سلبریتی‌های آسیب‌زا!

سلبریتی‌ها از ورزشکار تا سینمایی، در جریان ناآرامی‌هایی اخیر مواضع و تحرکات‌شان در فضای مجازی و بعضا حقیقی جامعه بسیار بیش از همیشه به چشم آمد؛ برخی در فضای مجازی با معترضان هم‌آوایی نشان دادند، شماری به خاطر سکوت مورد شماتت و حمله قرار گرفتند، تعدادی با احضار قضایی روبه‌رو و حتی معدودی در خیابان‌ها دیده شدند. در این میان، هنجارشکنی و نیز انتشار برخی اخبار و روایت‌های جعلی نیز در دستورکار عده‌ای از آن‌ها قرار گرفت. این وضعیت یک سوال مهم را پیش رو می‌آورد که رواج پدیده سلبریتی در ایران از چه تاریخی آغاز شد؟ سلبریتی‌ها بر کاربران فضای مجازی و تحولات مدنی چگونه و تا چه حد می‌توانند تاثیرگذار باشند؟ و مهم‌تر این که رویکرد‌های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی در مواجهه با این پدیده باید چگونه باشد؟ سلبریتی به افرادی اطلاق می‌شود که از طریق فعالیت در صنعت سرگرمی و رسانه‌های جمعی حضور گسترده‌ای در جامعه دارند و عرصه فعالیت‌های آن‌ها نیز نسبت به بقیه اعضای جامعه، طیف وسیعی از اقدامات و حوزه‌های مختلف را شامل می‌شود. بر این اساس، آن‌ها خود را مجاز به حرکت و سخن‌گفتن در مورد مسائل مختلف ساحت عمومی جامعه می‌دانند. «کریس روجک» استاد جامعه‌شناسی، فرآیند سلبریتی‌سازی را نسبت‌دادن خوشنامی یا بدنامی به فرد در عرصه عمومی جامعه تعریف می‌کند. آن‌ها به هواداران‌شان شادی درد و رنج می‌دهند و در مقابل ستایش یا رسوایی دریافت می‌کنند. از این رو است که سلبریتی‌ها به کالا‌هایی قابل خرید و فروش در دنیای امروز تبدیل می‌شوند. به طور کلی فراز و نشیب فرهنگ سلبریتی در ایران در شش دهه اخیر را می‌توان به صورت یک نمودار سینوسی در نظر گرفت: شکل‌گیری در دهه ۴۰، رشد در اوایل دهه ۵۰، اضمحلال در اواخر دهه ۵۰، رشد مجدد در دهه‌های ۷۰ و ۸۰ و اوج‌گیری در دهه ۹۰ خورشیدی. مهم‌ترین بخش از این فراز و نشیب به چهار دهه اخیر مربوط می‌شود که در آن جامعه ایران از یک جامعه «ضدسلبریتی» به یک جامعه سلبریتی‌گرایی گذار کرده است. در حال حاضر سلبریتی‌های ایرانی، تقریبا در تمام عرصه‌های اجتماعی، از بیلبورد‌ها و فیلم‌های تبلیغاتی گرفته تا کمپین‌های انتخاباتی و فعالیت‌های خیریه یا بشردوستانه حضور دارند و از سوی عامه مردم نیز مورد استقبال قرار می‌گیرند. تقریبا ۲۰ درصد کاربران اینستاگرام اخبار و صفحات سلبریتی‌ها را پیگیری می‌کنند. آن‌ها صفحات بازیگران، خوانندگان و ورزشکاران سلبریتی داخلی را بیش از سایر گروه‌های سلبریتی دنبال می‌کنند به طوری که تقریبا یک‌سوم کاربران صفحات شخصی بازیگران و خوانندگان سلبریتی و تقریبا یک‌چهارم کاربران صفحات شخصی ورزشکاران را دنبال می‌کنند. از جمله پیامد‌های هواداری کاربران از سلبریتی‌ها می‌توان به تاثیرگذاری و تغییر شکل ذائقه‌ها و سلایق افراد، تاثیرگذاری بر علایق سیاسی افراد، تشدید بی‌اعتمادی اجتماعی، بروز نافرمانی‌های مدنی و انزوای شخصیت‌های حامل اندیشه اشاره کرد. همچنین بسیاری از سلبریتی‌ها در انتخاب‌ها و ترجیحات طرفداران خود و در نهایت در انتخاب سبک زندگی و تغییر سلایق و علایق آن‌ها نقش زیادی دارند. یکی دیگر از پیامد‌هایی که رواج پدیده سلبریتی می‌تواند برای جامعه ایجاد کند تضعیف کارکرد نهاد‌های رسمی، دولتی و بروز نافرمانی‌های اجتماعی و مدنی است. روند بی‌اعتمادی به نهاد‌های خدمت‌رسان که نتیجه هجمه رسانه‌ای شدید علیه عملکرد آن‌ها از سوی شبکه‌های ماهواره‌ای و شبکه اجتماعی مجازی و در مواقعی هم عملکرد ضعیف این نهاد‌ها است، یکی از بدترین اتفاقاتی است که در جامعه رخ می‌دهد که اثر خود را در زلزله کرمانشاه نشان داد. مطابق پژوهش انجام‌شده چنین به نظر می‌رسد بسیاری از سلبریتی‌ها پست‌های حاوی خشونت علیه زنان را بازنشر می‌دهند. این اقدام هرچند بیشتر جنبه آگاهی‌بخشی، اطلاع‌رسانی و همراهی با افکار عمومی در مواقع بحرانی در پی یک رویداد خشن در جامعه دارد، این افراد از صفحات خود به عنوان یک رسانه فردی استفاده کرده و در عین حال نوعی از خشونت را بازنشر می‌کنند. این رفتار دوگانه سلبریتی‌ها از یک سو احتمالا عمل به مسئولیت اجتماعی این افراد است و از سوی دیگر بازتولید چرخه خشونت از سوی سلبریتی‌ها به نظر می‌رسد.

روزنامه جام جم