی است یک هفته پیاپی روشنایی آن را هر شب زیر نظر بگیرید و با روشنایی ستاره‌های مجاورش مقایسه کنید تا متوجه تغییرات اندکی در شدت روشنایی‌اش بشوید. جالب است بدانید تا به امروز بیش از ۷۰۰ ستاره متغیر در کهکشان راه شیری شناسایی شده است که الگوی تغییرات روشنایی‌شان با شیوه‌ای مشابه ستاره دلتا - قیفاووس تغییر می‌کند و از این‌رو اخترشناسان همه آنها را در دسته‌ای به نام متغیرهای قیفاووسی مطالعه‌می‌کنند.

کاظم کوکرم

دانش