آداب تلاوت قرآن کریم

به گزارش جام جم آنلاین؛ آیت الله جوادی آملی در باب تلاوت قرآن نکات اررزنده ای را بیان نموده اند ، از جمله:« ... تلاوت از خداوند متعال بوسیله فرشتگان، بر قلب و سمع مبارک رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ شروع شد و از آن حضرت به مردم منتقل گردید. همانگونه که این تلاوت بالحق بود، ما هم موظفیم آن را بالحق تلاوت کنیم. پس باید آداب تلاوت را از قرآن و سخنان معصومین ـ علیهم السلام ـ دریبایم. » ( مجله پاسدار اسلام، شماره 43)

طهارت جسم و روح:

اولین شرط برای تماس با قرآن پاک بودن از جنابت و داشتن وضو است. برای ایجاد یک حالت معنوی خوب ، این کلام امام صادق ـ علیه السلام ـ را در خاطر داشته باشیم که فرمودند:« چون قصد وضو کنی ، به آب نزدیک شو، مانند کسی که می خواهد خود را به رحمت پروردگار متعال نزدیک کند. زییرا خداوندآب را وسیله مناجات و قرب خود قرار داده است. » ( مصباح الشریعه ، باب دهم) 

ـ طهارت دهان: در چند حدیث شریف از ائمه معصومین ـ علیهم السلام ـ نقل گردیده، از  دهان به عنوان « راه قرآن » یاد شده است از جمله امام صادق ـ علیه السلام ـ فرمود پیامبر گرامی اسلام ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ فرموده اند: « ـ راه قرآن را پاکیزه سازید. پرسیدند که ای پیامبر! راه قرآن چیست؟ فرمودند: دهانهای شما. پرسیدند؟ به چه پاکیزه کنیم؟ فرمودند: به مسواک زدن.» ( بحارالانوار، به نقل از الحیاة)

ـ طهارت چشم:  پیامبر گرامی اسلام ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ فرمودند: « حق چشم را اداء کنید. عرض کردند: حق چشم چیست یا رسول الله ؟ فرمودند: نگاه کردن به قرآن» ( مجله پاسدار اسلام، شماره 40)

ـ طهارت روح: ضمن توکل بر خداوند بزرگ و مهربان ، تلاش در دوری از گناهان و عزم بر ترک گناهان و اُنس با نماز روح را پاک و تلاوت قرآن آنرا نورانی می نماید. 

ـ استعاذه ( گریز از وسوسه های شیطان) : یکی از بهترین طُرُق مقابله با شیطان، همان است که قرآن به پیروان صادق خویش در آیه 98 سوره نحل می آموزد: « فَاِذا قَرَأتَ القُرانَ فَاستَعِذ بِاللهِ مِنَ الشَّیطانِ الرجیمِ: چون تلاوت قرآن کنی ، اول از شر وسوسه شیطان ، به خدا پناه ببر.» 

بدیهی است که برای ایمن بودن از شر شیطان، لازم است که در همه جا و در شروع هر عبادت و هرکار، به خدا پناهنده شویم، تا هم در انجام آن کار توفیق یابیم، و هم عملمان آلوده به شرک و عُجب و ریا نگردد. امام باقر ـ علیه السلام ـ می فرمایند: « درب های معصیت رابا گفتن ( اعوذ بالله من الشیطان الرجیم ) ببندید، و درب های طاعت را با گفتن ( بسم الله الرحمن الرحیم ) بگشایید. » ( دعوات راوندی ، به نقل از قرآن در احادیث اسلامی ) 

استعاذه حقیقی ، تنها تلفظ اعوذ بالله من الشیطان الرجیم نیست ، بلکه باید در نیت و فکر و عمل ، از شیطان دوری جسته و صادقانه به خدا پناه ببریم. شیطان هیچ انسانی را به زور و اجبار ، وادار به پیروی از خود نمی نماید. تنها شگرد او وسوسه و تحریک است. این ما هستیم که با ضعف ایمان دعوت او را اجابت کرده و با چشمانی بسته بدنبال او راه می افتیم . ( آداب تلاوت قرآن ، ص 113)

در مناجات هفتم صحیفه سجادیه امام سجاد ـ علیه السلام ـ در مقام مناجات با خداوند می فرمایند: « پروردگارا این دیو نابکار را همچون سگی که در برابر سنگ و عصا رانده شود، از محراب عبادت ما بران، و خورشید عشق خویش را در دل ما آنچنان بدرخشان که چشمِ ناپاک بینِ شیطان کور و از کنارمان دور گردد.» 

ـ خضوع و خشوع : در حالات پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ و سایر معصومین ـ علیهم السلام ـ و بسیاری از علمای ربانی ، می خوانیم که وقتی درکنار قرآن قرار می گرفتند، از خوف آفریدگار و عظمت آیات الهی ، به لرزه می افتادند و اشک از دیدگان مبارکشان جاری می گشت. « پیامبر اسلام ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ وقتی در برابر قرآن قرار می گرفت، بدن او مرتعش شد و خود را مرعوب احساس کرد، و این خوف ، خوف عقلی است نه خوف نفسی ، یعنی عقل او این خوف را ادراک می کند، و در بدن نشانه آن خشیت به صورت لرزش ظهور می کند. این ترس نفسی نیست . او می ترسد که آسیبی به او برسد ، بلکه او از مقام اوج گرفته این قرآن حریم می گیرد. به عنوان نمونه خدای متعال به موسی کلیم می فرماید: « آنچه در دست داری رها کن . وقتی موسی کلیم عصا را به فرمان خداوند انداخت و آن عصا به صورت یک اژدها و مار بزرگ در آمد، این تعبیر را از قرآن کریم به یاد داریم که خداوند در آیه 10 سوره نمل فرمود: ( یا مُوسی لا تَخَف اِنّی لا یَخافُ لَدَیَّ المُرسَلُونَ ) فرستاده های خدا در پیشگاه خدا از هیچ چیز هراسی ندارند ولو از اژدها، آن خوف عقلی است که انسان در برابر عظمت خدا حریم می گیرد. » ( تفسیر موضوعی قرآن کریم،آیت الله جوادی آملی، ج 1)

خضوع به هنگام تلاوت ، از چنان اهمیتی برخوردار است که پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ می فرمایند: « مادامی که در تلاوت قرآن ، قلوب شما نرم می شود و در خود احساس خضوع می کنید، قرآن بخوانید، در غیر اینصورت حق تلاوت را اداء نکرده اید.» ( مستدرک الوسائل ، ج 1، به نقل از قرآن در احادیث اسلامی)

ـ خلوص نیت: امیرالمومنین امام علی ـ علیه السلام ـ در باب خلوص نیت می فرمایند:« هیچ عملی از تو در پیشگاه خداوند مورد قبول واقع نمی شود، مگر آن را که با خلوص انجام داده باشی.» 

عالم ربانی مرحوم ملا احمد نراقی در کتاب پر ارزش جامع السعاده می فرمایند: « هرگاه دلی پاک گردد، هرگز از قرائت قرآن سیر نمی شود. » 

ـ صوت زیبا : پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ می فرمایند: « قرآن را با صوت نیکو زینت دهید ، زیرا که صوت نیکو بر زیبایی قرآن می افزاید. » ( عیون اخبار الرضا ، ج 2)همچنین می فرمایند : « برای هر چیزی زینتی است و زینت قرآن صوت نیکو است .» ( کافی ، ج 2) 

در سیره امام سجاد ـ علیه السلام آمده است که: ایشان قرآن را از همه خوشتر می خواند. صدای خود را به هنگام قرائت قرآن چندان بلندمی کرد که همه اهل خانه می شنیدند، و سقاها که از درِ خانه او می گذشتند، می ایستادند و به قرآن خواندن او گوش می دادند. 

امام محمد باقر ـ علیه السام ـ نیز در تلاوت قرآن آوازی خوش داشتند و چون سحرگاهان از بستر بر می خواستند و قرآن می خوانند ، بانگ بلند می کردند، و گذرندگان می ایستادند و به قرائت قرآن ایشان گوش می دادند. » ( وسائل الشیعه، ج 4)

ـ تأنی و تأمل : خداوند در آیه 4 سوره مزمل می فرماید: « وَ رَتِّل القُرآنَ تَرتیلاً : قرآن را با تأنی و آرام بخوان.» از امام صادق ـ علیه السلام ـ پرسیدند: وَ رَتِّل القُرآنَ تَرتیلاً چه معنی دارد؟ حضرت فرمودند: امیرالمومنین امام علی ـ علیه اسلام ـ می فرمایند: « قرآن رادرست بیان کنید ، یعنی حروف و کلمات را روشن و واضح تلفظ کنید . پس نه مانند شعر آن را با سرعت و عجله و حرکت بخوانید و نه مانند نثر آنقدر پراکنده و از هم گسیخته مثل ذرات شن تلفظ کنید. بلکه به گونه ای بخوانید که دلهای سخت و پرسقاوت شما نرم شود، و هیچگاه تمام همتتان این نباشدکه هر چه زودتر به آخر سوره برسید. » (مجله پاسدار اسلام ، شماره 43)

ـ تدبر و تفکر : خداوند در آیه 29 سوره ص می فرماید: کتاب مبارکی بر تو فرو فرستادیم ، تا در آیات آن تدبر کنند، و خردمندان از آن پند گیرند.» 

آیت الله جوادی آملی ـ حفظه الله ـ می فرمایند: « بهترین راه فهم قرآن ، تهذیب نفس از تعلقات غیرخدایی و پرهیز از هرگونه تبهکاری و انجام هر دستوری که وحی الهی صادر نموده است می باشد . زیرا مشاهده جمال نورانی بادیده ضعیف و بسته میسور نخواهد بود. لذا پیشینیان که توفیق تدبر قرآن ، نصیبشان می شد، سیره آنان در فراگیری قرآن این بود که ده آیه را از پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آبه و سلم ـ دریافت می کردند و تا آنچه که از معارف علمی و دستورات عملی که مربوط به آن ده آیه بود فرا نمی گرفتند، وارد آیات دیگر نمی شدند. و گاهی بارقه برخی از آیات چنان اثر می کرد که آن آیه مخصوص به عنوان اصلی کلی و فراگیر تلقی می شد. مثلا مردی به حضور پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ رسید تا قرآن بیاموزد.وقتی به آیه 7و8 سوره زلزله رسید( فمن یعمل مثقال ذره خیراً یره و من یعمل مثقال ذره شراً یره، گفت: این کلام مرا کفایت می کند و برگشت. پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ فرمودند: انصرف الرجل و هو فقیه: این مرد در حالی بازگشت که فقیه شد. »(تفسیر موضوعی قرآن ، آیت الله جوادی آملی ، ج1)

نتیجه :

هر عملی آدابی دارد، تلاوت قرآن نیز آداب فراوانی دارد که رعایت آنها موجب بهره بیشتر معنوی از این کتاب نورانی می گردد. انس با قرآن و تلاوت آن علاوه بر افزایش رزق های معنوی و آرامش درونی تاثیر انکارناپذیری بر زندگی مادی نیز دارد. 

نگارنده : ز، فیاضی