مصائب کودکانه بیماری

 در سالن بزرگ مستطیل شکل، بچه‌ها بالباس‌ها و لهجه‌های متنوع نشسته‌اند به انتظار. یکی اهل رشت است و آن‌یکی اهل تبریز، انگار که در یک جشنواره محلی با حضور تمام فرزندان ایران‌زمین شرکت کرده باشید.

اینجا اما سالن انتظار اورژانس یکی از بیمارستان‌های کودکان شهر تهران است، یکی از پنج بیمارستان کودکانی که در پایتخت قرار دارد، از معدود بیمارستان‌های مخصوص کودکان در کشور.

حقیقت این است که تعداد بیمارستان‌های تخصصی کودکان اندک است و حدود ۱۹ بیمارستان مخصوص کودکان در کشور وجود دارد.

شاید به‌خاطر همین است که به گفته رضا شروین بدو، رئیس مرکز طبی کودکان تهران، حدود ۷۰ درصد مراجعان به این مرکز از خارج تهران است، از شهرهایی که حتی رنگ یک متخصص کودک را به خود ندیده است. حال این‌که حدود ۲۸ درصد جمعیت، یعنی حدود ۲۴ میلیون نفر از حدود ۸۰ میلیون نفر از جمعیت کشور، کودک هستند و این لزوم توجه به‌سلامت این قشر را نشان می‌دهد. ‌

حقیقت این است که تعداد تخت‌های بیمارستانی در برخی شهرستان‌ها و مراکز استان‌ها کم است. تخت خالی که هیچ، حتی تعداد پزشکان عمومی و متخصص در برخی شهرها با جمعیت شهرها همخوانی ندارد. مساله کمبود تخت بیمارستانی، پزشک عمومی و پزشک متخصص در استان‌های محروم مانند سیستان و بلوچستان یا برخی شهرستان‌های جنوبی کشور، همیشه وجود داشته است و دارد.
نگاه به آمار بیمارستان‌ها و تعداد متخصصان اطفال حقایق زیادی از این کمبود را نشان می‌دهد.

به گفته بهزاد کلانتری، مدیرکل دفتر مدیریت بیمارستانی و تعالی خدمات بالینی وزارت بهداشت و درمان،
۸۶۰ بیمارستان کشور درزمینه عمومی، ۳۲ بیمارستان در بخش زنان و زایمان و فقط ۱۹ بیمارستان درزمینه کودکان خدمات ارائه می‌دهند. از این ۱۹ بیمارستان کودکان، پنج بیمارستان در پایتخت است و ۱۴ بیمارستان دیگر در مراکز ۳۰ استان دیگر کشور تقسیم‌شده است. یعنی در خوشبینانه ترین حالت ممکن، اگر در هر استان فقط یک بیمارستان باشد در ۱۷ استان کشور، هیچ بیمارستان تخصصی برای خدمات‌رسانی به کودکان وجود ندارد.

کمبود بیمارستان کودکان تنها مشکل نظام

سلامت نیست. تنها حدود ۴۰۰۰ نفر متخصص کودکان در کشور داریم؛ متخصصانی که ۷۰ درصد آنها در تهران و کلانشهرها مستقرند.

در حال حاضر حدود ۸۲۰۰ تخت كودكان در كشور فعال است كه از این میزان فقط در بخش دانشگاهی حدود ۶۰۰۰ تخت در حال خدمت‌رسانی به كودكان است و سایر تخت‌ها در سازمان‌های تامین‌اجتماعی، نیروهای‌مسلح، خیریه‌ها و بیمارستان‌های خصوصی فعال هستند.

در حال حاضر حدود ۲۹۰۰ تخت فوق‌تخصصی كودكان در كشور وجود دارد. ۲۵۰۰ تخت NICU و ۵۰۰ تخت PICU وجود دارد.

نیازهای ویژه

کودکان که از بازه سنی نوزاد یکروزه تا ۱۴ ساله را تشکیل می‌دهند، نیازهای ویژه‌ای دارند و بسته به همین نیاز هم باید خدمات مناسب و درخور آنها ارائه شود به‌ عنوان‌ مثال، تخت بیمارستانی برای کودکان اندازه متفاوتی دارد یا دستگاه سی‌تی‌اسکن و ام آر آی مناسب آنها به شکل دیگری است و البته متخصصان کودکان هم‌بسته به فیزیولوژیکی بدنشان، خدمات مناسب آنها‌ را ارائه می‌دهد.

با نگاه به آمار و ارقام چند شهرستان و استان، متوجه می‌شویم نیازهای کودکان در شهرها آن‌طور که باید و شاید، تأمین نشده است.

به‌عنوان‌مثال در جمعیت بیش از یک‌میلیون‌نفری زنجان، فقط ۱۴۰ تخت بیمارستانی مخصوص کودکان وجود دارد.

پرویز قزلباش، رئیس بیمارستان علوم پزشکی استان زنجان به ما گفت از این تعداد تخت، ۴۳ تخت برای اطفال، ۱۰تخت برای نوزادان و هشت تخت هم برای بخش مراقبت‌های ویژه اطفال و نوزادان درنظر گرفته‌شده است. این تعداد تخت البته ازنظر او، مناسب و خوب است.

بیمارستان قدس استان قزوین هم که بیمارستان تخصصی اطفال است، فقط ۱۵ متخصص اطفال و فوق تخصص دارد که ۱۶۲ تخت بیمارستان را پوشش می‌دهند.

کودکان همه استان‌ها و شهرهای کشور اما این‌قدر خوش‌شانس نیستند که بیمارستانی تخصصی در شهرشان وجود داشته باشد.

در اغلب استان‌ها تعداد تخت بیمارستانی کودکان برای خود شهرهای استان و دیگر استان‌های همجوار است که از خدمات درمانی محرومند.

مانند بیمارستان فوق تخصصی بیماری‌های کودکان کرمانشاه در غرب کشور. این بیمارستان بااین‌که خدمات خوبی مانند اتاق عمل، نوزادان، انکولوژی و حتی رادیولوژی و آزمایشگاه‌های هورمونی و تشخیص سرطان مخصوص کودکان دارد اما به استان‌های دیگر هم باید خدمات بدهد.

به همین علت است که محمودرضا مرادی، رئیس دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه به ما گفت قبل از ویروس کرونا بالای ۹۰درصد تخت‌های بیمارستان فوق تخصصی کودکان این استان، همیشه اشغال بودند.

نیازهایی که کامل نیست

حتی در بیمارستان‌های کودکانی که در مراکز استان‌ها و شهرستان‌ها وجود دارد، همه خدمات مناسب کودکان ارائه نمی‌شود.

انوش دهنادی مقدم، معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی گیلان درباره تنها مرکز درمانی شهرش گیلان به ما گفت: «در این مرکز بیشتر رشته‌های فوق تخصصی اطفال وجود دارد و پزشک متخصص در رشته‌های تخصصی اعصاب کودکان، آسم و آلرژی، بیماری‌های عفونی نوزادان، بخش دیالیز و دیابت اطفال فعال است.»

اینها همه در حالی است که این بیمارستان کودکان اتاق عمل و بخش سی‌تی‌اسکن برای کودکان ندارد. در بیمارستان فوق تخصصی بیماری‌های کودکان در شهر مشهد هم خدمات کامل ارائه نمی‌شود. این شهر دو بیمارستان فوق تخصصی کودکان دارد.

محمدحسین بحرینی، رئیس دانشگاه علوم پزشکی مشهد به ما گفت که در این دو بیمارستان، تقریبا در همه خدمات تخصصی و فوق‌تخصصی مخصوص کودکان خدمات ارائه می‌دهد.

به گفته او، بیمارستان‌های این شهر آن‌قدر مجهز است که به شهرهای شرقی و شمال‌شرقی که در همسایگی شهر مشهد هستند، خدمات می‌دهد. همین دو بیمارستان تخصصی هم با مشکلاتی دست‌وپنجه نرم می‌کند؛ امکان جراحی قلب کودکان در این بیمارستان‌ها وجود ندارد و کودکانی که نیاز به جراحی دارند، باید به استان‌های دیگر اعزام شوند.

رضا گل‌پیرا، سرپرست دفتر مدیریت بیمارستانی و تعالی‌خدمات بالینی وزارت بهداشت و درمان اما تعریف دیگری از كمبودهای بیمارستان‌های كودكان دارد.

او به ما گفت كه براساس شاخص جمعیت و تراكم حضور خانواده در منطقه، تخت‌های تخصصی، فوق‌تخصص و تخت‌های NICU، PICU و نوزادان به اندازه كافی وجود دارد.

او البته تاكید كرد كه اعتبارات كافی و تعداد مناسب متخصصین و فوق‌تخصص‌ها برای خدمت در مناطق محروم باید لحاظ شود.

به گفته او یكی از شاخص‌های مهم بیمارستانی بحث اشغال تخت است و تخت‌های كودكان در بدترین شرایط ۶۲تا ۶۵درصد اشتغال تخت دارند و با این نشانه، كمبودی در كشور وجود ندارد.

او البته گفت: «تمامی آمار‌ها كلی است و شاید در یك منطقه خاص ما هنوز نیازمند اعزام متخصص، فوق‌تخصص یا تجهیزات مورد نیاز خدمت‌رسانی به نوزادان و كودكان عزیزمان باشیم.»

مشکلات کودکانه

اسمش زهراست، دختر چهارساله‌ای که از مشهد همراه مادر به تهران و به بیمارستان قلب رجایی آمده است. زهرا نارسایی قلبی دارد. مادرش به ما گفت که در شهرش، حتی دستگاه اکوی مخصوص کودکان هم وجود ندارد.

به خاطر همین دو ماه پیش از این بیمارستان وقت گرفت و حدود ۱۲ ساعت راه را با اتوبوس از شهرش تا پایتخت طی کرد تا برای اکوی قلب به تهران بیاید. مدت‌زمان انتظار برای ویزیت یا استفاده از خدمات یکی از مشکلات این خانواده است.

زهرا و مادرش در تهران هیچ فامیلی ندارند و مجبورند در هتل یا مسافرخانه بمانند. کارشناسی که از کودکان نوار قلب می‌گیرد به ما گفت حدود ۵۰ درصد مراجعینی که به او مراجعه می‌کنند، از شهرستان‌ها و شهرهای اطراف هستند، کسانی که عمدتاً جایی ندارند که بمانند. به گفته رضا شروین‌بدو، رئیس مرکز طبی کودکان بیمارستان امام‌خمینی (ره) هم بیش از ۷۰ درصد مراجعینی که به این مرکز مراجعه می‌کنند، از مناطق محروم هستند.

به گفته او، با وجود این‌که در پایتخت، حدود پنج بیمارستان مخصوص کودکان وجود دارد، تهران باز هم با کمبود بیمارستان کودکان مواجه است.

او یکی از مشکلاتی را که در این مرکز وجود دارد، نبود فضای مناسب برای اسکان مراجعین دانست. هرچند که در این مرکز درمانی، مادران با کودکان می‌مانند اما اسکان خانواده‌ها در محوطه مرکز درمانی، مشکلات زیادی ایجاد کرده است. هزینه‌های بالای درمان هم مشکل دیگری است که مسافران باید به هزینه‌های سفر بین‌شهری اضافه کنند. هزینه‌ای که شاید باعث شود خانواده‌ها از درمان کودک بیمار خود منصرف شوند و بیماری را به درمان، هزینه‌های بالا و سفر به شهری دیگر ترجیح بدهند.

لیلا شوقی - جامعه / روزنامه جام جم