خداحافظی دانش‌ آموزان با دبیرستان!

 این نمودار را مرکز پژوهش‌های مجلس ترسیم کرده و به این ترتیب شمایی کلی از وضعیت تحصیلی دانش‌آموزان ایرانی در فاصله سال‌های ۱۳۹۴ تا ۱۴۰۰ را به تصویر کشیده است.

تعداد کل افراد بازمانده از تحصیل بنابر گزارش این مرکز در سال تحصیلی ۱۳۹۵ــ۱۳۹۴ حدود ۷۷۷هزار نفر بوده درحالی که تعداد بازماندگان از تحصیل در سال ۱۴۰۱ــ۱۴۰۰ با رشد ۱۷درصدی مواجه شده و به بیش از ۹۱۱هزار نفر رسیده است.

همچنین تعداد ترک تحصیل‌کرده‌ها در مقطع متوسطه اول از ۶۰هزار نفر در میانه دهه۹۰ خورشیدی به بیش از ۱۵۴هزار نفر در سال۱۴۰۰ افزایش یافته است. اکنون نیز به نقل از تسنیم و از زبان محمدمهدی کاظمی، معاون آموزش متوسطه وزارت آموزش و پرورش خبر رسیده که «نرخ گذر تحصیلی دانش‌آموزان از پایه نهم به دهم کاهش یافته» و به‌عبارت ساده تر« ترک‌تحصیل دانش‌آموزان در پایه دهم افزایش پیدا کرده است». این اعداد و ارقام همگی یک معضل کهنه را روایت می‌کنند که در هر دوره بنا به نگاهی که در نظام آموزش کشور حاکم است برای مقابله با آن سیاستگذاری می‌شود ولی درنهایت نتیجه کار به شکل آمارها و نمودارهای بحث‌برانگیز به نمایش در می‌آید.

چرا ترک تحصیل؟

ترک تحصیل، پیوندی محکم با منطقه جغرافیایی محل زندگی دانش‌آموزان دارد به طوری که نمی‌شود از ترک تحصیل صحبت شود ولی نامی از استان‌های سیستان و بلوچستان، خراسان رضوی، خوزستان، آذربایجان غربی و کرمان (که دارای بیشترین فراوانی بازماندگان از تحصیل هستند) به میان نیاورد. در استان سیستان و بلوچستان که رتبه اول این فهرست را سال‌هاست از آن خود کرده در سال تحصیلی ۱۴۰۱ــ۱۴۰۰ حدود ۴۵هزار کودک بازمانده از تحصیل شناسایی شد که طبق بررسی‌ مرکز پژوهش‌های مجلس به دلایلی نظیر فقر اقتصادی و فرهنگی، زندگی در مناطق حاشیه‌ای و دورافتاده، تبعیض جنسیتی، کاهش درآمد سرانه، تورم بالا و مشکلات درون سیستم نظام آموزشی از چرخه آموزش خارج می‌شوند. معصومه نجفی پازوکی، معاون ابتدایی وزیر آموزش و پرورش نیز به جام‌جم توضیح می‌دهد که «در دوره ابتدایی عواملی همچون بیماری صعب العلاج، معلولیت، فقر مالی خانواده، دوری خانه تا محل تحصیل اشتغال به کار و ازدواج از برجسته‌ترین دلایل خروج از مدرسه و ترک تحصیل هستند». در این میان محمدرضا نیک‌نژاد، کارشناس آموزشی بر این باور است که «سطح پایین تحصیلات والدین، اختلافات خانوادگی، بزهکاری، محیط نامناسب مدرسه، اعمال خشونت و سختگیری‌های بیهوده » از عواملی است که انگیزه‌های تحصیلی را می‌خشکاند.

چه باید کرد؟

آبان امسال که شهلا کاظمی‌پور، جمعیت‌شناس برجسته کشورمان با اشاره به آمار۱۰.۵میلیون نفری نوجوانان ایرانی نسبت به ضرورت پوشش تحصیلی همگانی و اجباری ۱۵تا ۱۸ساله‌ها تاکید کرد و ۳۰درصد این جمعیت را «رها» خواند، سختی و پیچیدگی برگرداندن ترک تحصیل‌کرده‌ها به چرخه آموزش بیش از پیش نمایان شد. همچنین وقتی او اعلام کرد که در سال تحصیل گذشته «۱.۲درصد پسران ۱۰تا ۱۴ساله و حدود ۱.۴درصد از دختران در این رده سنی دارای همسر بوده‌اند» این دشواری دوچندان شد. با وجود این اما مرکز پژوهش‌های مجلس تاکید دارد با اصلاح ساختار شورای پشتیبانی سوادآموزی و همچنین کارآمد شدن ترکیب این شورا، منظم شدن جلسات، ضمانت اجرا یافتن مصوبات و توجه به اقتضائات محلی بسیاری از موانع برطرف می‌شود و مسیر برگشت به مدرسه هموارتر خواهد شد.

البته با توجه به تعطیلی طولانی مدارس به‌واسطه شیوع کرونا و مجازی شدن آموزش‌ها که برای میلیون‌ها دانش‌آموز به‌سبب در دسترس نبودن ابزارهای ارتباطی، عملا این دوران بستری مناسب برای افت تحصیلی و خداحافظی با آموزش مهیا کرد، مسلم است که دشواری‌های این مسیر تا چه اندازه است. محمد مهدی کاظمی، معاون متوسطه وزارت آموزش و پرورش نیز در همین ارتباط تاکید دارد که «برخی دانش‌آموزان در آموزش غیرحضوری ظاهرا در کلاس درس حضور داشتند اما زمانی که آموزش حضوری شد به مدارس برنگشتند».
اینها همه نشان می‌دهد که علاوه بر دست‌اندرکاران آموزش و پرورش، سایر نهادهای مسئول در حوزه رفاه، تامین اجتماعی و فرهنگ نیز باید پای کار باشند تا دیگر موانع فرهنگی و اقتصادی نتواند به بازماندگی از تحصیل دامن بزند.

پیشنهادهایی برای بازگرداندن ترک تحصیل‌کرده‌ها به چرخه آموزش
اتخاذ رویکرد مدرسه محوری و تبدیل مدرسه به کانون جذب
استفاده از ظرفیت معلمان رسمی در قالب حق‌التدریسو اضافه کار
راه‌اندازی سامانه آماری جامع و یکپارچه برای شناسایی بازمانده‌ها
اصلاح ساختاری شورای سواد آموزی
تهیه نقشه سوادآموزی کشور
اصلاح برنامه درسی و انعطاف‌پذیر کردن آن