در کشور ما نیز پژوهشگران در دهه‌های اخیر مطالعات گسترده‌ای در زمینه توسعه داروها و روش‌های درمانی مقابله با سرطان داشته‌اند و حتی در بسیاری از موارد این تحقیقات همگام با پیشروی تحقیقات در کشورهای پیشرو در زمینه تحقیقات سرطان در دنیا در حال پیگیری است. از این رو در گفت‌وگو با دکتر مرضیه ابراهیمی، رئیس کارگروه سرطان پژوهشگاه رویان آخرین دستاوردهای محققان کشور در توسعه روش‌های نوین درمان سرطان را جویا شده‌ایم.
برخلاف بسیاری از بیماری‌ها که ابتلا به آنها بر اثر مواجهه با نوعی عامل بیماری‌زا مانند باکتری‌ها، ویروس‌ها، قارچ‌ها یا انگل‌ها رخ می‌دهد، سرطان ناشی از برهم خوردن برنامه‌ریزی تکثیر سلول‌هاست؛ درواقع سلول‌های سرطانی روزی سلول‌های عادی بدن بوده که بر اثر عاملی که ممکن است ژنتیک یا محیطی باشد، توان تکثیر منظم خود ر از دست داده و با سرعت سرسام‌آوری در حال تکثیر است. در نتیجه مقابله با آنها به دلیل تشابهات زیادی که با سلول‌های سالم دارد، نه فقط برای سیستم ایمنی بدن بلکه برای داروهای شیمیایی بسیار دشوار است؛ همان‌گونه که در روند شیمی‌درمانی بیماران شاهد آن هستیم که دارو علاوه‌بر سلول‌های سرطانی، ممکن است بخش‌های دیگر بدن را نیز تحت تأثیر قرار دهد که شایع‌ترین و در معرض دیدترین آنها ریزش موی بیماران است. درواقع داروهای رایج کنونی نمی‌تواند به صورت اختصاصی فقط روی سلول‌های سرطانی اثرگذار باشند. به همین خاطر توسعه درمان‌های نوین و اختصاصی مقابله با سرطان بسیار مورد توجه قرار گرفته است.
درمان به روش مجهز کردن سیستم ایمنی
دکتر مرضیه ابراهیمی درخصوص جدیدترین روش‌های مقابله با سرطان در دنیا به جام‌جم می‌گوید: «تاکنون روش‌های متفاوتی برای مقابله با سرطان مورد استفاده قرار گرفته است؛ جدیدترین آنها در کنار داروهای شیمی‌درمانی و پرتودرمانی که به صورت متداول در حال تجویز است، استفاده از آنتی‌بادی‌ها یا همان ایمونوتراپی به منظور تقویت سیستم ایمنی در مقابله با سلول‌های سرطانی، سلول‌درمانی و ژن‌درمانی است.» در این روش آنتی‌بادی‌هایی با قدرت بالا شناسایی سلول‌های سرطانی به صورت اختصاصی به بدن بیمار تزریق می‌شود تا قدرت سیستم ایمنی بدن برای از بین بردن این سلول‌ها را افزایش دهد.
رئیس کارگروه سرطان پژوهشگاه رویان تصریح می‌کند: «در کشور ما در حوزه ایمونوتراپی دو شرکت موفق به تولید داروهای مورد نیاز بیماران شده‌اند.» دکتر ابراهیمی با اشاره به این که سلول‌درمانی و ژن‌درمانی دو روش نوین‌تر برای درمان سرطان در دنیا به شمار می‌رود، می‌افزاید: «در حوزه سلول‌درمانی و ژن‌درمانی، پژوهشگاه رویان به دلیل مسئولیتی که در توسعه روش‌های درمانی مرتبط با سلول‌های بنیادی و سلول درمانی دارد، از حدود هفت سال پیش مجموعه پژوهش‌هایی را شروع کرد که بتواند در این زمینه اقدامات مؤثری داشته باشد.»
کشنده طبیعی در جنگ با سرطان
در فرآیند درمان سرطان به شیوه سلول‌درمانی، نوعی از سلول‌های خاص سیستم ایمنی به نام سلول‌های «کشنده طبیعی»(NK Cells) از بدن افراد سالم جداسازی می‌شود و سپس به بدن بیمار تزریق می‌شود. سلول‌های کشنده طبیعی در حقیقت به صورت ذاتی در بدن همه افراد برای مقابله با سلول‌های سرطانی و سلول‌های آلوده به ویروس وجود دارد. در برخی از افراد این سلول‌ها کارایی مورد نیاز را ندارد، در نتیجه مستعد ابتلا به سرطان می‌شوند. بنابراین اگر سلول‌های کشنده طبیعی سالم به بدن فرد بیمار تزریق شود، می‌تواند به تقویت فرآیند دفاع و مقابله با سلول‌های سرطانی کمک کند.
دکتر ابراهیمی در این رابطه می‌گوید: «در پروژه‌ای که برای توسعه این روش درمانی در پژوهشگاه رویان تعریف شد، بررسی‌ها روی گروهی از بیماران مبتلا به نوعی تومور مغزی به نام گلیوبلاستوما انجام شد؛ زیرا این نوع تومور مغزی از بدخیم‌ترین تومورهای مغزی است که در کشور ما هنوز درمان مؤثری برای آن در دسترس نیست.» وی می‌افزاید: «در این پژوهش از سلول‌های کشنده طبیعی سالم افراد خانواده برای درمان بیماران استفاده شد تا مشخص شود آیا استفاده از این سلول‌ها بی‌خطر است؛ نتایج این بررسی نشان داد که این روش درمانی بی‌خطر است. در مرحله بعدی مزیت‌های این روش در مقابله با این تومورهای با درجه بالا و همچنین امکان استفاده گسترده‌تر آن مورد بررسی قرار گرفت. در این مرحله تعداد بیماران مورد بررسی به ۱۰ کودک که به دلیل شرایط تومور حتی امکان جراحی هم برای آنها فراهم نبود، افزایش یافت و به جای دریافت سلول‌ها از افراد خانواده، سلول‌های کشنده طبیعی از بدن افراد سالم داوطلب جداسازی شد.» به گفته دکتر ابراهیمی نتیجه این بررسی علاوه‌بر بی‌خطر بودن تزریق، در برخی بیماران حاکی از توقف رشد تومور و در برخی نیز منجر به کاهش اندازه تومور بود. وی تصریح می‌کند: «امیدواریم در سال آینده پس از اخذ مجوزها به مرحله نهایی کارآزمایی وارد شویم.»
آثار تلاطم اقتصادی بر توسعه تحقیقات
دکتر ابراهیمی در پاسخ به پرسش جام‌جم درخصوص فاصله تحقیقات داخلی با تحقیقات روز دنیا در روش سلول‌درمانی می‌گوید: «در مطالعه روی تومورهای مغزی گلیوبلاستوما تقریبا همگام هستیم اما واقعیت این است که ناپایداری اقتصادی و سیاسی در کشور، خود به خود بر روند پیشرفت پژوهش‌های نوین هم تأثیر می‌گذارد. به همین خاطر ما در تلاش هستیم تا پابه‌پای دنیا در این زمینه حرکت کنیم. این موضوع واقعا سخت است، چه از حیث تأمین هزینه و چه از حیث امکان اقدامات مختلفی که به واسطه تحریم ما را نسبت به سایر کشورها محدودتر می‌کند. با این وجود این کار با همت بخش‌های مختلف دولتی و مردمی و سه دانشگاه علوم‌پزشکی ایران، تهران و گلستان به عنوان همکاران بخش درمانی تا به این مرحله پیش رفته است.»
به گفته دکتر ابراهیمی تحقیقاتی در مورد سرطان خون هم در بیمارستان شریعتی و بیمارستان طالقانی اقدامات خوبی صورت گرفته است. همچنین محققان پژوهشگاه پستان معتمد جهاد دانشگاهی نیز مطالعاتی را برای استفاده از این روش درمانی در مقابله با سرطان پستان پیش برده‌اند. وی می‌افزاید: «در دنیا استفاده از این سلول‌ها برای تمام سرطان‌های بدخیم در حال مطالعه است اما هیچ‌یک از این مطالعات مجوز مصرف گسترده را دریافت نکرده است. ایالات متحده، ژاپن، کره جنوبی و چین از جمله کشورهایی هستند که در مرحله کارآزمایی بالینی پیشرو هستند.»
مجهز کردن سلول‌ها با اصلاح ژن‌ها
به کار بردن روش ژن‌درمانی در درمان سرطان با اصطلاح کارتی‌سل‌ها (CAR-T Cells) شناخته می‌شود. رئیس کارگروه سرطان پژوهشگاه رویان در مورد نحوه عملکرد این روش توضیح می‌دهد: «سلول‌های ایمنی T از خود بیمار گرفته می‌شود، در محیط آزمایشگاه روی آن مهندسی ژنتیک انجام می‌شود و سلول‌ها با ابزارهای قوی‌تری مجهز می‌شود تا بتواند به‌راحتی توده‌های توموری را تشخیص داده و با آن مقابله کند. در این حالت بیمار در چند تزریق با فواصل برآورد‌شده، سلول‌های تقویت‌شده را دریافت می‌کند تا سیستم ایمنی بتواند با کمک این جمعیت تازه‌نفس تمام سلول‌های سرطانی را پاکسازی کند. در دنیا این روش انقلابی را در درمان سرطان به‌ویژه نوعی سرطان خون به نام لوسمی لنفوئیدی حاد (ALL) به وجود آورده است. زیرا سرطان‌های خون از جمله سرطان‌های شایع در میان کودکان است که برای نتیجه‌بخش بودن درمان برخلاف بزرگسالان فقط افزایش بقا راهگشا نخواهد بود، بلکه باید درمان قطعی صورت بگیرد تا کودک امکان عمر طبیعی را داشته باشد. این روش درمانی توانسته سرطان را به صورت کامل از بدن بیماران مورد آزمایش پاکسازی کند.»
وی می‌افزاید: «در کشور ما نیز برخی مراکز زیر نظر ستاد توسعه سلول‌های بنیادی موفق به توسعه این روش درمانی شده‌اند و چند ماه پیش شاهد درمان اولین کودک مبتلا به این سرطان با روش ژن‌درمانی در کشور بودیم. این روش درمانی در پژوهشگاه رویان و چند شرکت دانش‌بنیان و مرکز پژوهشی دیگر نیز در حال پیگیری است.» دکتر ابراهیمی درخصوص کاربرد این روش برای سایر سرطان‌ها به جام‌جم می‌گوید: «در دنیا هنوز این روش درمانی پاسخ مناسبی برای مقابله با سرطان‌های بافتی در تست‌های آزمایشگاهی و کارآزمایی‌های بالینی نشان نداده است.»
اهمیت حمایت خیرین از روش‌های نوین درمانی
بدون شک توسعه درمان‌های جدیدی که بتواند به شکل مؤثرتری سرطان را شکست دهد، آرزوی تمام بیماران مبتلاست.
دکتر ابراهیمی درخصوص امکان توسعه عمومی این روش‌های درمانی نوین در کشور توضیح می‌دهد: «هزینه این نوع درمان چه اکنون که در مرحله پژوهشی است و چه در صورتی که نتایج امیدبخش باشد و مجوز استفاده گسترده‌تر دریافت کند، هزینه بسیار بالایی خواهد داشت و دولت به تنهایی نمی‌تواند امکان استفاده از این روش درمانی نوین را برای همه بیماران فراهم کند. در سراسر دنیا نیز توسعه این روش‌های نوین بیشتر با کمک انجمن‌های مردم‌نهاد و خیریه در حال پیشروی است. به همین خاطر نقش خیرین حوزه درمان در توسعه این روش بسیار مهم خواهد بود. حتی در مرحله دوم کارآزمایی بالینی نیز بخشی از هزینه‌ها با کمک‌های مردمی تأمین شد.» به گفته وی این موضوع درخصوص ژن‌درمانی از حیث امکانات و تجهیزات آزمایشگاهی گرانقیمت مورد نیاز پررنگ‌تر هم هست و متأسفانه هنوز در کشور سرمایه‌گذاری‌های کافی روی آن انجام نشده است. به همین خاطر مطالعات ژن‌درمانی در کشور کمی از تحقیقات جهانی عقب‌تر است.
روزنامه جام جم
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
بازگشت ترامپ به کاخ سفید چه تاثیری بر سیاستهای آمریکا در قبال ایران دارد؟
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
گفت‌وگو با علی کاظمی، از ورودش به بازیگری تا نقشهای مورد علاقهاش
رضا جباری: درگفتوگو با «جام جم»:
