سریال‌های پرمخاطب ساخت سوریه را دریاب

او در این دیدار خاطرنشان کرد امروز رویارویی در میدان نبرد سوریه دیگر به پایان رسیده است اما جنگ رسانه و روایت‌ها همچنان ادامه دارد.

رئیس سازمان صداوسیما با این توضیح بر ضرورت تولید آثار فاخر تلویزیونی اعم از فیلم و سریال و محتوای مستند برای شرح جزئیات جنگ سوریه تاکید کرد. همکاری مشترک ایران و سوریه در زمینه تولید فیلم پیش از این نیز سابقه داشته و امری تجربه‌شده به‌شمار می‌رود.

علاوه‌برآن سریال‌های متعددی نیز از تلویزیون این دو کشور پخش شده که ساخت کشور مقابل بوده و در مواردی این آثار موفق به جذب مخاطبان فراوانی شده‌اند. بااین‌اوصاف بد نیست اشاره‌ای به نام برخی از این آثار داشته باشیم تا بخشی از تجربیات گذشته مرور شود.

موفقیت «بازمانده»

شاید بتوان فیلم «بازمانده» به کارگردانی سیف‌ا... داد را موفق‌ترین نمونه از آنچه پیمان جبلی در سخنان اخیر خود به آن اشاره کرد، یعنی یک همکاری مشترک در امر تولید فیلم و سریال دانست.

این فیلم سال ۱۳۷۳ بر‌اساس داستان «بازگشت‌به‌حیفا» اثر نویسنده فلسطینی، غسان کنفانی ساخته شد و در تولید آن دو کشور ایران و سوریه همکاری تنگاتنگی با یکدیگر داشتند. فیلم بازمانده با سرمایه ایران ساخته شد و اکثر عوامل تولید آن (عوامل پشت‌صحنه) ایرانی بودند.

بااین‌حال فیلمبرداری این فیلم در شهر دمشق انجام گرفت و لوازم مورد نیاز برای این کار (اعم از دوربین، دکور و نظایر آن) توسط دولت سوریه فراهم شد.

علاوه‌برآن اکثر بازیگران این فیلم نیز اهل سوریه بودند. فیلم بازمانده علاوه بر ایران در برخی از کشورهای عربی ازجمله سوریه نیز پخش شد و در بسیاری از آنها مورد استقبال مردم عادی قرار گرفت.

به اعتراف یکی از بازیگران اصلی این فیلم یعنی سلمی المصری (ایفاگر نقش صفیه) میزان استقبال مردم سوریه از فیلم بازمانده به حدی بود که هنگام اکران آن، در برخی از سالن‌های سینما صندلی خالی یافت نمی‌شد و تعدادی از تماشاچیان مجبور بودند روی پله‌های سالن به تماشای این فیلم بنشینند.

با وجود اقبال قابل‌قبول به فیلم بازمانده پروژه‌های مشابهی پس از آن تعریف نشد و همکاری قابل‌توجه دیگری در این سطح برای تولید آثار مشترک میان دو کشور صورت نگرفت.

مراد شاهین، رئیس موسسه فیلمسازی وزارت فرهنگ سوریه حدود پنج سال قبل ضمن اشاره به همین نکته خاطرنشان کرد جای زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی در روابط دو کشور ایران و سوریه خالی است.

به اعتقاد او، این جای خالی در شرایطی احساس می‌شود که مردم سوریه با مردم ایران اشتراکات فرهنگی دارند و حتی برخی از سریال‌های ایرانی را دنبال می‌کنند. برهمین‌اساس او و همکارانش از هرگونه همکاری مشترک برای تولید سریال و نمایش استقبال می‌کنند.

حال که سخن از فیلم بازمانده به میان آمد بد نیست به این نکته هم اشاره شود که در اجرای همکاری‌های مشابه مشترک لزومی ندارد که همواره ایران تامین‌کننده سرمایه تولید فیلم و سریال باشد و بهتر است در زمینه تامین بودجه نیز همکاری دوجانبه صورت گیرد.

به‌ویژه آن‌که بنابر تایید رئیس موسسه فیلمسازی وزارت فرهنگ سوریه، از سال ۲۰۱۱ میلادی به بعد بودجه ساخت فیلم و سریال در این کشور افزایش یافته و هرساله آثار بیشتری نسبت به قبل با نگاه به جنگ چندساله سوریه ساخته می‌شود.

معجزه «یوسف پیامبر»

با آن‌که پس از فیلم بازمانده همکاری مشترک قابل‌ذکری میان ایران و سوریه برای تولید آثار مشابه صورت نگرفت اما سریال‌هایی در این دو کشور ساخته شد که در کشور مقابل مورد استقبال گسترده مخاطبان قرار گرفت. یکی از این آثار سریال تلویزیونی «یوسف‌پیامبر» بود.

این سریال نه‌تنها در ایران که در بسیاری از کشورهای عربی مورد توجه قرار گرفت. تا جایی که در برخی مناطق سوریه نیز مانند عراق، پوستر بازیگران این سریال در کنار پوستر بازیگران هالیوودی به فروش می‌رسید. در سریال یوسف‌پیامبر خبری از بحث‌های مناقشه‌برانگیز رایج در میان مسلمانان نظیر برخی اختلاف‌نظرهای مربوط به شیعه‌وسنی نبود و همین موضوع موجب شد این سریال در کشورهای عربی مورد استقبال مخاطبان قرار گیرد. بر این اساس در تولید فیلم‌ها و سریال‌های مشترک با سایر کشورها باید از تجربیات این سریال بهره گرفت و از اشاره به موضوعات بحث‌برانگیز پرهیز کرد.

اشتراکات مردم ایران و سوریه

همان‌گونه که برخی از سریال‌های ایرانی در سوریه مورد توجه قرار گرفتند، تعدادی از سریال‌های ساخت سوریه نیز در ایران به شهرت و محبوبیت رسیدند.

از میان این آثار می‌توان به سریال «مدیرکل» اشاره کرد که نوروز سال ۱۳۸۲ از شبکه دوی پخش شد و مورد استقبال بسیاری از ایرانیان قرار گرفت. فارغ از این‌که در آن زمان رقابت رسانه‌ها با یکدیگر برای جذب مخاطب مثل این روزها جدی نبود و تلویزیون ایران رقبای کمتری نسبت به امروز داشت و در میدان یکه‌تازی می‌کرد، یکی از دلایل محبوبیت این سریال نزد مردم کشور ما شباهت ماجراهای مطرح‌شده در آن به مسائل اجتماعی ایران بود.

سریال مدیرکل، مشکلات یک اداره را در سوریه به تصویر می‌کشید و در خلال ماجراهای دراماتیک خود به برخی از معضلات اجتماعی و سیاسی نیز اشاره می‌کرد. مسائلی که نمونه‌های کاملا مشابهی در ایران داشت و از همین‌نظر بسیاری از بینندگان با آن همذات‌پنداری کردند. درواقع این سریال به شکل ناخواسته برخی از اشتراکات مردم ایران و سوریه در زمینه‌های اجتماعی و سیاسی را به تصویر کشیده بود و این امر موجب محبوبیت آن نزد مخاطب ایرانی شد.

این محبوبیت تا جایی پیش رفت که بر میزان بینندگان سریال ایرانی «معصومیت ازدست‌رفته» که جمعه‌شب‌ها از شبکه سه سیما پخش می‌شد تاثیر گذاشت و تا حدی آن را تحت‌الشعاع خود قرار داد.

در نیمه دوم دهه 70، تلویزیون ایران تصمیم به پخش سریال‌های مناسبتی گرفت. امری که در ماه رمضان با پخش سریال‌‌های سرگرم‌کننده پس از زمان افطار آغاز شد.

در همین راستا سریال «سرای‌ابریشم» که محصول کشور سوریه بود سال ۱۳۷۶ از تلویزیون ایران پخش شد و به‌شدت مورد استقبال مردم قرار گرفت. این سریال وضعیت بازار پارچه شهر حلب در دهه 50 میلادی را به تصویر می‌کشید و در کنار ماجراهای خانوادگی شخصیت‌های داستان، رخدادهای تاریخی آن زمان نظیر وحدت جهان عرب (موضوعی که توسط جمال عبدالناصر مطرح شده بود) را روایت می‌کرد.

یکی از نکاتی که مورد توجه بینندگان ایرانی این سریال قرار گرفت حضور دو تن از بازیگران فیلم بازمانده یعنی بسام کوسا و جمال سلیمان در آن بود. بااین‌حال هیچ‌کدام از آنها نتوانستند به اندازه شخصیت زکیه (با بازی شکران مرتجی) مورد توجه بینندگان قرار گیرند.

شکل ظاهری خاص شخصیت زکیه به‌خصوص قد بلند و فرم بینی او، هنگام پخش این سریال به یکی از موضوعات بحث‌برانگیز در خانواده‌ها تبدیل شده بود و همین موضوع شهرت او را دوچندان کرد. با وجود محبوبیت سریال سرای‌ابریشم در بین مردم، پخش سریال‌های مشابه در سال‌های آتی به شکل مستمر ادامه نیافت و نمونه‌های ایرانی جای آنها را در مناسبت‌های مختلف نظیر نوروز یا ماه رمضان گرفتند.

توجه به ذائقه مخاطب

تجربه استقبال از آثار تاریخی در اواخر دهه 60 نیز با آثار مصری رخ داد. ازجمله سریال‌های «سیدجمال‌الدین اسدآبادی»، سریال «راه‌قدس» با نقش ماندگار علی سیف‌الدوله، «تاراج» درباره زندگی «خلیل‌حسن‌خلیل» و ... به شکل موفقیت‌آمیزی سپری شده بود.

محصولات سوری ازجمله سریال‌های «برادران‌خاک» با موضوع مبارزه با استعمار انگلستان و فرانسه پس از جنگ جهانی اول، «سواران‌باد» با موضوع ماجراهای دو برادر دوقلو به نام‌های رشید و فرید و «آقای‌دغل» با موضوعی کم‌و‌بیش شبیه سریال مدیرکل نیز اوایل دهه 80 خورشیدی از تلویزیون ایران به نمایش درآمدند و با استقبال مخاطبان حتی در بازپخش‌های متعدد روبه‌رو شدند.

یک فرصت راهبردی درخشان

توجه به تمام آثار ذکرشده در مطلب پیش‌رو و دلایل اقبال بینندگان به آنها می‌تواند در امر سنجش ذائقه مخاطب مفید و موثر باشد و نکات مهم مربوط به آن (در ترکیب با بحث تغییرات احتمالی ذائقه مخاطب در طول دو دهه اخیر) در ساخت تولیدات جدید مد نظر قرار گیرد. به‌طورحتم فیلم‌ها و سریال‌هایی که به‌صورت مشترک توسط دو کشور ساخته می‌شوند باید بتوانند بر مخاطبان فیلم و سریال در هر دو کشور مشارکت‌کننده در امر تولید تاثیر بگذارند و آنها را به سمت خود جذب کنند.

یادمان باشد پخش سریال‌ها و فیلم‌های سوری در رسانه‌ملی از یک طرف منتقل‌کننده مضامین دینی و فرهنگی مشترک است و از طرف دیگر نیاز آنتن را تامین می‌کند و نیاز رسانه را نسبت به استفاده بی‌رویه از سریال‌ها و فیلم‌های آمریکایی کاهش می‌دهد.