به‌سادگی تاریخ

مخاطب همیشه نیاز دارد در مسیر حرکت به سوی آینده، یک چشم خود را به نقشه تاریخ نگاه دارد تا از پیچ‌های مشابه به راحتی عبور کند. اما تاریخ با همه پر و پیمان‌بودن ماجرا‌های آن ساده است و باید ساده بیان شود. شاید چالش درک آن هم همین است. بیشتر برنامه‌های تولیدشده در حوزه تاریخ، یا آن‌قدر سنگین است و با استناد‌های پیچیده بیان می‌شود که مخاطب آن را درک نمی‌کند یا به تکرار می‌افتد و به کلی جذابیت ندارد. آنچه برنامه‌های تاریخی به آن نیاز دارد، روایتگری و بیان ساده در کنار ارائه مستندات است. اگر هر کدام از این موارد را از یک برنامه تاریخی حذف کنیم، چیزی جز یک برنامه گفت‌وگومحور خسته‌کننده مقابل چشم مخاطب نخواهد بود. هرچند که چارچوب این برنامه‌ها مشخص است و محدودیت‌های خاص خود را دارد.

«ماجرا» یی که اتفاق افتاد

برنامه «ماجرا» از جنس همین برنامه‌های تاریخ‌محور است. این برنامه که به‌تازگی از شبکه ۴ پخش می‌شود با بررسی دوره‌های تاریخی مختلف در ایران، این پرسش را مطرح می‌کند که ایران چگونه به موقعیت تاریخی حال حاضر رسیده است. واکاوی راه طی‌شده و چاره‌اندیشی درباره آینده، از اهداف اصلی برنامه ماجرا است. نکته مهم این که همزمان با بررسی اتفاق‌های مختلف تاریخی ایران، تجربه‌های موازی کشور‌های دیگر هم به بحث گذاشته می‌شود تا دید بهتری به مخاطب ارائه شود. موضوعاتی مثل تاریخچه کاپیتولاسیون در عثمانی و ایران، مساله جنگ‌های شاه اسماعیل صفوی، دوگانه اتحاد و اقتدار دنیای اسلام در دوران عثمانی و قاجار و مشروطه و نگاه فق‌ها به این بخش از تاریخ، مسائلی است که در قسمت‌های قبل این برنامه مطرح شده و مورد توجه مخاطبان قرار گرفته است. در اولین قسمت این برنامه، سیدعلی متولی در قامت سردبیر و مجری برنامه، میزبان دکتر موسی فقیه‌حقانی، رئیس موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران بود تا اسناد تاریخی شکل‌گیری جنبش مشروطه را مورد بررسی قرار دهد. قسمت دوم به صورت ویژه‌تری متمرکز بر مساله مشروطه بود. حقانی در قسمت دوم هم به عنوان کارشناس برنامه به دلایل مخالفت علمای نجف با عقاید شیخ فضل‌ا. نوری پرداخت و عوامل منتهی به اعدام او و نقش و جایگاه روشنفکران را در شکل‌گیری مشروطه سکولار بررسی کرد. دیگر قسمت‌های پخش‌شده این برنامه هم به شیوه این دو قسمت به واکاوی تاریخ معاصر پرداخته است.

جای خالی خلاقیت در برنامه‌های تاریخی

ایده اولیه برنامه ماجرا از جایی شکل گرفت که جای خالی یک برنامه تاریخی متفاوت در میان برنامه‌های گفت‌وگومحور احساس می‌شد. شاید پیش از این، برنامه‌های تاریخی پخش‌شده از شبکه‌های مختلف تلویزیون، بیشتر متمرکز بر یک اتفاق تاریخی بود، اما ماجرا قصد دارد زاویه دید متفاوت‌تری را به این برنامه‌ها اضافه کند. البته این برنامه هنوز در مرحله آزمون و خطا قرار دارد. هنوز فصل اول این برنامه تمام نشده و قدری برای ارزیابی آن زمان بیشتری لازم است. محور اصلی برنامه، پرداختن به مسائل تاریخی از زاویه‌ای متفاوت و تازه است. پرداختن به مسائلی که شاید تاکنون کمتر به آن توجه شده یا از زاویه دید تازه‌تری باید به آن نگاه کرد، دغدغه اصلی این برنامه است. به عنوان مثال یکی از قسمت‌ها به دیدگاه فق‌ها در ارتباط با مشروطه می‌پردازد. در برنامه دیگری هم مشروطه ایرانی و عثمانی با هم مقایسه می‌شود. به نظر می‌رسد این نوع نگاه تاکنون در ساخت برنامه‌های تاریخی و گفت‌وگومحور کمتر اتفاق افتاده است. بیشتر قسمت‌های پخش‌شده این برنامه، با زاویه متفاوتی به مشروطه و تاریخ معاصر نگاه کرده است. نوع نگاه این برنامه به تاریخ نسبت به دیگر برنامه‌ها، همه‌شمول‌تر است. هرچند که به شیوه همان برنامه‌های گفت‌وگومحور با حضور مجری و یک مهمان کارشناس صورت می‌گیرد. قرار است در قسمت‌های بعد مساله تاریخ معاصر و اتفاقاتی مثل ۱۳آبان هم مورد بررسی قرار گیرد. پرداختن به وقایع روز و بررسی آن طی مرور تاریخ، تلاشی برای پیوند گذشته با دوران معاصر است که در ماجرا اتفاق افتاده است.

چرا تاریخ معاصر؟

نزدیک‌بودن تاریخ معاصر به زمان فعلی و امکان بررسی اسناد تاریخی، دلیلی است که عوامل این برنامه را به سمت موضوعات مرتبط با معاصر کشانده است. هرچند که تولیدات فرهنگی صورت‌گرفته در حوزه تاریخ معاصر بسیار است، اما «ماجرا» تلاش کرده از زاویه متفاوت‌تری به حوزه تاریخ معاصر نگاه کند. به عنوان مثال تاثیر مشروطه عثمانی بر مشروطه ایرانی چیزی است که در این چند قسمت مورد توجه قرار گرفته است. بیشتر برنامه‌های تاریخی، مخاطبان خاص خود را دارند. با این حال، عوامل ماجرا تلاش کرده‌اند مخاطبان عام را همراه تاریخ‌دوستان کرده و به خیل مخاطبان خود اضافه کنند. بازخورد‌های برنامه هم همین قدر متنوع بوده است. برخی مخاطبان، تاریخ را دوست ندارند و برخی هم با مدل برگزاری آن ارتباط برقرار نمی‌کنند. اگر این بخش را کنار بگذاریم، ماجرا توانسته در میان دیگر برنامه‌های تاریخ‌محور، دریچه تازه‌ای باز کرده تا از آن به تاریخ نگاه کند.

چالش زمان

موضوع هر قسمت از «ماجرا» از سوی عوامل برنامه تعیین و متناسب با آن مهمانان انتخاب می‌شوند. البته در برخی موارد، موضوعات مطرح‌شده از سوی مخاطبان هم بررسی شده و به بحث گذاشته می‌شود. اولویت دعوت از مهمانان با افرادی است که پژوهش‌هایی درباره موضوع برنامه دارند. نمی‌توان انکار کرد که مدت‌زمان برنامه‌های تاریخی محدود است. ماجرا هم از این قاعده مستثنی نیست و به همین دلیل تعداد آیتم‌های آن اندک است. شاید بتوان این مساله را چالش اصلی بیشتر برنامه‌های گفت‌وگومحور در حوزه تاریخ دانست، چرا که مهمانان برنامه برای ارائه مستندات و صحبت‌های خود در حوزه تاریخ نیاز به زمان دارند و همین هم باعث کم‌شدن تنوع آیتم‌ها در چنین برنامه‌هایی می‌شود. با این حال، عوامل ماجرا تلاش کرده‌اند مخاطبان عام و خاص را به صورت همزمان همراه خود کنند. برنامه ماجرا به سردبیری و اجرای سیدعلی متولی هر یکشنبه ساعت۲۳ روی آنتن شبکه۴ می‌رود و قرار است در فصل اول، ۱۲قسمت آن پخش شود.

روزنامه جام جم