رسانه در نگاه امام علی(ع)

نامه۳۱ نهج‌البلاغه که اندرزهای جاودان پدری دانا به فرزند خود و به همه مخاطبانش تا ابدیت است، نکته‌های مهم و کاربردی در این حوزه نیز فراوان است که می‌تواند مورد توجه دانشمندان و محققان این رشته قرار گیرد. برای مثال، می‌توان به یادآوری‌های امیرمومنان(ع) نسبت به اهمیت منابع خبری، گزینش رسانه‌ای، ابتکار و سرعت اطلاع‌رسانی، رده‌بندی سنی مخاطبان، مسوولیت خانواده‌ها در تامین اطلاعات و انتخاب رسانه برای فرزندان، آزاداندیشی و حقوق مخاطبان اشاره کرد.
از نظر ایشان که به تعبیر رسول خدا(ص) پدر امت نیز به شمار می‌روند « قلب نونهالان همانند زمین کاشته نشده، آماده پذیرش هر بذری است که در آن پاشیده شود» و به همین دلیل، شتاب، حساسیت و دقت در آموزش و تربیت اطفال، از حقوق آنان و از تکالیف پدران و مادران است.
آن بزرگوار، در این نامه سرشار از نکته‌های تربیتی و انسان‌ساز، پس از اشاره به تاثیرپذیری کودکان و تشبیهی که ذکر شد، بلافاصله می‌افزایند: «پس در تربیت تو شتاب کردم، پیش از آن‌که دل تو سخت و ذهن تو به چیز دیگری مشغول شود، ابتدای این راه تصمیم گرفتم کتاب خدای توانا و بزرگ را همراه با تفسیر آیات به تو بیاموزم و شریعت اسلام و احکام آن از حلال و حرام را به تو تعلیم دهم و به چیز دیگری نپردازم.»
نکته جالب توجه دیگر آن است که در ادامه این گفتار، امام علی علیه‌السلام به هراس خود از روبه‌رو شدن فرزند نوپای خویش به پیام‌آفرینان مغرض و گوناگونی اشاره می‌کند که ممکن است با هجوم خود به فضای ذهن و اندیشه او، حقیقت را مشتبه سازند: «از آن ترسیدم که مبادا خواسته‌های نفسانی و نظریاتی که مردم را دچار اختلاف و گمراهی کرد و کار را به آنان شبهه‌ناک ساخت، به تو نیز هجوم آورد. گرچه آگاه کردن تو را نسبت به این امور خوش نداشتم، اما آگاه شدن و استوار ماندنت را ترجیح دادم تا دچار هلاکت‌های اجتماعی نگردی.»
این ابتکار عمل که ابتدا ناخوش بوده، به آن سبب است که منبع کسب اطلاعات و خبر، خواه‌ناخواه و به‌تدریج، در اندیشه و سپس رفتار آدمی تاثیر می‌گذارد و به همین دلیل باید با حساسیت و دقت انتخاب شود؛ چنان‌که امام باقر علیه‌السلام نیز در تبیین معنای این آیه شریفه: «انسان باید به غذای خویش به دقت بنگرد»(سوره عبس آیه ۲۴)، فرموده‌اند: مقصود غذای روحی است و این‌که «آدمی باید توجه کند اطلاعات خویش را از چه منبعی اخذ می‌کند». (وسائل الشیعه، ج ۱۸،‌ ص ۱۰۹)
همچنین، با همین تحلیل است که آن امام بزرگوار در جای دیگری، رابطه انسان با کسی که خود را مخاطب او قرار می‌دهد را به عبودیت و بندگی تشبیه کرده و فرموده‌اند: «هرکس به گوینده‌ای گوش فرا دهد، در حقیقت بنده او شده است. پس اگر آن گوینده از جانب خدا باشد و پیام‌های الهی را به مخاطبان برساند، بندگی خدا را کرده است. همان‌گونه که اگر گوینده پیام‌های شیطانی را بازگو کند شیطان را پرستیده است».(همان،ص ۹۱)
در روایات دیگری تأکید شده است در آشنا کردن فرزندان خود با معارف اصیل دینی شتاب کنید تا مبادا طرفداران افکار و عقاید انحرافی (نظیر مرجئه) بر شما پیشی بگیرند و بر فضای ذهنی کودکانتان مسلط شوند.(میزان الحکمه، ج ۱۰، ص ۷۲۱) سفارش مکرر به تربیت اطفال براساس علاقه به پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) و آموزش قرآن به آنان نیز به همین دلیل است که عقل و جان آنان از چشمه‌های مطمئن سیراب شود و در معرض آموزش رسانه‌های ناسالم قرار نگیرند.
این از جمله موضوعاتی است که می‌تواند و بلکه باید مورد توجه و نظریه‌پردازی اصحاب «حقوق و رسانه» قرار گیرد.

محسن اسماعیلی - دبیر همایش حقوق و رسانه / روزنامه جام‌جم