یک سال پس از دنیاگیری، علم چگونه ویروس کرونا را شکست داد؛ قسمت دوم+عکس

به گزارش جام جم آنلاین به نقل از زومیت، کووید۱۹، بیماری نوظهوری که جهان تقریبا یک سال پیش از وجود آن باخبر شد، در مدتی کوتاه ابعاد مختلف زیست انسان‌ها را دگرگون کرد و اتفاقات بسیار مهمی رقم زد. هرچند ۱۲ ماه گذشته، احتمالا یکی از سخت‌ترین دوران زندگی ما بوده، آن وحشت روزهای اولیه از شیوع ویروسی ناشناخته و مرگبار، اکنون به‌مدد ساخت واکسن جای خود را به امیدواری داده است. درحال‌حاضر با وجود شناخت بیشتر از تهدید موجود و دراختیارداشتن واکسن، چشم‌انداز پیش‌رو نویدبخش است. اما جهان علم چگونه از دنیاگیری کووید ۱۹ تأثیر پذیرفت و چگونه توانست بر این تهدید غلبه کند؟ انچه در ادامه خواهید داد، برگردانی به‌همراه اندکی تصرف و تلخیص از مقاله‌ای است با عنوان «چگونه علم ویروس را شکست داد» که در ۱۴ دسامبر در وب‌سایت آتلانتیک منتشر شد.

بخش سوم: واکسن و درمان
تا ماه مارس، احتمال ریشه‌کنی سریع ویروس کرونای جدید بسیار ناچیز به‌نظر می‌رسید. واکسن به محتمل‌ترین گزینه برای پایان‌بخشی به بحران تبدیل شد و رقابت برای ساخت آن موفقیتی باورنکردنی بود. فرایند کشف واکسن معمولا سال‌ها طول می‌کشد؛ اما تا میانه‌ی ماه دسامبر، ۵۴ واکسن مختلف درحال آزمایش برای بررسی ایمنی و اثربخشی بودند و ۱۲ مورد به مرحله‌ی سوم کارآزمایی‌های بالینی (واپسین نقطه‌ی بازبینی) راه یافتند.
فایزر/ بایون‌تک و مدرنا در اوایل نوامبر، اثربخشی بالای ۹۰ درصد واکسن‌هایشان را گزارش دادند و یک ماه بعد، با تزریق واکسن به زنی بریتانیایی به‌نام مارگارت کینان، روند واکسیناسیون کووید ۱۹ آغاز شد. آنتونی فائوچی، مدیر مؤسسه‌ی ملی آلرژی و بیماری‌های عفونی  و عضو کارگروه ویروس کرونا در کاخ سفید به آتلانتیک گفت شگفت‌انگیز است که تازه در ماه ژانویه ژنوم ویروس را توالی‌یابی کردیم و اکنون در پاییز، کارآزمایی مرحله‌ی سوم را به پایان می‌بریم.
اغلب واکسن‌ها دربردارنده‌ی عوامل بیماری‌زای مرده، ضعیف‌شده یا قطعه‌قطعه‌شده هستند و هر زمان تهدیدی تازه ظهور کند، باید از اول ساخته شوند. اما درطول دهه‌ی گذشته، ایالات متحده و دیگر کشورها از این رویکرد آهسته و یک بیماری – یک دارو فاصله گرفته‌اند. آن‌ها درعوض در فناوری‌های به‌اصطلاح پلتفرم سرمایه‌گذاری کرده‌اند که در آن‌ها یک چارچوب استاندارد را می‌توان به‌راحتی با محموله‌های مختلفی که ویروس‌های جدید را هدف می‌گیرند، سفارشی‌سازی کرد. به‌عنوان مثال، واکسن‌های فایزر/ بایون‌تک و مدرنا هردو شامل نانوذراتی هستند که قطعاتی از مواد ژنتیکی (mRNA) ویروس کرونای جدید را دربردارند.
وقتی این ذرات به داوطلبان تزریق شد، سلول‌های بدنشان از mRNA استفاده کرد تا با بازسازی قطعه‌ای غیرعفونی از ویروس، به سیستم ایمنی امکان دهد تا پادتن‌های خنثی‌کننده‌ی آن را آماده کند. هیچ شرکتی تاکنون واکسن mRNA را به بازار عرضه نکرده است؛ اما ازآنجا که پلتفرم اصلی ساماندهی شده بود، پژوهشگران توانستند به‌سرعت آن را با mRNA ویروس کرونای جدید به‌کار گیرند. مدرنا واکسن خود را بسیار سریع‌تر از هر واکسن پیشاکووید در ۱۶ مارس، فقط ۶۶ روز پس از نخستین بارگذاری ژنوم ویروس، وارد مرحله‌ی اول کارآزمایی‌های بالینی کرد
درهمین‌حال، شرکت‌ها فرایند تولید واکسن را با اجرای مراحل متوالی به‌طور موازی فشرده کردند. طرح ضربتی دولت آمریکا به‌نام «اپریشن وارپ اسپید»، تلاشی برای تسریع توزیع واکسن و درحرکتی نامعمول حمایت مالی هم‌زمان از چند شرکت بود. این برنامه با پیش‌سفارش واکسن و سرمایه‌گذاری در تاسیسات تولید پیش از به پایان‌رسیدن کارآزمایی‌ها، خطر را برای شرکت‌های دارویی مایل به مشارکت کاهش داد.
به‌طرز جالبی، ناکارآمدی دولت فدرال آمریکا در مهار ویروس کرونای جدید نیز کمک‌کننده بود. ناتالی دین از دانشگاه فلوریدا که کارآزمایی‌های واکسن را مطالعه می‌کند، می‌گوید «این حقیقت که ویروس در همه‌جا است، اندازه‌گیری عملکرد واکسن را راحت‌تر می‌کند. شما نمی‌توانید کارآزمایی [مرحله‌ی سوم] واکسن را در کره جنوبی انجام دهید؛ زیرا همه‌گیری درآنجا تحت کنترل درآمده است.»
واکسن‌ها دنیاگیری را بلافاصله پایان نخواهند داد. میلیون‌ها دز باید تولید، تخصیص و توزیع شود. گروه‌های بزرگی از مردم در سرتاسر دنیا ازجمله ایران ممکن است از دریافت واکسن امتناع کنند. همچنین اینکه ایمنی ایجادشده با واکسن تا چه مدت دوام خواهد داشت، همچنان نامعلوم است. در بهترین سناریو، واکسن‌های فایزر/ بایون‌تک و مدرنا که اکنون تأیید شده‌اند، به‌تدریج درطول ۱۲ ماه آینده عرضه خواهند شد.
تا پایان سال آینده، پس از آنکه ویروس در یافتن میزبان‌های آسیب‌پذیر در کشورهای پیشرو در واکسیناسیون به‌زحمت افتد، ایمنی جمعی حاصل خواهد شد. ویروس همچنان درگردش اما شیوع آن پراکنده و کوتاه‌مدت خواهد بود. مدارس و کسب‌وکارها بازگشایی خواهند شد و خانواده‌ها و دوستان دوباره یکدیگر را درآغوش خواهند کشید.
و دفعه‌ی بعد که عامل بیماری‌زایی ناشناخته ظهور کند، دانشمندان امیدوار هستند که به‌سرعت مواد ژنتیکی آن را درون پلتفرم‌های اثبات‌شده قرار دهند و واکسن‌های ساخته‌شده را ازطریق همان مجراهای سریعی که درجریان دنیاگیری شکل گرفتند، توزیع کنند. نیکول لوری از بنیاد ائتلاف برای آمادگی دربرابر همه‌گیری‌ها (CEPI) معتقد است دنیای ساخت واکسن دیگر هرگز مثل گذشته نخواهد بود.
روند پرسرعت ساخت واکسن می‌توانست سریع‌تر هم باشد. با وجود مخاطرات، برخی شرکت‌های داروسازی با تخصص مربوطه احتمالا به‌دلیل نگرانی از رقابت شدید تصمیم گرفتند به مسابقه‌ی ساخت واکسن وارد نشوند. به‌نقل از کوین برایان، اقتصاددان در دانشگاه تورنتو، صنعت دارو درعوض از فوریه تا مه تقریبا تلاش‌هایش را سه برابر کرد تا داروهایی برای درمان کووید ۱۹ بسازد. مشخص شد که استروئید قدیمی دگزامتازون، نرخ مرگ‌ومیر را بین بیماران حاد متصل به دستگاه تنفس مصنوعی تا بیش از ۱۲ درصد کاهش می‌دهد.
یافته‌های اولیه نشان می‌دهد که درمان‌های جدیدتر نظیر درمان پادتن مونوکلونال باملانیویماب که به‌تازگی مجوز اضطراری سازمان غذا و داروی آمریکا را دریافت کرده است، می‌تواند به بیماران تازه‌مبتلا‌شده‌ای کمک کند که هنوز در بیمارستان بستری نشده‌اند. اما این پیروزی‌ها هرچند چشمگیر کمیاب هستند. اغلب داروها مؤثر نبوده‌اند. کارکنان مراقبت‌های بهداشتی بیش از اتکا به راهکارهای دارویی، ازطریق بهبودها در مراقبت‌های پزشکی اولیه توانستند بیماران بستری را نجات دهند. ازآنجا که داروهای ضدویروسی معمولا مزایایی نسبتا کم دارند، امکان پیش‌بینی این اتفاق وجود داشت.
تلاش‌ها برای یافتن درمان‌های کووید ۱۹ به‌دلیل سیل مطالعات نامناسب که در بهترین حالت نتایج بی‌معنی و در بدترین حالت گمراه‌کننده داشتند، روندی آهسته به خود گرفت. اغلب هزاران کارآزمایی بالینی که راه‌اندازی شدند، برای تولید نتایج محکم از نظر آماری، بیش ازحد کوچک بودند. برخی گروه کنترل نداشتند؛ یعنی مجموعه‌ای از بیماران قابل مقایسه که با دریافت دارونما، به مرجعی برای قضاوت اثرات دارو تبدیل می‌شوند. کارآزمایی‌های دیگر نیز بی‌دلیل همپوشانی داشتند. دست‌کم ۲۲۷ کارآزمایی درگیر بررسی هیدروکسی کلروکین، داروی ضدمالاریایی بودند که اثربخشی آن برای مدت‌ها بحث‌برانگیز شد.
در گرماگرم فاجعه، وقتی مراکز اورژانس مملو از بیماران درحال مرگ است، به‌سختی می‌توان مطالعه‌ای دقیق به‌راه انداخت، چه رسد به اینکه چندین مورد از آن‌ها را در سرتاسر کشور هماهنگ کرد. بااین‌حال، هماهنگی غیرممکن نیست. درجریان جنگ جهانی دوم، سازمان‌های فدرال آمریکا در تلاشی به‌دقت برنامه‌ریزی‌شده با شرکت‌های خصوصی، دانشگاه‌ها، ارتش و دیگر نهادها متحد شدند تا به روند ساخت و توزیع دارو سرعت بخشند. به‌نقل از کندال هویت از کالج دارتموث، نتیجه‌ی این همکاری که شامل درمان‌های انقلابی مالاریا، روش‌های تازه‌ی تولید انبوه آنتی‌بیوتیک و دست‌کم ۱۰ واکسن جدید یا بهبودیافته برای آنفلوانزا و دیگر بیماری‌ها بود، نه پیروزی نبوغ علمی بلکه درعوض اراده و اثربخشی سازمانی را نشان داد.
سال گذشته، پیروزی‌های مشابه در کشورهای مختلف به‌وقوع پیوست. در ماه مارس، پژوهشگران بریتانیایی با بهره‌گیری از سیستم بهداشت ملی این کشور، مطالعه‌ای کلان به‌نام ریکاوری به‌راه انداختند که از آن زمان تاکنون بیش از ۱۷٬۶۰۰ بیمار کووید ۱۹ را در ۱۷۶ مؤسسه ثبت‌نام کرد. ریکاوری پاسخ‌هایی قاطع درباره‌ی دگزامتازون و هیدروکسی کلروکین ارائه داد و قرار است چندین درمان دیگر را ارزیابی کند. هیچ مطالعه‌ی دیگری در شکل‌دادن به درمان کووید ۱۹ تا این حد تأثیرگذار نبوده است.
در ماه آوریل، مؤسسه‌ی ملی سلامت برنامه‌ای به‌نام ACTIV به‌راه انداخت که در آن، دانشمندان دانشگاهی و صنعتی، امیدبخش‌ترین داروها را اولویت‌بندی و برنامه‌های کارآزمایی را در سرتاسر کشور هماهنگ کردند. این مدل هرچند دیرهنگام بود، احتمالا در دنیای پس از کووید به پژوهشگران امکان خواهد داد تا به‌سرعت داروهای کاربردی را از بین انبوه مواد دارویی شناسایی کنند. فرانسیس کالینز از NIH می‌گوید‌ «نمی‌توانم تصور کنم پژوهش‌های بالینی را در آینده به شیوه‌ی سابق انجام دهیم.»

بخش چهارم: پیامد‌های مثبت کووید ۱۹
حتی پس از دنیاگیری کووید ۱۹، ثمرات این نقطه‌ی عطف ما را در نبرد طولانی و مداوم دربرابر ویروس‌های مضر آماده‌تر می‌کند. آخرین بار که یک ویروس چنین ویرانی مهیبی به‌بار آورد (دنیاگیری آنفلوانزای ۱۹۱۸)، دانشمندان صرفا تازه درحال آموختن درباره‌ی ویروس‌ها بودند و وقت خود را برای جستجوی عاملی باکتریایی صرف کردند. اما ویروس‌ها متفاوت هستند. درحالی‌که بسیاری از دانشمندان به‌دقت ویروسی را نظاره می‌کنند که به میلیون‌ها تن به‌شدت آسیب زده، جهان درحال آموختن درس‌هایی است که می‌توانند نحوه‌ی تفکر ما درباره‌ی این عوامل بیماری‌زا را برای همیشه تغییر دهند.
تبعات بلندمدت عفونت ویروسی را درنظربگیرید. سال‌ها پس از شیوع ویروس کرونای سارس در هنگ‌کنگ در سال ۲۰۰۳، نزدیک به یک‌چهارم از نجات‌یافتگان همچنان دچار میالژیک انسفالومیالیتیز (ME) بودند؛ مرضی مزمن که علائمش نظیر خستگی مفرط یا مغز مه‌آلود می‌تواند پس از فعالیت خفیف به‌نحو چشمگیر تشدید شود.
تصور می‌شود ابتلا به این وضعیت که با عنوان سندرم خستگی مزمن نیز شناخته می‌شود، به عفونت‌های ویروسی ارتباط دارد و خوشه‌های افراد مبتلا به آن معمولا به‌دنبال همه‌گیری‌های بزرگ شکل می‌گیرد. درنتیجه وقتی انتشار کرونای جدید آغاز شد، افراد مبتلا به ME از شنیدن اینکه ده‌ها هزار نفر از مبتلایان  بلندمدت کووید ۱۹ تا ماه‌ها دچار علائم ناتوان‌کننده بودند، تعجب نکردند. جنیفر بریا، مدیر اجرایی گروه حامی MEAction می‌گوید «تمام افراد اجتماع من از زمان آغاز دنیاگیری درحال فکرکردن به این سندرم بوده‌اند.»
سندرم خستگی مزمن و بیماری‌های همزاد آن نظیر نوروپاتی اتونومیک (نوعی نقص عملکرد در دستگاه عصبی خودگردان)، فیبرومیالژیا (سندرم درد اسکلتی-عضلانی مزمن)، سندرم فعال‌سازی سلول ماست (نوعی نقص ایمنی) از مدت‌ها پیش نادیده گرفته شده و علائمشان به‌عنوان وهم یا بیماری روانی رد شده است.
از پژوهش درباره‌ی این بیماری‌ها حمایت چندانی به‌عمل نمی‌آید؛ از این‌رو دانشمندان کمی آن‌ها را مطالعه می‌کنند و اطلاعات ناچیزی درباره‌ی چگونگی پیشگیری یا درمانشان وجود دارد. این سهل‌انگاری، بیماران بلندمدت کووید ۱۹ را با پاسخ‌ها یا راهکارهای اندکی مواجه کرده است. آن‌ها درابتدا همانند جامعه‌ی بزرگ‌تر ME نادیده گرفته شدند؛ اما شمار چشمگیرشان موجب شده است تا حدی به‌رسمیت شناخته شوند.
این بیماران خود شروع به پژوهش و فهرست‌بندی علائمشان کردند و توانستند توجه مؤسسه‌ی ملی سلامت و سازمان بهداشت جهانی را جلب کنند. بیمارانی که خود متخصص بیماری‌های عفونی یا سلامت عمومی بودند، داستان‌هایشان را در نشریه‌های برتر منتشر کردند. «کووید بلندمدت» درحال جدی‌گرفته‌شدن است و بریا امید دارد که این وضعیت بتواند تمام بیماری‌های پساعفونت را به کانون توجهات بکشاند.
آنتونی فائوچی، مدیر مؤسسه ملی آلرژی و بیماری‌های عفونی نیز امیدوار است. فائوچی به‌عنوان دانشمندی برجسته، پژوهش‌های مهمی درزمینه‌ی اچ‌آی‌وی انجام داده و مزایای جنبی مطالعه‌ی این بیماری را عمیق می‌داند. پژوهش درباره‌ی اچ‌آی‌وی/ ایدز درک ما را از سیستم ایمنی و چگونگی تخریب آن توسط بیماری‌ها متحول کرده است و شکل‌گیری تکنیک‌هایی برای ساخت داروهایی ضدویروسی را به‌دنبال داشت که به درمان هپاتیت سی منجر شدند. نسخه‌ی‌های غیرفعال اچ‌آی‌وی برای درمان سرطان‌ها و اختلال‌های ژنتیکی به‌کار رفته‌اند. از یک بیماری، انبوهی از مزایا حاصل شد و همین امر درمورد کووید ۱۹ نیز اتفاق خواهد افتاد.
فائوچی شخصا موارد مبتلا به علائم بلندمدت را دیده بود؛ اما به‌دلیل آنکه شناسایی عوامل بیماری‌زای مسئول آن علائم معمولا امکان‌پذیر نیست، مطالعه‌ی آن‌ها دشوار است. اما به‌گفته‌ی فائوچی کووید ۱۹ غیرمعمول‌ترین وضعیت قابل تصور را به‌وجود آورده؛ گروه عظیمی از افراد با علائم بلندمدت که ویروسی شناخته‌شده عامل بروز آن‌ها است. «این فرصتی محسوب می‌شود که نمی‌توانیم ازدست دهیم.»
کووید ۱۹ ازآنجا که ظاهرا به شیوه‌های غیرمعمول رفتار می‌کند، هاله‌ای رمزآلود و ترسناک ساخته است. این بیماری موجب بروز علائم خفیف در برخی افراد می‌شود؛ اما دیگران را به‌شدت بدحال می‌کند؛ ویروسی تنفسی است و درعین‌حال ظاهرا به قلب، مغز، کلیه‌ها و دیگر اندام‌ها حمله می‌کند و شمار کوچکی از افراد تازه‌بهبودیافته را دوباره آلوده کرده است. بااین‌حال، بسیاری از دیگر ویروس‌ها نیز از توانایی‌های مشابه بهره می‌برند. آن‌ها صرفا میلیون‌ها نفر را در عرض چند ماه آلوده نمی‌کنند یا موجب جلب توجه کل جامعه‌ی علمی به خود نمی‌شوند. به‌لطف کووید ۱۹، پژوهشگران بیشتری درحال جست‌وجو و ردیابی این جنبه‌های نادرتر عفونت‌های ویروسی هستند.
دست‌کم ۲۰ ویروس شناخته‌شده ازجمله آنفلوانزا و سرخک می‌توانند موجب میوکاردیت (التهاب قلب) شوند. برخی از این موارد خود‌به‌خود بهبود می‌یابند؛ عده‌ای دچار آسیب ماندگار و گروهی دیگر به‌سرعت به مشکلات کشنده مبتلا می‌شوند. هیچ‌کس نمی‌داند چه درصدی از افراد مبتلا به میوکاردیت ویروسی، ملایم‌ترین سرنوشت را تجربه می‌کنند؛ زیرا پزشکان معمولا به آن گروهی توجه می‌کنند که به‌دنبال مراقبت پزشکی می‌روند. اما اکنون پژوهشگران قلب افراد بی‌علامت یا دارای علائم خفیف عفونت کووید ۱۹ ازجمله ورزشکاران دانشگاهی را به‌دلیل نگرانی درباره‌ی ایست قلبی ناگهانی حین تمرینات  سنگین به‌دقت معاینه می‌کنند. درس‌های آموخته از این تلاش‌ها می‌تواند درنهایت از مرگ‌ومیر ناشی از دیگر عفونت‌ها پیشگیری کند.
ویروس‌های تنفسی با وجود آنکه بسیار شایع هستند، اغلب نادیده گرفته می‌شوند. ویروس سین‌سیشیال تنفسی، ویروس‌های پاراآنفلوانزا، راینوویروس‌ها، آدنوویروس‌ها، بوکاویروس‌ها و یک‌چهارم از دیگر ویروس‌های کرونای انسانی اغلب بروز بیماری‌های خفیف مشابه با سرماخوردگی را موجب می‌شوند. اما بیماری ناشی از آن‌ها می‌تواند شدید نیز باشد. تعیین اینکه چه زمان و چرا ابتلا به ویروس‌های یادشده موجب بیماری حاد می‌شود، دشوار است؛ زیرا به‌جز آنفلوانزا، این‌گونه ویروس‌ها توجه یا سرمایه‌گذاری اندکی جلب می‌کنند.
امیلی مارتین از دانشگاه میشیگان که از مدت‌ها پیش به‌منظور مطالعه‌ی ویروس‌های تنفسی درتلاش برای جذب سرمایه بوده است، می‌گوید «این تصور وجود دارد که آن‌ها صرفا سرماخوردگی هستند و چیز چندانی نمی‌توان درباره‌شان آموخت.» چنین استدلالی احمقانه و کوته‌بینانه است. ویروس‌های تنفسی، محتمل‌ترین عوامل بیماری‌زا برای ایجاد دنیاگیری‌ها هستند و شیوع آن‌ها می‌تواند بالقوه بسیار شدیدتر از همه‌گیری جهانی کووید ۱۹ باشد.
درباره‌ی حرکات ویروس‌های تنفسی ازطریق هوا نیز مطالعات کمی انجام شده است. لینزی مار از دانشگاه ویرجینیا تک می‌گوید این ایده بسیار جاافتاده است که ویروس‌ها عمدتا به‌جای آئروسل‌ها (ذرات ریز گرد‌وغبارمانند که در مسافت طولانی حرکت می‌کنند)، ازطریق قطرک‌ها (ذرات کوچک و کوتاه‌برد آب بینی و دهان) منتشر می‌شوند. این ایده به دهه‌ی ۱۹۳۰ بازمی‌گردد. در آن زمان دانشمندان درحال ازبین‌بردن این تصورات قدیمی بودند که بیماری‌ها دراثر «هوای بد» یا میاسما (بخار مسموم) به‌وجود می‌آیند.
به‌گفته‌ی مار، شواهد مبنی بر اینکه ویروس کرونای جدید می‌تواند ازطریق آئروسل‌ها منتشر شود، اکنون به‌شدت درحال افزایش است. مار یکی از معدود دانشمندانی محسوب می‌شود که پیش از دنیاگیری، چگونگی انتشار ویروس‌ها ازطریق هوا را مطالعه می‌کرد. «من در ۶ ماه گذشته بیشتر از ۱۲ سالی که مشغول کار در این زمینه بودم، مقبولیت داشته‌ام.»
دنیاگیری بعدی اجتناب‌ناپذیر است؛ اما درمقایسه با کووید ۱۹ اجتماعی متفاوت از دانشمندان را درگیر خود خواهد کرد. آن‌ها بلافاصله تعیین خواهند کرد که آیا عامل بیماری‌زا (احتمالا یک ویروس تنفسی دیگر) ازطریق آئروسل‌ها حرکت می‌کند و پیش از بروز علائم از افراد آلوده منتقل می‌شود یا نه. ممکن است ازهمان لحظات ابتدایی و نه پس از ماه‌ها بحث و جدال، استفاده از ماسک و تهویه‌ی بهتر هوا را توصیه کنند. آن‌ها احتمال موج قریب‌الوقوع علائم بلندمدت را پیش‌بینی و امیدوارانه روش‌هایی برای پیشگیری از آن‌ها کشف خواهند کرد.
احتمال دارد گروه‌هایی پژوهشی برای اولویت‌بندی امیدبخش‌ترین داروها و هماهنگی کارآزمایی‌های بالینی بزرگ ایجاد کنند. آن‌ها می‌توانند پلتفرم‌های واکسنی که بهترین عملکرد را دربرابر کووید ۱۹ داشتند، بردارند و مواد ژنتیکی عامل بیماری‌زای جدید را وارد آن کنند و ظرف مدت چند ماه واکسن را ارائه دهند.

ادامه دارد...