بیا تا روشنی بیندازیم

«جور» است هم کلمه زیبایی است.باید همه چیز کنار هم خوب و درست چیده شده باشد تا «جور» باشد.

خلاصه این که همین جمله سه‌کلمه‌ای که احساس صمیمیت و خوبی را به وجود می‌آورد سبب شد سراغ زینب بیات بروم؛ شاعر، نویسنده و گوینده رادیو دری اهل افغانستان و ساکن مشهد تا با او درباره حال خوب زبان فارسی صحبت کنم که افغانستانی‌ها با آن صحبت می‌کنند و به فارسی دری معروف است.

همان فارسی اصیل و زیبا که ابوالفضل بیهقی با آن می‌نوشت و اهالی نیشابور هنوز هم با کلمات و واژه‌های این فارسی صحبت می‌کنند.

افغانستانی‌ها و نیشابوری‌های اصیل و قدیمی به حیاط می‌گویند «حویلی» و هنوز به آدمی که می‌دانند خسته است می‌گویند: « مانده نباشی».

کلمات به دقت انتخاب می‌شوند و در زمان ادا با لحنی جانبخش و با فتحه و کسره و ضمه‌های درست و بجا بیان می‌شوند تا نه تنها کلمه که حال و احوالات باشند.

بیات همسر کاظم کاظمی؛ شاعر معروف افغانستانی است و خاطراتش از مهاجرت به ایران در کتاب «وطن‌ دار» که موسسه جام‌جم آن را منتشر کرده، چاپ شده است.

شیرین مثل فارسی دری

از بیات درباره زبان فارسی دری در افغانستان می‌پرسم و این که این زبان چگونه در این کشور دوام آورد. می‌گوید: از دو زاویه می‌توان به این موضوع نگاه کرد؛ اول این که واژگانی که افغانستانی‌‌ها استفاده می‌کنند، اصالت فارسی را حفظ کرده، زیبایی و شیرینی خاص خود را دارد.

مصداق همان تعبیر قدیمی که می‌گویند: فارسی شکر است را در گویش افغانستانی می‌توان پیدا کرد.نکته دوم این که ما و ایرانی‌ها به زبان « فارسی» صحبت می‌کنیم و زبان مشترکی داریم.

افغانستانی‌ها، فارسی را با لهجه و گویش مخصوص خود صحبت می‌کنند. آقای کاظمی در کتاب همزبانی و بی‌زبانی نوشته است که کلمات و واژه‌ها مانند ماهی‌های رنگارنگی هستند که در یک دریاچه در حال شنایند و به هر طرف این دریاچه که بروی ماهیان رنگارنگ متفاوت و زیبایی را می‌بینی که این نشان‌دهنده تنوع واژگان و کلمه‌های فارسی و همچنین گویش و لهجه‌هایی است که این زبان دارد اما در کنار همه این قابلیت‌ها باید به این نکته هم اشاره کنم که سیاسیون در افغانستان از زبان بهره‌برداری می‌کنند.

قومی که حاکم می‌شود، زبان خود را هم زبان اصلی و رسمی می‌داند.مثلا پشتون‌ها، فارسی را زبان افغانستان نمی‌دانند و برای عمق بخشیدن به قوم‌ گرایی می‌گویند که زبان اصلی افغانستان پشتون است.

زبانی که مخلوطی از فارسی و هندی است اما همه ما می‌دانیم و در تاریخ نوشته شده و اکنونیان هم باور دارند که زبان اصلی افغانستان فارسی است و آنقدر اصیل مانده که آن را فارسی دری می‌نامند که یکی از شیرین‌ترین و قدیمی‌ترین لهجه‌ها و گویش‌ های زبان فارسی است.

گویش‌های رنگ‌ رنگی

بیات در توضیح این که زبانی که افغانستانی‌ها با آن صحبت می‌کنند نوعی از گویش و لهجه زبان فارسی است، می‌گوید: گویش‌ها و لهجه‌ها تنوع و رنگ‌بندی زبان را تقویت می‌‌‌کنند و زبان فارسی در این زمینه تنوع زیادی دارد.تهرانی‌ها با لهجه خاص خودشان صحبت می‌‌کنند اما از کلمات فارسی استفاده می‌‌کنند.وقتی به کلمات و لحن آنها توجه می‌کنی، متوجه شیرینی و قابلیت‌های آن می‌شوی.در لهجه است که مشخص می‌شود هر کلمه چگونه می‌تواند در جای درست با تلفظ خاص منطقه قرار گیرد و احساس شنونده را به گوینده منتقل کند.این انتقال احساس نشان می‌دهد که احساس و برداشت مردمان مناطق مختلف با هم فرق دارد.گویش افغانستانی و ولایات مختلف آن هم دقیقا چنین کاربردی دارند.لهجه مردم هرات با لهجه بدخشان و کابل تفاوت دارد.زبان همان زبان فارسی است اما جغرافیا، اقلیم و احساس مردم هر منطقه تفاوت دارد و در لهجه و گویش خود را نشان می‌دهد و به نظرم این قدرت زبان فارسی است.

پرابلم نیست !

این نویسنده درباره اصالت کلمات فارسی در گویش افغانستانی و چگونگی محافظت از آن در افغانستان می‌گوید: در شهرهایی مانند کابل که رفت و آمد خارجی‌ها زیاد است،کلمات و واژه‌های بیگانه وارد زبان فارسی شده و در صحبت‌های روزمره‌ مردم جا باز کرده.

در افغانستان فرهنگستانی برای محافظت از زبان فارسی وجود ندارد.برای همین است که مثلا در کابل واژه «پرابلم نیست !» زیاد شنیده می‌شود در حالی که ما واژه زیبای « پروا ندارد» یعنی مشکلی نیست را داریم.

با همه اینها کلمات فارسی اصیل را در افغانستان زیاد می‌شنویم به این دلیل که روستا‌نشینی در افغانستان گسترده است و هنوز این کشور مانند ایران به سمت شهرنشینی نرفته است.

مردم روستا چون در فضای بسته‌تری نسبت به شهرها زندگی کرده و کمتر در معرض فرهنگ‌ها و زبان‌های دیگر هستند، زبان اصیل خود را حفظ کرده‌اند.

آنها از کلماتی استفاده می‌کنند که احساس آنها را به روشن‌ترین حالت ممکن بیان کند و این خاصیت زبان فارسی اصیل است.

طاهره آشیانی - روزنامه نگار / روزنامه جام جم