حمام بَرزُک و تلاش برای بقا

جام جم آنلاین اصفهان به نقل از ایسنا؛ این حمام صفوی که در ابتدای جاده تفریحی گردشگری سعدآباد و در نزدیکی تفرجگاه آسیاب آبی قرار دارد در زمان صفویه و توسط فردی به‌نام سیدحسن کاشانی در مدت ۷ سال ساخته شد. ستون‌های سنگیِ تراشیده شده و پایه‌هایی از سرب و ساروج، سازه این بنا را تشکیل داده و دارای همه بخش‌هایی است که در حمام‌های قدیمی دیده می‌شود.

بیست و نهم فروردین سال ۱۳۹۲ شهردار وقت شهر برزک از آغاز عملیات بازسازی و مرمت این حمام تاریخی خبر داد و اعلام کرد «با توجه به وجود دو حمام تاریخی و مستقل در کنار هم، از یکی از حمام‌ها به‌عنوان موزه و از حمام دیگر به‌عنوان چای‌خانه سنتی استفاده خواهد شد.» این در حالی است که حمام برزک با وجود اینکه به‌عنوان مهم‌ترین بنای تاریخی شهر برزک شناخته می‌شود و در فهرست میراث ملی نیز به ثبت رسیده، امروز اما بنایی با مرمتی نیمه‌کاره و رهاشده است که در معرض تخریبِ دوباره قرار دارد.

شاخص‌ترین بنای برزک در حال نابودی است

زهرا جمالی، مدیر موزه مردم‌شناسی شهر برزک با بیان اینکه مرمت و بازسازی حمام تاریخی شهر برزک یکی از دغدغه‌های همه مردم است، به ایسنا می‌گوید: من اگرچه از سال ۸۲ و هم‌زمان با تبدیل‌شدن برزک به شهر در شهرداری برزک کار می‌کنم، اما تمام امور میراثی شهر برزک را به عهده داشتم و از همان سال تاکنون بحث مرمت و احیای حمام برزک مطرح بود، ولی متأسفانه مسئولین نمی‌خواهند هیچ کاری در مورد حمام برزک انجام دهند و این حمام در حال از بین رفتن است.

او ادامه می‌دهد: حمام شهر برزک یک حمام اوقافی است و علاوه بر شهرداری و میراث، اوقاف هم در رها شدن این بنا مقصر بوده است، چراکه اجازه مرمت را نداد؛ درحالی‌که حمام برزک یک بنای بسیار زیبا و متعلق به دوره صفویه است و همه بخش‌های حمام‌های قدیمی را در خود دارد.

مدیر موزه مردم‌شناسی شهر برزک با انتقاد از شهرداری برزک و با بیان اینکه هر شهردار جدیدی که عهده‌دار این مسئولیت می‌شود فعالیت شهردار قبل را ادامه نمی‌دهد، تصریح می‌کند: اشک ما درآمده و درد در دلمان است چون حمام برزک به‌عنوان شاخص‌ترین اثر این شهر در حال از بین رفتن است. البته اداره میراث فرهنگی هم در این مورد تا حدی کاهلی کرده و احساس مسئولیت نکردند، درحالی‌که اگر با اوقاف تعامل می‌کردند شاید وضعیت به‌گونه‌ای دیگر بود.

جمالی اضافه می‌کند: سال ۱۳۹۳ این حمام توسط شهرداری برزک با هزینه حدود ۴۰۰ میلیون تومان مرمت شد و همان زمان اوقاف هم با اجاره آن موافق بود، ولی بعدازمدتی نظر اوقاف تغییر کرد و حاضر به اجاره نشدند. حتی یک نفر می‌خواست این حمام را به مدت ۱۰ سال اجاره کند، اما مسئولان گفتند فقط برای یک سال اجاره می‌دهند، درصورتی‌که در یک سال فرصتی برای استفاده وجود ندارد! به‌این‌ترتیب تعامل انجام نشد، درحالی‌که اگر این قرارداد منعقد می‌شد حمام نجات پیدا می‌کرد و از مخروبه بودن درمی‌آید.

او می‌گوید: خیلی‌ها آرزوی دیدن این حمام را دارند، حتی مردم برزک هم این حمام را ندیده‌اند و دلشان می‌خواهد این حمام باز شود و آن را ببینند. حمام برزک تا قبل از ثبت در فهرست میراث ملی مورداستفاده مردم بود و یک بخش آن زنانه و بخشی هم مردانه بود ولی چون حمام‌زنانه وضعیت نامناسبی داشت از حمام مردانه که بزرگ‌تر بود یک روز برای مردان و یک روز هم برای زنان استفاده می‌شد.

مدیر موزه مردم‌شناسی شهر برزک با بیان اینکه همه مسئولین مرتبط یعنی شهرداری، میراث فرهنگی و اوقاف در مورد حمام تاریخی برزک کوتاهی کرده‌اند، ادامه می‌دهد: شهردار قبلی برزک فقط فعالیت عمرانی انجام داد و پارک برزک را ایجاد کرد و شهردار فعلی فعالیت راه‌سازی انجام می‌دهد و هیچ‌یک از شهرداران توجهی به فعالیت‌ در بحث میراث فرهنگی این شهر نداشته‌اند، حتی موزه مردم‌شناسی شهر برزک هم که در خانه تاریخی قادری قرار دارد و من آن را اداره می‌کنم در وضعیت نامناسبی به سر می‌برد و به مرمت و توجه نیاز دارد. درحالی‌که این بنا به‌عنوان اولین موزه مشارکتی بین شهرداری و میراث فرهنگی در استان اصفهان افتتاح شد، اما همچنان به آن بی‌توجهی می‌شود و من حتی خودم آن را بندکشی کردم و برف‌روبی آن را انجام دادم، ولی با این‌ وجود چهار بار از سوی ایکوم ایران مقام اول را به دست آورده است.

اداره اوقاف مالکیت حمام را به شهرداری واگذار کند

اما سجاد قاسمی، شهردار شهر برزک نیز درباره این حمام تاریخی اظهار می‌کند: مرمت حمام تاریخی بزرک در سال‌های ۱۳۹۷ و ۹۸ جزو پروژه‌هایی بود که توسط شهرداری برزک با هزینه‌ای حدود ۴۰۰ میلیون تومان انجام شد و از حالت مخروبه درآمد و میزان ۶۰ درصد از این بنا بازسازی شدخ و حدود ۴۰ درصد آن باقی‌مانده که شامل نازک‌کاری بنا است.

او ادامه می‌دهد: از سال ۱۴۰۰ که من مسئولیت شهرداری برزک را به عهده گرفتم در شهرداری به دنبال این موضوع هستیم که حمام برزک را به بخش خصوصی واگذار کنیم و ادامه مرمت را با نظر میراث فرهنگی پیش ببریم. تا این لحظه تعدادی سرمایه‌گذار از طرف میراث فرهنگی برای این موضوع پیش‌قدم شده‌اند، اما هنوز به نتیجه نرسیده‌ایم، چراکه سرمایه‌گذار برای خودش برنامه‌هایی دارد و عمدتاً می‌خواهند حمام را به‌صورت سفره‌خانه استفاده کنند درحالی‌که تصمیم ما این است که این حمام را با همان کاربری حمام اما با شرایط روز به بخش خصوصی واگذار کنیم.

شهردار شهر برزک درباره اینکه اگر بخش خصوصی حاضر به سرمایه‌گذاری با هدف احیای دوباره‌ی آن به‌عنوان حمام نشود و مرمت آن نیز با تعلل همراه باشد تخریب حمام را در پی خواهد داشت، تصریح می‌کند: ما نمی‌گذاریم این اتفاق بیفتد و اگرچه مالکیت بنا در اختیار اداره اوقاف است و در خصوص مرمت و احیای آن بین شهرداری، میراث فرهنگی و اداره اوقاف چندگانگی پیش‌آمده چون هرکدام برای خود برنامه‌ای دارند، اما قطعاً شهرداری هم به فکر این است که حمام از بین نرود.

او در خصوص چندگانگی پیش‌آمده در مورد حمام برزک می‌گوید: اداره اوقاف شهرستان کاشان با ادعای مالکیتی که در مورد حمام برزک دارد از پیشرفت و ادامه مرمت و بازسازی حمام جلوگیری می‌کند و نمی‌گذارد حمام سرپا شده و از آن استفاده شود، درحالی‌که اگر اداره اوقاف کاشان مالکیت حمام برزک را به شهرداری واگذار کند این نهاد همان‌طور که برای موزه مردم‌شناسی برزک هزینه کرد حمام را هم مرمت خواهیم کرد و آن را با کاربری موردنظر خودمان یعنی همان حمام به راه می‌اندازیم.

قاسمی در خصوص اینکه آیا شهرداری برای مرمت حمام برزک ورود پیدا می‌کند و مرمت پیشین را ادامه می‌دهد یا خیر، بیان می‌کند: این‌طور نیست که ما نخواهیم حمام برزک را مرمت کنیم، اما اولویت ما ورود بخش خصوصی به این موضوع است.

تبدیل برزک به باغشهر و ثبت آن در فهرست میراث ملی

همچنین احمد دانایی نیا، رئیس اداره میراث فرهنگی شهرستان کاشان می‌گوید: من این اطمینان خاطر را به شما می‌دهم که حمام برزک به لحاظ سازه‌ای مشکلی ندارد و در خصوص اهمیت مرمت و احیای این بنا بین میراث فرهنگی شهرستان کاشان و شهرداری برزک هم مشکلی وجود دارد. من دراین‌باره چندین مرتبه با شهردار برزک و اعضای شورای این شهر صحبت کرده‌ایم و هم میراث فرهنگی و هم شهرداری بی‌نهایت در مورد ضرورت توجه به این حمام مُصر بوده و خواستار مرمت و احیای آن هستیم؛ بنابراین در این مورد بین شهرداری و میراث فرهنگی فصل مشترک وجود دارد و در این خصوص چندین مرتبه با شهردار فعلی شهر بزرک تماس داشتیم و دومرتبه همراه با شهردار برزک از این حمام بازدید کردیم.

او با اشاره به پیشنهاد تبدیل شهر برزک به باغشهر و ثبت آن در فهرست میراث ملی، ادامه می‌دهد: درحال حاضر موضوع تبدیل بزرک به یک باغشهر را تعریف‌کرده و پیشنهاد آن‌هم ارائه‌ و مصوب شده است اما باید بودجه لازم برای آن تخصیص داده شود تا کل بافت شهر برزک در فهرست میراث ملی ثبت شود که قطعاً این موضوع، اتفاق مبارکی برای آن منطقه خواهد بود. شهرداری هم پیگیر است تا این موضوع اتفاق بیفتد و ازاین‌رو ما در میراث فرهنگی با شهرداری همسو هستیم و از این بابت و مشکلی نداریم.

دانایی نیا تصریح می‌کند: نکته‌ای که وجود دارد اولاً بحث تخصیص اعتبارات است که باید فراهم شود و تا الآن که با شما صحبت می‌کنم هنوز اعتبارات تخصیص پیدا نکرده و ما منتظر هستیم و ان‌شاءالله محقق خواهد شد. بحث دیگر این است که ما باید در حوزه مرمت، بخش خصوصی و خیّرین را نیز درگیر کنیم یعنی باید در کنار بودجه‌های دولتی به دنبال ترغیب بخش خصوصی و جلب مشارکت آن‌ها برای مرمت و احیای حمام باشیم.

رئیس اداره میراث فرهنگی شهرستان کاشان با بیان اینکه حمام تاریخی شهر برزک بسیار باارزش است و جزو معدود حمام‌های مناطق روستایی است که هم به لحاظ سازه‌ای سالم باقی‌مانده و هم نظام سلسله‌مراتب و سیرکولاسیون آن حفظ‌شده اما مرمت و احیای آن به صرف هزینه نیاز دارد، بیان می‌کند: پیش‌بینی ما این است که این حمام نه برای موزه، بلکه در مقیاس حمام‌های امروزی استفاده شود، مثلاً به یک مرکز ماساژ درمانی یا سونای خشک تبدیل شود؛ یعنی به‌نوعی کاربری گذشته‌ی آن را احیا کنیم و ازاین‌رو درصدد هستیم تا بعد از مرمت، بحث احیای آن را نیز با این پیش‌فرض شروع کنیم.

او با اشاره به اینکه نمی‌توان زمان مشخصی را برای اختصاص بودجه برای مرمت حمام برزک تعیین کرد، می‌گوید: به‌هرحال دولت و وزارت میراث فرهنگی تلاش خود را انجام می‌دهد تا هرچه زودتر این اعتبار تخصیص پیداکرده و محقق شود، ما هم امیدواریم که به‌زودی این اتفاق بیفتد و بتوانیم بودجه را در بناهای مختلف شهرستان کاشان ازجمله حمام بسیار زیبای بزرک تزریق کنیم.

عضو هیئت‌علمی گروه هنر و معماری دانشگاه کاشان ابراز امیدواری می‌کند: ان‌‍شاءالله گفت‌وگوی بعدی ما این باشد که شما بپرسید حمام برزک را چطور مرمت کردید؟ با چه هزینه‌ای و چطور به بهره‌برداری رساندید؟ و الآن از احیای آن راضی هستید یا خیر؟

هاجر مقضی خبرنگار جام جم آنلاین