بوی ماه مــــــــــهر !

از یک آهنگ تا نیمکت‌های مدرسه

رضا مهدوی، پژوهشگر موسیقی و نوازنده که در زمان شکل‌گیری آلبوم خواهران غریب و قطعه معروف بوی ماه مهر، جزو دست‌اندرکاران و مسؤولان حوزه هنری بوده که این همکاری را با چشم‌آذر به سرانجام رسانده است، در گپی که داشتیم، درباره این قطعه گفت: انتخاب ناصر چشم‌آذر برای این مجموعه و فیلم خواهران غریب یک انتخاب آگاهانه سینمایی، موسیقیایی بود، چرا که از پیشینه او آگاهی و مهارتش در کارهایی که انجام می‌دهد، مشخص بود. برای این قطعه هم باید شرایطی ایجاد می‌شد که بتواند فضای مهر و دانش‌آموزی را القا کند؛ فضایی که به دوره خاصی اختصاص نداشته باشد و بتواند دوران کودکی و نوجوانی را به ذهن متبادر کند. در این بین ناصرخان چشم‌آذر به انواع موسیقی آشنایی داشت و می‌دانست که خواست تهیه‌کننده در این‌باره چیست و باید چه ملودی را بنویسد که روی زبان‌ها بیفتد و همه آن را تکرار کنند.
او اضافه کرد: خوشبختانه این کار هم مثل دیگر آثار او به‌خوبی شکل گرفت و جایگاهش را بین همه باز کرد، چرا که او ریشه‌های موسیقی که به درد هر گروهی بخورد را خوب می‌شناخت. در نهایت هم کاری ساخته شد که با شنیدن آن کاملا حس می‌کنید همه می‌خواهند به مدرسه بروند و خود را برای آن روزها آماده می‌کنند. گویی دانش‌آموزان سر صف هستند بعد هم پشت نیمکت می‌نشینند و در کل همه لحظه‌هایی که آن روزها گذراندیم و بچه‌های امروز می‌گذرانند، هر بار با این آهنگ زنده می‌شود.
مهدوی با ابراز ناراحتی از جای خالی چنین قطعاتی افزود: امروز ما موسیقیدان‌ها خیلی حسرت می‌خوریم که چرا دیگر چنین ملودی‌هایی ساخته نمی‌شود. این روزها اغلب تنها روی ریتمی تمرکز می‌کنند که تنها نیاز موسیقی نیست و شکلی از آن‌ که رواج پیدا کرده به سرزمین ما اختصاص ندارد. به همین دلیل است که گاهی آهنگ‌هایی خلق می‌شوند و بعد دیگر کسی چیزی از آنها به یاد ندارد و فراموش می‌شوند. با این حال کسانی که مثل چشم‌آذر کار کرده‌اند هنوز که هنوز است زنده‌اند. این قطعه هم هر سال بارها و بارها پخش و شنیده می‌شود چون خلأیی وجود دارد که باعث می‌شود وقتی این آهنگ‌ها برای چندمین بار پخش می‌شوند، با گوش دل به آنها گوش دهیم.
مهدوی معتقد است این شیوه آهنگسازی باید بازهم احیا شود و در کنار آن صدا و سیما هم با پخش و پوشش مناسب آن باعث شود تا بازهم شاهد خلق چنین فضاهایی باشیم. این نوازنده در آخر هم درباره حسش به این قطعه خاطرنشان کرد: از آنجا که من با ناصر چشم‌آذر دوست بودم و به‌واسطه محبت‌هایش هیچ‌وقت فراموشش نمی‌کنم، با شنیدن این آهنگ و دیگر قطعات او حسرت می‌خورم که چرا از هنر و استعداد او آن قدر که باید در سال‌های آخر زندگی‌اش و کمی پیش از آن استفاده نشد. همچنین وقتی قطعه بوی ماه مهر را می‌شنوم اشک از چشم‌هایم جاری می‌شود، آهنگی که مثل ای ایران، یار دبستانی من و قطعه‌هایی است که با آن خاطره‌ها داریم و زمانی فریادش می‌زدیم. بعد هم می‌مانم و افسوس می‌خورم که خداوند چه استعدادی را در درون او گذاشته بود.

از خواهران غریب تا بوی ماه مهر
کیومرث پوراحمد، کارگردان فیلم خواهران غریب درباره این قطعه می‌گوید: بعد از پخش فیلم خواهران غریب و استقبالی که از آن شد، حوزه هنری تصمیم گرفت از قطعات موجود در این کار، نواری را منتشر کند. به همین دلیل سراغ ناصر چشم‌آذر رفتند و قرار شد قطعات فیلم را به همراه چند کار دیگر عرضه کنند. این قطعه هم در فیلم نبود و بعد از شکل‌گیری نوار به آن اضافه شد.
او اضافه کرد: بعد از این جریان هم من چندان از این مجموعه اطلاع نداشتم، ولی از قبل با چشم‌آذر کار کرده بودم و سر خواهران غریب هم این همکاری ادامه داشت و کارهای بی‌نظیری شکل گرفت، اتفاقی که باعث شد تا حوزه هنری به او مراجعه کند و فضایی که این روزها هنوز در یاد خیلی‌ها هست را شکل دهند.
پوراحمد درباره اجرای این قطعات گفت: علاوه بر مرحوم شکیبایی که در فیلم قطعاتی را خواند، بعد از ساخته شدن ملودی بقیه کارها هم، دو خواننده حرفه‌ای این قطعات را اجرا کردند. در مورد بوی ماه مهر هم بخشی از آن را خانمی اجرا می‌کرد که صدایش به بچه‌ها نزدیک بود و با آنها همراه شده بود. خلاصه آن که همه اینها دست به دست هم داد تا امروز چنین خاطره‌ای شکل بگیرد.

راز ماندگاری بوی ماه مهر
پیروز ارجمند، نوازنده و مدیرکل سابق دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که زمانی مدیریت بخش موسیقی حوزه هنری را به عهده داشت، درباره قطعه بوی ماه مهر و شکل‌گیری آن بیان کرد: همکاری حوزه هنری با ناصر چشم‌آذر از سال‌ها پیش شکل گرفته بود و این تعامل در زمینه قطعه «بوی ماه مهر» پیش از مدیریت من اتفاق افتاد. با همه اینها ناصر چشم آذر از معدود موسیقیدان‌هایی است که قریب به اتفاق ملودی‌هایی که خلق کرده، ماندگار شده‌اند، آن هم نه‌تنها در یک دهه بلکه تا چند دهه بعد هم این جریان ادامه دارد.
او ادامه داد: علاوه بر اینها شخصیت آرام و پراحساس او در ملودی‌هایش هم جاری شده بود و آثارش همه را تحت‌تأثیر قرار می‌داد. این قطعه هم جزو کارهایی است که بعد از گذشت این سال‌ها همچنان در ذهن همه ما مانده است. ارجمند با اشاره به فعالیت حوزه هنری برای کودکان افزود: در این بین حوزه هنری جزو مراکزی است که به‌خصوص در دوره‌ای آثار خوبی را در فضای کودک شکل داد تا جایی که از کانون هم بیشتر در این زمینه فعالیت داشت و این قطعه هم جزو کارهایی بود که به سفارش حوزه شکل گرفت. با این حال متأسفانه از مقطعی به بعد همه این فعالیت‌ها نه تنها درحوزه که حتی در کانون و همه جا کمتر شد، بعد هم کودکان ما ساسی مانکن گوش دادند و از موسیقی خودشان دور شدند و به فضای بزرگسال آن هم نه از نوع خوبش بلکه شکل نامناسب آن رو آوردند.
ارجمند می‌گوید که رمز ماندگاری بوی ماه مهر و دیگر قطعات این‌چنینی، یکی ملودی آن است و دیگری شیوه پخشی است که تلویزیون برایش در نظر گرفته بود. حس ارجمند به آهنگ‌های خاطره‌انگیز این‌چنینی هم مورد دیگری بود که او درباره‌اش بیان کرد: علاوه بر قطعه بوی ماه مهر که حال و هوای همیشگی روزهای مدرسه را به همراه دارد، آرم برنامه کودک که پسربچه‌ای جلوی آن قدم می‌زد با آن ریتم معروفش جزو اعصاب خردکن‌ترین قطعه‌هایی بود که همان زمان هم به ما استرس می‌داد. در کنار اینها موسیقی حنا دختری در مزرعه با وجود آن‌که مختص کودکان نبود اما ارتباط خوبی با کار برقرار کرده بود و هنوز هم آن را به خاطر دارم. بعد از آنها هم هنرمندانی آمدند و کارهای ماندگاری را خلق کردند اما رفته رفته دیگر از آنها خبری نشد، در حالی که اگر ما کارهایی مخصوص کودکان داشته باشیم، مخاطبان آن را هم خواهیم داشت، چون این روزها خانواده‌های زیادی را می‌بینم که به دنبال آثاری برای بچه‌هایشان هستند و این جریانی است که لازم است دوباره جان بگیرد.

خاطره بازی موسیقیایی با ماه مهر
در کنار آن قطعه معروف آهنگ‌های دیگری هم هستند که ردشان همچنان در جایی از ذهن خیلی از ما به‌جا مانده است. «همشاگردی سلام» یکی از این قطعه‌هاست که احمدعلی راغب آهنگسازی آن را انجام داده است. راغب درباره این آهنگ می‌گوید: آقای روحانی، خیلی تاکید داشتند باید بچه‌هایی که محصل هستند را وارد عرصه موسیقی کنیم و خانواده‌ها هم باید حرف‌های بچه‌ها را بشنوند و بدانند نیاز بچه‌های محصل چه چیزی هست و از پدر و مادر چه توقعاتی دارند و نیز باید آموزنده باشد. او این توصیه را عامل شکل‌گیری آن آهنگ می‌داند، قطعه‌ای که دهه شصتی و هفتادی‌ها هم با آن خاطره دارند.
«مدرسه‌ها واشده» هم قطعه دیگری است که بعد از این دو آهنگ یعنی بوی ماه مهر و همشاگردی سلام ساخته شد. بعد از آن هم نماهنگ «اینجا کجاست مدرسه» بارها برای دهه هشتادی‌ها روی آنتن رفت.
کلاس جدید، باغ آرزو، همراه خاله پاییز، مدرسه سلام و زنگ مدرسه هم دیگر آهنگ‌هایی است که به‌تازگی برای این ماه که البته خیلی‌ها از آن دل خوشی ندارند، ساخته شده است و از شبکه‌ها و برنامه‌های مختلف هر از گاهی پخش می‌شود.

فاطمه شهدوست

فرهنگ و هنر