خزر جان ندارد

این روز‌ها درباره پسروی آب دریای خزر نظرات مختلفی مطرح می‌شود. در سال‌های اخیر این مساله چقدر جدی‌تر شده است؟

از سال ۱۳۷۵ تا ۱۴۰۱ که روند کاهشی تراز دریای خزر شروع شده است، حدود دو متر تراز آب خزر کاهش یافته است. درباره شرایط سال‌های اخیر نیز می‌توان گفت، در سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۰ تراز دریای خزر حدود نیم متر کاهش داشته است.

آیا روند کاهشی همچنان ادامه دارد؟

براساس نتایج آخرین بررسی‌ها شدت و روند کاهش تراز آب دریای خزر امسال نسبت به سال گذشته کندتر شده است.

بیشترین پسروی آب در خزر در چه سالی ثبت شده است؟

پایین‌ترین سطح تراز آب ثبت شده دریای خزر در سال ۱۳۵۶ برابر ۲۸.۲- متر بوده است.

بالاترین سطح تراز دریای خزر چه زمانی بوده است؟

بالاترین سطح تراز آب ۵۰ سال اخیر دریای خزر نیز در سال ۱۳۷۴ برابر ۲۵.۷ متر ثبت شده است.

کاهش سطح تراز آب در سال‌های گذشته نیز اتفاق افتاده است، در این بین چه مساله‌ای این روز‌ها سبب نگرانی کارشناسان شده است؟

درست است، نوسانات سینوسی تراز آب خزر به طور طبیعی و طی صد‌ها سال گذشته رخ داده و همواره در چندین سال تراز آب خزر افزایش و در چندین سال روند کاهشی داشته است. اما در دو دهه اخیر روند کاهش تراز آب خزر طولانی‌تر شده و شدت کاهش تراز آب نیز به ویژه در سال‌های اخیر بیشتر شده است.

با توجه به اینکه رودخانه ولگا تامین کننده اصلی آب دریای خزر است. حجم ورودی آب از طریق این رودخانه چقدر کاهش پیدا کرده است؟

آب‌های سطحی حدود ۷۴ تا ۸۵ درصد آب ورودی خزر را تشکیل می‌دهد. براساس نتایج برآورد‌هایی که انجام شده است، رودخانه ولگا با حدود ۲۵۰ میلیارد متر مکعب از کل ۳۲۰ میلیارد متر مکعب، حدود ۸۰ درصد آب ورودی به خزر را تامین می‌کند. کل رودخانه‌های حوضه آبریز جنوبی خزر (سواحل ایران) حدود ۵ درصد از کل ورودی را تامین می‌کند. کاهش آبدهی رودخانه ولگا و افزایش تبخیر آب خزر به همراه افزایش حرارت آب خزر از مهمترین عوامل کاهش تراز و پسروی آب خزر در سال‌های اخیر است.

به افزایش دمای آب خزر اشاره کردید، در سال‌های اخیر دمای آب خزر چقدر بیشتر شده است؟

دمای آب خزر در سال ۱۴۰۰ نسبت به میانگین بلند مدت یک درجه افزایش یافته است.

همان طور که اشاره کردید، افزایش تبخیر آب نیز در این بین بی‌تاثیر نیست، آماری از میزان افزایش تبخیر در دریای خزر دارید؟

میزان تبخیر آب از سطح دریای خزر نسبت به میانگین ۲۰ سال گذشته حدود ۴ درصد افزایش داشته است.

کاهش سطح تراز آب دریای خزر در کدام مناطق جدی‌تر است؟

کاهش تراز آب خزر در سواحل شمالی خزر به ویژه روسیه و قزاقستان به دلیل شیب ملایم و عمق کم آب‌های ساحلی، تبعات بسیار شدید‌تری داشته و بخش‌های وسیعی از سواحل این مناطق در حال خشک شدن است. البته این وضعیت تا حدودی در سواحل شرق خزر در منطقه میانکاله و خلیج گرگان تا تالاب گمیشان در آب‌های کشورمان نیز وجود دارد، به شکلی که کاهش تراز آب موجب پسروی آب در خلیج گرگان و تالاب گمیشان شده و خسارات زیست محیطی و اقتصادی- اجتماعی را به همراه داشته است.

چه اقداماتی برای کاهش این خسارت‌ها در سواحل کشورمان در حال انجام است؟

برنامه و اقدامات مختلفی جهت کاهش اثرات پسروی آب خزر و بهبود وضعیت این مناطق در دست اقدام است. از جمله عملیات لایروبی کانال‌های ورودی خلیج گرگان، طرح پمپاژ آب از نکارود به خلیج گرگان، مطالعات جهت کاهش اثرات تغییرات اقلیم، برنامه بهینه سازی و کاهش مصرف آب بخش‌های کشاورزی و شیلات از سوی وزارت جهاد کشاورزی و افزایش ورودی آب به خلیج، پایش محیط‌زیست منطقه و بررسی روند تغییرات بخشی از این اقدامات است.