فرسایش خاک و تغییر اقلیم

براساس مستندات، دمای کره زمین از اوایل قرن بیستم افزایش یافته است. این مسأله گرمایش جهانی را در مرکز توجه جهان قرار داده است. تغییر اقلیم علاوه بر گرمایش جهانی طیف وسیع‌تری از تغییرات در سیاره ما را در بر می‌گیرد.

کد خبر: ۱۴۰۳۰۳۴

نویسنده سپیده رحمن‌پور | پژوهشگر حوزه تغییر اقلیم

آب شدن یخ‌های قطبی، بالا آمدن سطح آب دریاها، فرسایش خاک و... از پیامدهای تغییر اقلیم محسوب می‌شود. تغییر اقلیم با تغییر در الگوهای بارش، سرعت نفوذ، رطوبت خاک، کاربری زمین و... به صورت مستقیم و غیرمستقیم بر رواناب و آهنگ فرسایش خاک اثر می‌گذارد. تاثیرپذیری ویژگی‌های خاک و نقصان در عملکرد آن امنیت غذایی انسان‌ها را تهدید می‌کند. با وجود آن‌که تغییرات در وضعیت خاک در اثر تغییر اقلیم تدریجی است و با تغییر در شرایط رطوبت خاک و افزایش درجه حرارت و کربن‌دی‌اکسید خاک صورت می‌گیرد، نیاز به توجه فوری به این مسأله برای پاسخ به تقاضای غذا برای نسل حال و آینده یک ضرورت محسوب می‌شود. به‌طور کلی فرسایش خاک، فرسودگی و از بین رفتن مداوم خاک سطح زمین و انتقال آن از نقطه‌ای به نقطه دیگر به‌واسطه آب یا باد تعریف می‌شود. فرآیندی که طی آن ذرات خاک از بستر خود جدا شده و با عامل انتقال‌دهنده به مکانی دیگر حمل می‌شوند. در فرسایش آبی، آب باران یا آب ناشی از ذوب برف‌ها خاک را روی زمین جابه‌جا می‌کند. هرچه میزان آب بیشتر باشد، ذرات بیشتری جابه‌جا می‌شوند. فقدان پوشش گیاهی و ناتوانی آنها برای جذب آب و نگاه داشتن خاک در جای خود فرآیند فرسایش را تشدید می‌کند.

فرسایش خاک در غالب موارد پدیده غیرطبیعی تلقی می‌شود و در انواع مختلف بادی، آبی، شیاری، خندقی و زودگذر صورت می‌پذیرد. البته امواج دریا و بالا آمدن سطح آب نیز خاک ساحل را دچار فرسایش می‌کند. اقدامات انسانی مانند نبود مدیریت اصولی زمین شامل مصرف بی‌رویه کودهای شیمیایی و آبیاری به سبک قدیم و شخم‌زدن‌های افراطی نیز عامل فرسایش خاک هستند. تغییر اقلیم با افزایش انرژی تخریب مواد معدنی خاک بر تشکیل خاک اثر گذاشته و سبب ناتوانی خاک در حاصلخیزی می‌شود. همچنین با تأثیر بر پوشش گیاهی و سرعت رشد گیاهان و میزان مصرف آب از سوی آنها و اثر کربن دی‌اکسید بر تعرق گیاهان و میزان رطوبت آنها برای توسعه خاک نیز آثار منفی در پی دارد. به طور کلی مؤلفه‌های تأثیرپذیر از تغییر اقلیم مانند رطوبت، دما و غلظت کربن‌دی‌اکسید آثار متفاوتی بر فرآیندها و ویژگی‌های مختلف خاک دارند. البته میزان آسیب‌پذیری خاک مناطق مختلف از تغییراقلیم با هم متفاوت است. از سویی تغییر اقلیم می‌تواند بر غلظت محلول نیتروژن و گوگرد در خاک و زندگی زیست‌مندان و جانداران بسیار کوچک خاک و زنجیره غذایی آنها و تغییر در وضعیت قارچی که مؤلفه مهمی در کارکرد خاک است، اثر منفی بگذارد. همچنین خشکی و شوری خاک و آب نیز از دما تاثیر می‌پذیرد. با این اوصاف توجه ویژه به خاک و تاثیرپذیری آن از تغییر اقلیم و گزینش راهکارهای مناسب برای حفاظت از خاک، بهبود وضعیت آن و اجتناب از روش‌های تشدیدکننده ضعف خاک مسأله‌ای مهم در راستای امنیت غذایی و... نسل‌های حال و آینده است.