لرزه موجودات باستانی بر زمین

در تحقیقی که اخیرا در نشریه دانشگاهی لیتوس به چاپ رسیده، محققان عنوان‌کرده‌اند که وجود بقایای موجودات مرده باستانی دفن‌شده در کف اقیانوس، می‌تواند تاثیر‌زیادی بر وقوع زمین‌لرزه یا حتی سونامی در این منطقه داشته باشد. مطابق این تحقیق، طی میلیون‌ها سال بقایای موجودات دریایی تک‌سلولی، رسوباتی از جنس «کلسیت» نوعی کربنات کلسیم را در کف اقیانوس ایجاد می‌کنند که می‌تواند سطح حرکت و اصطکاک میان صفحه اقیانوس آرام و صفحه قاره استرالیا را کنترل کند. به گفته محققان، نکته کلیدی این موضوع، انحلال‌پذیری این رسوبات است. اگر این رسوبات در آب حل شود این صفحه‌ها به‌راحتی در کنار هم می‌لغزند و حرکت می‌کند، اما در غیر این صورت، رسوبات از حرکت صفحه‌ها جلوگیری می‌کند و با محبوس کردن انرژی صفحه‌ها در خود، می‌تواند در آینده سبب آزاد‌سازی ناگهانی انرژی آن شود. به گفته کارولین‌بولتون، زمین‌شناس دانشگاه ویکتوریا در شهر ویلینگتون کشور نیوزیلند کلسیت‌ها در فشار‌های بالا و دما‌های پایین، سریع‌تر و بهتر حل‌می‌شوند. انحلال کلسیت در دما‌های پایین مانند دمای اتاق راحت است، اما با افزایش دما، انحلال‌پذیری آن دشوار می‌شود. در اعماق یک پهنه فرورانش، دما به‌تدریج افزایش می‌یابد؛ به این صورت که به‌ازای هر یک کلیومتر در عمق زمین، ۱۰ درجه سانتی‌گراد افزایش دما خواهیم داشت. این پوسته‌های کلسیتی در این شرایط دمایی حل نمی‌شوند و تاثیر قابل‌توجهی بر حرکت گسل خواهند داشت. از آنجایی که دسترسی مستقیم به گسل بسیار دشوار است و به تجهیزات حفاری گران‌قیمت نیاز دارد، محققان از لایه‌های در دسترس سنگ آهک، گل‌سنگ و لای‌سنگ موجود در خط‌ساحلی جنوب‌شرقی منطقه مارتین‌بورو در شمال نیوزیلند، به‌عنوان نمونه تحقیقی استفاده کرده‌اند. این سنگ‌ها غالبا محتوای بقایای موجودات دریایی از دسته روزن‌داران مانند پلانکتون‌ها هستند. سؤال مهم بعدی این است که چه مقدار کلسیت در این پهنه فرورانش وجود دارد و در چه وضعیتی هستند. به گفته بولتون مقدار و نوع رفتار این کلسیت‌ها، بخش بزرگی از معمای اندازه شدت و بزرگی زمین‌لرزه بعدی است. زمین‌شناسان اطلاعات کمتری از پهنه فرورانش هیکورانگی نسبت به سایر گسل‌های کشور نیوزیلند دارند، زیرا نمی‌توان آن را از نزدیک مورد بررسی قرار داد، اطلاعات زمین‌لرزه‌های گذشته کامل نیست و نمی‌توان آگاهی جامعی از وضعیت کلی آن به‌دست آورد که در‌مجموع سبب دشوارترشدن پیش‌بینی زمین‌لرزه‌های بعدی می‌شود. به گفته محققان، تا ۵۰ سال آینده، به احتمال ۲۶ درصد زمین‌لرزه‌ای بسیار پرقدرت در امتداد خط این گسل رخ می‌دهد و در پی آن امکان وقوع سونامی نیز وجود خواهد داشت. قطعا عوامل بسیار زیادی در این امر دخیل است، اما این تحقیق بیشتر در‌خصوص نوع حرکت آهسته و کوچک یا سریع و بزرگ صفحه‌ها بحث می‌کند. به‌هر صورت هرچه اطلاعات بیشتری در مورد شیوه انباشتگی کلسیت‌ها در زیر آب وجود داشته باشد، پیش‌بینی رخداد‌های پیش‌رو و آمادگی در برابر آن دقیق‌تر و راحت‌تر خواهد شد. به گفته بولتون، فکر کردن در مورد این‌که موجودات بسیار ریزی که میلیون‌ها سال پیش مرده‌اند، می‌تواند بر تعادل مکانیکی این دو صفحه تکنونیکی بزرگ تا این حد تاثیرگذار باشند و حتی سبب زمین‌لرزه و سونامی شوند، بسیار عجیب و جذاب است. این موضوع ممکن است در آینده دور برای ایران هم صادق باشد. می‌دانیم که به‌گفته متحصصان، صفحه‌های شبه‌قاره عربستان و اقیانوس هند در حال حرکت به سمت صفحه فلات ایران است و از طرفی با توجه به سابقه باستانی خلیج‌فارس و حضور موجوداتی مانند پلانکتون در ساحل دریای عمان، احتمال می‌رود پدیده مشابهی برای ایران نیز قابل‌وقوع باشد.

روزنامه جام جم