پرونده «جام‌جم» درباره برنامه جماران و الزامات الگوسازی از سیره امام خمینی (ره)
به مثابه روح الله
«امام زنده است. امام در مقابل ماست.» صدای رهبری با همین کلمات می‌آید و تیزر برنامه با تصویری از صندلی همیشگی امام در جماران است. کتاب‌ها به یکباره صندلی را در آغوش می‌گیرند و انگار که امام با همین کلمات زنده می‌شود. این، عصاره‌ای از همان چیزی است که نیاز امروز و مردم است. زنده بودن امام و تبیین سیره این شخصیت تاریخی در میان نسل جدید، چیزی که به بازخوانی و صحبت درباره آن نیاز است. درست مثل همان جمله رهبر معظم انقلاب که گفته بودند «نگذارید یاد امام در جامعه فراموش شود.»
برنامه جماران با همان تیزری که از آن یاد کردیم، تلاش کرده به سیره امام‌خمینی(ره) به شکل ویژه و دقیق بپردازد. برنامه‌ای که هر بار از زاویه تازه‌ای به شخصیت ایشان می‌پردازد. اما الزامات چنین برنامه‌هایی چیست و چطور می‌توان شاهد برنامه‌های بیشتری برای تبیین شخصیت افراد صالحی همچون امام‌خمینی(ره) بود.
این مسأله در واکاوی دقیق برنامه جماران و صحبت با کارشناسان امر، ممکن است و جام‌جم تلاش کرده در گفتوگو با مصطفی موسی‌پسندی تهیه‌کننده جماران، محمدرضا کائینی مجری، تینا چهارسوقی امین، سردبیر برنامه و کارشناسان این حوزه، از جمله حجت‌الاسلام محمدصادق چشمه قصابانی کارشناس، حجت‌الاسلام سعید بهمنی عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، حجت‌الاسلام محمد تقوی‌طلب کارشناس علوم قرآنی، دکتر سعید طاووسی مسرور، استاد تاریخ و عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی گفتوگو کرده است.
وقتی صحبت از سیره و شخصیت امام خمینی (ره) در رسانه‌ملی می‌شود، نحوه پرداختن به آن در تلویزیون اهمیت می‌یابد. به نظر می‌رسد با توجه به بازخورد‌های مختلفی که این برنامه داشته، توانسته قطار پرداختن به سیره بزرگانی همچون حضرت امام را به درستی در ریل تبیین، قرار دهد. برنامه جماران در هر قسمت با متن‌خوانی بخشی از صحیفه امام توسط مهمان برنامه، شروع می‌شود تا هم باب گفتوگو با مهمان باشد و هم خوانش بیانات امام توسط مهمان، برای مخاطب جذابیت داشته‌باشد.
جای خالی یک برنامه مستمر
جماران کار مشترکی از گروه معارف اسلامی شبکه یک سیما و مؤسسه تنظیم و نشرآثار امام‌خمینی(ره) است. اما چه شد که یک برنامه مستمر در حوزه نشر اندیشه‌های حضرت امام (ره) شکل گرفت؟
مصطفی موسی پسندی، تهیه‌کننده برنامه جماران درباره شکل‌گرفتن‌ایده این برنامه به جام‌جم می‌گوید: ایده اولیه ما از جایی شکل گرفت که احساس کردیم برنامه اختصاصی، مستمر و متمرکزی برای حضرت امام(ره) در رسانه‌ملی وجود ندارد. از طرفی، این نکته وجود داشت که در فضای جامعه امروز، آن‌چنان که باید و به‌صورت ملموس به امام و اندیشه‌های ایشان در تصمیم‌گیری‌ها، سیاست‌گذاری‌های مسئولان و زندگی روزمره مردم پرداخته نشده است. در عین‌حال، تأکید رهبری انقلاب بر این است که باید به حضرت امام(ره) مراجعه و گفته‌های ایشان را بازخوانی کرد؛ به‌خصوص نسل جدید باید با امام ارتباط بگیرد و از ایشان بیشتر بداند. این دغدغه ما با برنامه‌ریزی و پیگیری‌های پیشینی شبکه یک سیما و مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی(ره) تلاقی کرد و منجر به تولید این برنامه شد.
موسی‌پسندی عنوان می‌کند: ما در این برنامه، طراحی جامعی را در نظر داشتیم و آن را به شکل طولانی‌مدت در نظر گرفتیم. در فصل نخست و پنج قسمتی که در ایام ارتحال امام‌خمینی(ره) هر شب پخش می‌شد، این ایده را داشتیم که ضرورت بازخوانی سیره و اندیشه‌های امام مطرح شود. یعنی بگوییم که اصلا چرا باید دوباره به سمت اندیشه‌های حضرت امام‌خمینی(ره) حرکت کرد. جناب آقای دکتر حبیب رحیم‌پور ازغدی در این فصل کمک شایانی به تبیین این اولویت محتوایی کردند. با توجه به سخنرانی‌های رهبری از سالگرد اول امام تا همین سخنرانی اخیر ایشان، ابتدا روی ضرورت پرداختن به امام‌خمینی(ره) کار کردیم و از این گفتیم که چرا باید به وصیت‌نامه، اندیشه‌ها و سیره این شخصیت تاریخی پرداخت. در ادامه و در فصل دوم وارد بازخوانی موضوعی شدیم و به فراخور مناسبت و شرایط روز جامعه و اولویت‌ها، به‌صورت موضوع‌محور یا مسأله‌محور بیانات ایشان را بازخوانی می‌کنیم. در این فصل، ما از بستر روایت تاریخی و از زبان راویانی که حضرت امام را درک کرده‌اند، به بازخوانی سیره و اندیشه ایشان می‌پردازیم. طبیعی است که در رویکرد جدید، نگاه تاریخی و روایی در این فصل بر نگاه اندیشه‌ای غلبه دارد. از همین رو، در این فصل جناب آقای محمدرضا کائینی اجرای برنامه را به عهده دارند که تسلط مناسبی بر تاریخ معاصر انقلاب اسلامی به‌ویژه دوره حضرت امام‌خمینی(ره) دارند. فصل دوم به صورت هفتگی و مستمر پخش خواهد شد. مخاطبان عزیز می‌توانند چهارشنبه‌ها حوالی ساعت 23 و بازپخش آن را یکشنبه‌ها حوالی ساعت 11، از شبکه یک سیما ببینند.
ماجرای دکور برنامه
وی در پاسخ به این پرسش که یکی از نقاط تمایز این برنامه نسبت به دیگر برنامه‌های معارفی رسانه‌ملی، دکور جذاب آن بود، چه شد که دکور برای شما جدی شد، عنوان می‌کند: ایده ما این بود که به امام برگردیم و این فضا را جدی‌تر ــ به‌خصوص برای نسل جوان ــ احیا کنیم. برنامه جماران در واقع برگشت ما به امام با تمرکز بر سیره و اندیشه ایشان بود. ما می‌خواستیم فضای محتوایی برنامه در جای‌جای برنامه محسوس باشد. از همین رو، تلاش کردیم دکور، بخشی از محتوای برنامه را نمایندگی کند. مهم‌ترین عنصر بصری مرتبط با حضرت امام در ذهن مخاطب، صندلی ایشان در حسینیه جماران بود. از سوی دیگر، اندیشه حضرت امام‌خمینی(ره) بیشتر در ۲۲ جلد صحیفه قابل‌درک و مطالعه است. برای همین این ایده را مطرح کردیم که برای دکور، صندلی امام در کنار کتاب‌های صحیفه که باز است، قرار گیرد. یعنی فضای دلنشین و خاطره‌انگیز آبی‌رنگ حسینیه جماران را داشته باشیم، اما دیوار پشت صندلی امام، کتاب‌های صحیفه باشد. ما در حقیقت می‌خواستیم امام را از بستر سیره و اندیشه ایشان، بازخوانی کنیم و این محتوا را در دکور برنامه نیز لحاظ کردیم.
وی ادامه می‌دهد: اتفاق خوبی که برای این برنامه افتاد، این بود که زمان بیشتری در اختیار داشتیم و از شش ماه قبل از ایام سالگرد ارتحال امام، روی آن کار می‌کردیم. می‌خواستیم یک برنامه مفصل باشد که از سالگرد ارتحال ایشان شروع شود و بعد، مستمر روی آنتن برود. این فرصت، زمانی را ایجاد کرد تا بتوانیم بیشتر روی برنامه فکر کنیم. نکته دیگر این بود که بنا داشتیم فرم و محتوا کاملا درگیر باشند. برای همین تصمیم گرفتیم در این برنامه به شکل ویژه روی دکور کار کنیم، چرا که دکور هم یکی از مواردی است که می‌تواند برای مخاطب جذاب باشد. در کنار آن، تیمی از افراد ایده‌پرداز و خلاق در این برنامه حضور داشتند که بودن آنها به شکل‌گیری این ایده کمک کردند. یک تیم طراح و گرافیست در کنار تیم تولید ما حضور داشت که توانست آنچه در ذهن ما بوده را پیاده کند. به نظرم این مسأله مزیت جدی‌ای بود که ما را به یک خروجی درست رساند. برای دکور این برنامه اتودهای مختلفی زده شد. ولی در نهایت، هنر و ذهن خلاق پیمان قانع بود که ایده نهایی دکور را طراحی و اجرا کرد.
نحوه جذب مخاطب نسل جوان
وی در‌خصوص جذب مخاطب نسل جوان در برنامه جماران هم می‌گوید: اتفاقا تیم تولید ما عمدتا بچه‌های زیر ۳۰ سال هستند، بنابراین برای‌مان مهم است که محتوای تولید شده، برای مخاطب نسل جوان جذاب باشد. به همین دلیل با چنین رویکردی روی اصول محتوایی و تصویری کار می‌کنیم که بخشی از آن مربوط به دکور و بخشی مربوط به آیتم‌ها و تیزر و تیتراژ برنامه است که تلاش کردیم به شکل خاص و جذاب ارائه کنیم. مثلا ایده تیتراژ شروع را از یکی از پوستر‌های سایت KHAMENEI.IR گرفتیم. آنجا که رهبری می‌گویند: «امام میراث فرهنگی نیست» و برای جذابیت بیشتر آن، روی فرم مدل‌سازی سه‌بعدی کار کردیم که با این‌که زمان زیادی برد، جذابیت مناسبی برای مخاطب نسل جوان داشته باشد. یا پایان‌بندی برنامه را روی برش‌هایی از وصیت‌نامه بردیم و در پایان هر برنامه، یک برش از آن را سعی کردیم به شکلی جذاب ارائه کنیم. باتوجه‌به این‌که برخی فیلم و صوت‌ها قدیمی است، تلاش کردیم برای آیتم‌ها نیز مدل طرح برش‌های فیلم امام به شکل خاص و جذاب باشد. از سوی دیگر، در حوزه محتوا هم بسیار کوشیدیم که بیانات امام به شکل جذاب ارائه شود تا صرفا مختص فضای نخبگانی نباشد. دنبال این هستیم تا با مراجعه به مهمانانی که امام را درک کرده‌اند و اضافه‌کردن تاریخ شفاهی و مستندنگاری بیانات ایشان، جذابیت بیشتری برای مخاطب فراهم کنیم. درعین‌حال، از مهمانان تراز اول استفاده کردیم که امام را درک کردند یا ارتباط مستقیم با ایشان داشتند تا ارزش‌افزوده‌ای نسبت به خود بیانات داشته باشیم. از سوی دیگر، رابطه حضرت امام خمینی(ره) با مردم و جایگاه جوانان و به‌ویژه بانوان در سیره و اندیشه ایشان، یکی از محورهای موضوعی ثابت هر قسمت از جماران در فصل دوم خواهد بود.
موسی‌پسندی درباره شاخص‌های انتخاب مهمان در این برنامه اینطور بیان می‌کند: ما سه شاخص برای انتخاب مهمانان داشتیم؛ یکی این بود که از سطح تراز اول باشند و ترجیحا امام را درک کرده باشند. به‌عنوان‌مثال میزبان حجت‌الاسلام محمدعلی انصاری و حجت‌الاسلام محمدعلی رحمانی بودیم که سال‌ها همراه امام بودند. یا استاد حسن رحیم‌پور ازغدی که سال‌ها روی بیانات امام کار کرده‌اند و در این حوزه شناخته شده‌اند. دومین مسأله‌ای که در نظر داشتیم این بود که مهمانان فراجناحی باشند. یعنی یکی از مسائلی که روی آن تأکید داریم و به نظرم به سیره امام و رهبری نزدیک است، نگاه فراجناحی به حضرت امام است. چرا که حضرت امام، برای همه مردم ایران بودند. قصدمان این بوده که امام را از فضای سیاست‌زده و جناح‌های سیاسی دور کنیم. اگر بتوانیم به این سمت برویم و با امام سیاسی برخورد نکنیم، برای مخاطب هم مقبولیت بیشتری خواهد داشت. سومین نکته هم این بود که میزبان مهمانانی باشیم که کمتر در رسانه‌ملی حضور داشتند و برای مخاطب تازگی دارند. درعین‌حال، یک راهبرد محتوایی جدی دیگر ما در این برنامه این بوده که رهبر انقلاب را بزرگ‌ترین شارح و مفسر بیانات و سیره حضرت امام معرفی کنیم. از همین رو، در جای‌جای برنامه از بیانات رهبر انقلاب استفاده کردیم؛ از تیتراژ گرفته تا آیتم‌ها و سؤالات و... . لازم به ذکر است، در این مسیر عزیزان زیادی همراهی کردند. ولی پشتیبانی شبکه یک سیما و اهتمام ویژه جناب آقای مرادی و حمایت مؤسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی(ره) و شخص حجت‌الاسلام کمساری در شکل‌گیری و ادامه این برنامه کمک شایانی داشت و خواهد داشت. امیدواریم این برنامه، قدمی هرچند کوچک، در مسیر مبانی اصیل انقلاب اسلامی و معرفی حضرت امام خمینی(ره) به نسلی که امام را درک نکرده است، داشته باشد.
نسل جوان دچار انقطاع تاریخی است
محمدرضا کائینی، مجری فصل دوم برنامه جماران، در پاسخ به این سؤال که با توجه به این‌که جماران یک برنامه خاص است و نسل جوان با دیدگاه‌های امام بیشتر آشنا می‌شود، چه دغدغه‌هایی داشتید که اجرای این برنامه را پذیرفتید به جام‌جم می‌گوید: نسل جوان ما نسبت به ماقبل خودش دچار انقطاع تاریخی شده است. من از هر برنامه‌ای که در ایجاد دغدغه در جوانان تأثیر داشته باشد، حتی اندک استقبال می‌کنم. این برنامه قبلا بیشتر ماهیت اندیشه‌ای داشت؛ یعنی بحث‌های نظری در رابطه با اندیشه امام(ره) و مشخص‌شدن حدود و مرزهای این اندیشه مطرح می‌شد.
وی ادامه می‌دهد: در فصل جدید پیشنهاد این بود که محتوا را به فضای تاریخی نزدیک کنیم تا جذابیت بیشتری برای مخاطب پیدا کند؛ چون الان در میان تمام گونه‌های نظری تاریخ جذابیت بیشتری دارد و از روایت تاریخی بیشتر استقبال می‌شود. دوستان پذیرفتند و بنا شد میزبان مهمانانی در این برنامه باشیم که حضرت امام(ره) را از نزدیک دیدند و از بستر روایات تاریخی خود امام را بازخوانی کنیم. طبعا این افراد هم خالی از تحلیل نیستند، ولی مبنای کار خاطرات شخصی و مشاهدات فردی‌شان از سیره امام(ره) است و این خیلی مهم است که کسی ایشان را توصیف کند که ایشان را از نزدیک دیده باشد.
درباره این‌که در این برنامه میزبان مهمان‌هایی هستید و درباره دیدگاه‌های امام صحبت می‌شود، قبل از اجرای این برنامه زمینه مطالعاتی و پژوهشی در از زمینه داشته‌اید؟ توضیح می‌دهد: از آنها که بیش از سه دهه است در حوزه تاریخ معاصر ایران کار می‌کنم، هم افراد دعوت شده را به لحاظ شخصیت، پیشینه و خاطرات‌شان می‌شناسم و هم موضوع حضرت امام‌خمینی(ره) مورد اشرافم است. به همین خاطر آمادگی لازم را برای این اجرا داشتم.
کائینی درباره انتخاب مهمانان بیان می‌کند: قبل‌ترها از همراهان امام‌خمینی(ره) و کسانی که با ایشان رابطه شاگرد و استادی داشتند یا از اعضای دفتر بودند یا به هرحال در دوره‌ای ارتباطی با امام داشتند می‌توانستم عده زیادی را نام ببرم؛ اما زمانی که می‌خواستیم فهرستی از مهمان‌ها را برای فصل دوم تهیه کنیم، متأسفانه تعداد این افراد چندان زیاد نبود؛ چرا که عده زیادی از آنها که نسل اول انقلاب هم محسوب می‌شوند، از دنیا رفته بودند؛ ولی درهرحال، با این محدودیت فهرست اولیه‌ای با همفکری تیم سردبیری از چهره‌های نزدیک به امام احصا شد و پس از تأیید متولیان برنامه، از ایشان برای حضور در برنامه دعوت شد.
وی درباره این‌که بازتاب برنامه را بین مخاطبان به‌ویژه نسل جوان که در مورد شخصیت امام آن طور که باید و شاید اطلاعات ندارند چطور دیدید، تأکید می‌کند: در این باره قضاوت هنوز زود است.چرا که تازه سه قسمت از فصل جدید برنامه منتشر شده و باید ارزیابی‌های مرتبط با صداوسیما بیایند تا بتوان نظر داد. تاکنون صرفاً در شبکه‌های اجتماعی و از طریق کسانی که صفحات و درگاه‌های مجازی برنامه و بنده را پیگیری می‌کنند، نکاتی را دریافت کردم که برای ارزیابی دقیق و همه‌جانبه کافی نیست و فعلا باید صبر کنیم تا قسمت‌های بیشتری از برنامه پخش شود. در رابطه با شناخت امام به نسل جوان راه‌های ناپیموده فراوانی وجود دارد.هم فقدان ابتکار در رسانه‌های ما و هم توطئه‌گری دشمنان دست‌به‌دست هم داده و این فضا را مسموم کرده است. دستگاه‌های مختلف هر آنچه نسبت به این پدیده بپردازند جا دارد.مخصوصا در مقطع کنونی که نقطه اشاره‌ای دشمن دقیقا همین نقطه است.
دغدغه پرداختن به اندیشه‌های امام
تینا چهارسوقی امین، سردبیر برنامه جماران هم در خصوص روال شکل‌گیری این برنامه به جام‌جم می‌گوید: به‌طورکلی دغدغه پرداختن به اندیشه‌های حضرت امام‌خمینی(ره) از زمانی برای من مطرح شد که می‌دیدم وصیت‌نامه امام(ره) با تقلیل به یک واحد درسی و حاشیه‌ای، به شکل نامناسبی در دانشگاه‌ها ارائه شده و با استقبال از سوی دانشجویان همراه نمی‌شود. در واقع احساس می‌کردم برداشت عملی درستی از این وصیت، نه توسط دانشجویان و نه همچنین مسئولان انجام نمی‌گیرد و همواره لزوم بازخوانی اندیشه و سیره آن حضرت وجود دارد.طرح اولیه برنامه جماران با یک دغدغه شخصی مبنی بر ضرورت بازخوانی آرا و اندیشه‌های حضرت امام‌خمینی(ره) در امر زنان مطرح شد.حتی احصای۱۳گانه‌ای در خصوص نسبت بین امر زنان و اندیشه حضرت امام انجام شد. رفته‌رفته بنا به اقتضای وضع موجود، هم‌اندیشی در گروه تولید و پیشنهاد مشارکت‌کنندگان، گام فراتر گذاشته و حوزه‌های پرداخت را وسیع‌تر کرده تا به‌صورت گسترده‌تر و مؤثرتری به قرائت اندیشه‌های حضرت امام بپردازیم.
وی ادامه می‌دهد: ازآنجا که حصول قرائت صحیح به بررسی و ارائه روایت مستند و درست وابسته است، بر آن شدیم تا در هر موضوع مورد بررسی خود، با استناد به روایات تاریخی سودمند از نزدیکان، یاران، شاگردان و ملازمان ایشان، دریچه ورود جدیدی به آرا و اندیشه‌های حضرت امام را بگشاییم. معتقدیم رجوع به صحیفه حضرت امام به‌منظور شناخت، درک و تأمل در سیره ایشان و تطبیق روایات با آن، نه‌تنها لازم است بلکه ضروری است تا بستر آشنایی بیشتری برای مخاطبان نسل جوان و تشویق آنان به مطالعه آن صورت گیرد. مهمانان برنامه عطف به کنشگری سودمندانه و مؤثرشان در دوران نهضت اسلامی و پیروزی انقلاب اسلامی و همچنین تا حد مقدور بر مبنای درک عمیقشان از حضرت امام‌خمینی(ره) بر مبنای تجربه زیسته خود، انتخاب و دعوت می‌شوند. تلاش می‌شود تا انتخاب مهمانان، موضوعات، دریچه پرداخت به موضوعات و روند ارائه روایات تاریخی و تحلیلی، فراجناحی بوده و تکثر علائق مختلف را در برگرفته تا مانند بسیاری از پروژه‌های دیگر، از تحریف خط فکری حضرت و مصادره ناکارآمد آرای ایشان جلوگیری شود. در فقدان روایتگری مناسب در رسانه‌ملی، عدم پرداخت اصیل به چنین شخصیتی و عدم معرفی ایشان به نسل جوان، بستر تحریف و تخریب برای معاندین و دشمنان هموار می‌شود؛ لذا خط محوری برنامه، پرداخت به روایات ناشنیده و سودمند، پرهیز از انحرافات تحلیلی در معرفی حضرت امام به نسل جوان و جلوگیری از مصادره یا تخریب آن حضرت توسط نااهلان است.
3 دغدغه مهم امام خمینی (ره)
آنچه بیان اندیشه‌های امام را بیشتر از قبل ضروری می‌کند، انطباق آن با نیازهای روز است. درست مثل همان چیزی که یکی از کارشناسان درباره سه آرمان اصلی امام‌خمینی(ره) می‌گوید. حجت‌الاسلام محمدصادق چشمه قصابانی کارشناس در خصوص پرداختن به آرمان‌های امام در تلویزیون، به جام‌جم می‌گوید: امام برخی تفکرات و دغدغه‌های بنیادین برای تشکیل حکومت اسلامی داشتند. در دوران فعلی به خوبی می‌بینیم که خلأ تبیین مبانی انقلاب از دید امام احساس می‌شود. از جمله این مبانی، تفکیک‌ناپذیری دین از سیاست و دومین آرمان بحث تشکیل حکومت اسلامی بود. چون اعتقاد حضرت امام بر این بود که اگر می‌خواهیم اسلام در جامعه اجرا شود، لازمه آن داشتن حکومت اسلامی است. از دیگر آرمان‌ها هم اصل ولایت فقیه است که در دوران تبعید هم نظریه ولایت فقیه را پردازش کردند.امام می‌گفتند تنها وجه مشروعیت حکومت در عصر غیبت، حکومت ولی فقیه است. این اصولی بوده که امام مدنظر داشتند.
وی ادامه می‌دهد: بعد از انقلاب یکی دو نسل فرصت نداشته که مبانی امام برایش بیان شود. یعنی امروز با نسلی مواجه هستیم که امام و سیره عملی او را نمی‌شناسد. اگر در یک دورانی، به صورت کلی بحث نظریات امام مورد حمله قرار می‌گرفت، امروز شاهد هستیم که اصول اساسی امام را مورد حمله قرار می‌دهند. جوان امروز به دلیل ناآشنایی با این فضا، در مقابل این صحبت‌ها خلع سلاح است. شبهه‌ها بر مبنای سه اصل اساسی امام مطرح می‌شود. بیان این اصول ضرورت دارد اما باید به روش درستی بیان شود. تاریخ ما نشان داده که اگر به ضرورت تبیین اهداف اسلامی و مبانی آن پرداخته نشود، سرنوشتی مثل انقلاب مشروطه را باید متصور باشیم.
الگو برای چه کسانی است؟
مسأله مهم دیگر، الزامات پرداختن به شخصیت امام‌خمینی(ره) است. در همین رابطه عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی معتقد است که شخصیت بزرگان برای همه قابل الگوبرداری نیست. حجت‌الاسلام سعید بهمنی، عضو هیأت علمی پژوشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در‌خصوص بایسته‌های پرداختن به سیره و شخصیت امام خمینی(ره) به جام‌جم می‌گوید: من فکر می‌کنم سیره حضرت امام به‌عنوان نمونه تاریخی، با برخی مبانی همراه است که باید لایه به لایه به آن پرداخته شود. باید این را گفت که سیره‌ها برای چه بررسی می‌شود و اصولا چرا سراغ سیره حضرت امام(ره) و افراد صالحی همچون او می‌رویم. در این صورت مخاطب بهتر با آن ارتباط برقرار می‌کند. هر جامعه مخاطب با دیگر مخاطبان متفاوت است اما اشتراکاتی میان همه وجود دارد. مثلا قرآن کریم پیامبر را به‌مثابه الگوی نیکو معرفی می‌کند. در عین‌حال انگار به‌گونه‌ای بیان شده که رسول خدا یک الگو برای ماست اما لزوما برای همه نیست. یعنی برای همه شأنیت دارد اما برای همه فعلیت پیدا نمی‌کند. برای کسانی فعلیت پیدا می‌کند که از سه چیز برخوردارند. طبق این آیه برای کسانی است که پیوسته امید به خدا دارند، امید به روز آخرت دارند و بسیار ذاکر هستند. اگر این سه مطلب در کسی نهادینه نشده باشد، دنبال تأسی به پیامبر نخواهد بود. در مورد افراد صالحی مثل امام خمینی(ره) هم همین است چون شعاعی از حضور پیامبر است که در این افراد صالح تبلور پیدا کرده و نمایی از وجود پیامبر را نشان می‌دهند.
وی ادامه می‌دهد: این‌که برای چه سراغ الگوگیری از حضرت امام و افرادی مثل او می‌رویم برای این است که توشه آخرت‌مان را پربار‌تر کنیم. به نظرم به این ریشه‌ها بیشتر باید پرداخت چرا که اگر این ریشه‌ها شکل نگیرد و این عناصر در وجود انسان نهادینه نشود، انسان دنبال این الگو‌ها نخواهد رفت. الان جوان‌ها بیشتر از شبکه‌های اجتماعی و افرادی که می‌بینند، الگو می‌گیرند. به نظرم مادامی که این عناصر در فرد شکل نگیرد، نمی‌توان از آنها الگو گرفت. من تصورم این است که رسانه‌ملی در مقوله سیره که به معنای الگوگیری است، باید به این عناصر و ریشه‌ها بیشتر توجه کند. یعنی اگر من امید به خدا در درونم نهادینه باشد و دنیای آخرت را کنار گذاشته باشم و ذاکر کثیر خدا نباشم، اصلا به‌دنبال این سیره نخواهم بود.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تصریح می‌کند: موازنه میان عناصر اساسی و بحث سیره و سنت بزرگان باید برقرار باشد. یعنی یک نهاد رسانه‌ای و معرفتی باید همه اینها را با هم ایجاد کند تا بیشترین بهره را برای مخاطب داشته باشد. حقیقت خارجی بهره‌گیری از سیره بزرگان دینی وابسته به همان سه مفهوم است.
هدف امام خمینی از انقلاب، الهی بود
یکی از مواردی که به باور بسیاری از کارشناسان باید به آن تاکید کرد، مسأله هدف انقلاب و شخصیت امام است. کارشناسان معتقدند که بیان این مسأله برای نسل جوان ضرورت دارد و باید در تبیین شخصیت امام، به این مسأله توجه شود.
حجت‌الاسلام محمد تقوی‌طلب، کارشناس علوم قرآنی پیرامون تبیین اندیشه‌های امام در رسانه‌ملی و توجه به هدف انقلاب، به جام‌جم می‌گوید: در ابتدا باید شخصیت امام را به جوانان و نسل امروزی تفهیم کنیم. همه علما و بزرگان کشور و جهان بر این نظر هستند که امام از بعد معنوی، اخلاقی، اجتماعی و سیاسی شخصیت کم‌نظیر و چه‌بسا بی‌نظیر بوده است؛ مخصوصا در بعد معنوی شخصیت، علما و مراجع می‌فرمایند یکی از دلایلی که امام به موفقیت رسید و این انقلاب پیروز شد، ایمان و تقوای الهی امام بود. همچنین در مرحله دوم، بینش سیاسی امام در این زمینه مهم است.
وی ادامه می‌دهد: اگر جوان امروز این وجه از شخصیت امام را شناخت، به خیلی از ابعاد امام پی می‌برد و بدون تعصب خیلی از مسائل را قبول می‌کند. در مرحله دوم باید هدف امام را به جوان بشناسانیم و تفهیم کنیم. یعنی هدف امام از این انقلاب چه بود؟ هدف ایشان از ایجاد حکومت اسلامی چه بود؟ امام خودشان در این‌باره فرمودند که یکی از اهداف ایجاد حکومت اسلامی این بود که حکومت استبدادی یعنی حکومت ۲۵۰۰ ساله پادشاهی و دیکتاتوری را از بین ببرد، ضمن این‌که بستر‌سازی و زمینه‌سازی برای حکومت حضرت حجت باشد که ان‌شاءا... این انقلاب به‌دست امام زمان(عج) برسد و همان مدینه فاضله‌ای که در حکومت مهدوی قرار است اتفاق بیفتد به‌وقوع بپیوندد.
تقوی‌طلب همچنین می‌افزاید: ممکن است برخی از جوانان یا مردم درباره هدف انقلاب، اشتباه برداشت کرده و مسائل اقتصادی را وارد کنند؛ این در صورتی است که اهداف اصلی امام، همان نکته‌ای که پیش از این بیان کردم، بود. وی در بخش دیگری از این گفتوگو درباره شفاف‌سازی برای جوانان هم بیان می‌کند: خیلی مواقع که ما در مسائل فرهنگی و جنگ نرم از دشمن شکست می‌خوریم و دشمن می‌تواند موفق شود، به این دلیل است که عدم تبیین اندیشه‌های امام و همچنین مواضع انقلاب صورت گرفته است. همان‌طور که مقام معظم رهبری فرمودند: «الان جهاد امروز جهاد تبیین است». به‌دلیل همین، عدم‌تبیین‌هاست که برخی جوانان در جنگ نرم به سمت دشمن می‌روند و تهاجم فرهنگی شامل حال آنها می‌شود. یعنی اگر شخص بزرگی بیاید مسائل را تبیین کند، جوان ممکن است خیلی دیر بپذیرد. همه این مسائل از عدم‌تبیین نشأت می‌گیرد. به همین دلیل است که مقام معظم رهبری خیلی به امر جهاد تبیین سفارش کرده‌اند. مسائل اینچنینی را باید به جوان امروز بیان کنیم چون وارث این انقلاب، خود جوانان هستند؛ یعنی این وطن و این انقلابی که درونش قرار گرفته‌ایم و نسل سوم و چهارم آن هستیم، صاحب و وارثش جوان‌ها هستند. اگر بتوانیم این نکته را به جوان امروز بفهمانیم، خیلی از مسائل حل می‌شود.
وی در پاسخ به این سؤال که چه زوایایی از اندیشه‌ها و سیره امام مغفول مانده است و باید به آنها پرداخته شود هم می‌گوید: یکی از مباحث مهم در این زمینه این است که باید به نسل امروز بفهمانیم که هدف امام از این انقلاب منافع شخصی و به قدرت رسیدن نبوده است. یعنی اصلا اینگونه نبوده که امام می‌خواسته با این انقلاب به حکومت برسد. در صورتی‌که وقتی در زمینه تاریخ مطالعه می‌کنیم، متوجه می‌شویم هدف خیلی از پادشاهان همین رسیدن به قدرت و حکومت بوده است. یعنی کشتار می‌کردند که به قدرت برسند و برای منافع شخصی‌شان می‌جنگیدند. بنابراین باید این را بفهمانیم که هدف امام‌خمینی(ره)، هدف الهی بود. نکته بعد، بحث اقتصاد است که امروزه خیلی به آن پرداخته می‌شود. یعنی از هر زاویه‌ای بخواهیم بحث اقتصادی را بررسی کنیم، درحال‌حاضر اوضاع ایران نسبت به خیلی از کشور‌های غربی و کشور‌های همسایه بهتر است و اگر بخواهیم با دوران پیش از انقلاب هم مقایسه کنیم، بازهم اوضاع بهتر است. اما بحث تحریم‌ها و رکود و تورم وجود دارد که آن‌هم به امید خدا حل می‌شود.
نیاز نسل جدید به الگویی مثل امام
دکتر سعید طاووسی‌مسرور، استاد تاریخ و عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی است که پیش از این به‌عنوان کارشناس در برنامه «سوره» حضور داشت و مدیوم تلویزیون را به‌خوبی می‌شناسد. او در خصوص پرداختن به شخصیت امام‌خمینی(ره) در تلویزیون به جام‌جم می‌گوید: با توجه به این‌که زمان قابل توجهی از رحلت حضرت امام گذشته، بچه‌ها و نسل‌های جدیدی هستند که ایشان را ندیده‌اند و شناخت درست یا کافی از ایشان ندارند. کاری که رسانه‌ملی می‌تواند در این خصوص انجام دهد، این است که در قالب‌های مختلفی می‌تواند به این مسأله ورود کند. مثلا یکی از آنها، برنامه‌های گفتوگو محور و تحلیلی است. تلویزیون هم می‌تواند در این راستا، از قالب‌های مناسب جوانان مثل کلیپ‌های کوتاه استفاده کند و از آرشیو‌های موجود بهره ببرد.
وی ادامه می‌دهد: امام در زمینه‌های مختلف، دیدگاه‌های مهم و جالبی دارند که کم مطرح شده است. برخی جنبه‌های شخصیت امام‌خمینی(ره)، مثل مسائل سیاسی و مذهبی بیشتر مطرح شده اما دیدگاه‌های مختلفی که ایشان نسبت به مسائل جامعه و جوانان داشتند، خیلی کم مطرح شده است. مثلا این‌که امام درباره ورزش چه دیدگاهی داشت کمتر بیان شده است. من این تجربه را دارم که سراغ بررسی دیدگاه‌های امام در حوزه دانش تاریخ و تاریخ‌نگاری رفتم و تصور نمی‌کردم این‌قدر مطلب و نکته در این حوزه از سوی ایشان مطرح شده باشد. آن‌قدر صحبت‌های ایشان در این حوزه زیاد بود که یک مقاله علمی ــ پژوهشی از صحبت‌های ایشان در این حوزه درآورم و احساس می‌کنم قابلیت تبدیل‌شدن به کتاب را هم دارد. حالا به این توجه کنید که این همه مسائل وجود دارد که جامعه ما با آن روبه‌روست و می‌توان نگاه‌های ایشان را به این مسائل تبیین کرد.
طاووسی می‌گوید: البته مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام‌خمینی(ره) این موارد را تا حدی انجام داده اما کافی نیست و باید این را به‌صورت کلیپ، اینفوگرافی و دیگر قالب‌های متنوع در اختیار جوانان قرار داد یا به‌صورت میان‌برنامه‌های کوتاه از رسانه‌ملی پخش کرد. پیشنهاد دیگرم این است که خود امام و شخصیت ایشان به مردم و جوانان معرفی شوند. لازمه این مسأله، ساخت مستند است. مثل مستند «بانو قدس ایران» که مربوط به همسر امام و بسیار جالب بود. من در یک جمعی آن را دیدم و احساس کردم بسیاری از افراد تحت تأثیر آن قرار گرفتند. مثلا روابط همسر امام با آقامصطفی و مسائل رحلت امام که بسیار خوب در این مستند بیان شده بود. درعین‌حال به‌دلیل داشتن روایت داستانی و بدون‌تحریف‌بودن، جذاب بود. حتی اختلاف‌نظر‌های امام با همسرش را هم مطرح می‌کرد. این کار‌ها اگر انجام شود، باعث اقبال جوان و نسل جدید خواهد شد.
وی ادامه می‌دهد: در مورد این مرد بزرگ تاریخ معاصر و دوران مبارزه و تبعید ایشان و شخصیت علمی ایشان می‌توان کار‌های زیادی کرد. شاید بسیاری ندانند امام یک فیلسوف بزرگ بودند و اشراف خوبی به کتاب‌های ملاصدرا داشتند. این‌که یک عارف بزرگ بودند و حاشیه‌هایی بر کتب شاگرد ابن‌عربی داشتند. اینها همه مسائلی است که می‌توان برای نسل جدید تبیین کرد. باید گفت که ایشان تنها یک مفسر نبودند بلکه یک فقیه بودند. این جنبه‌های امام اگر با همین شیوه مطرح شود، تأثیرگذار خواهد بود. البته تاکنون کار‌های زیادی انجام شده است اما بازهم جای کار دارد. برنامه جماران یک برنامه گفت‌وگومحور است و باید از قالب‌های مختلف برای این کار استفاده کرد؛ مثل کلیپ، مستند و اینفوگرافی. به نظرم خیلی بهتر از این کار‌هایی که شده باید درباره شخصیت امام‌خمینی(ره) انجام شود.
عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی می‌گوید: برخی بحران‌ها و مشکلات، در زمینه رهبری امام‌خمینی(ره) در جامعه و جنگ رخ داده که باید نشان داده شود تا مخاطب بداند که امام با چه درایتی کشور را از این لحظات عبور دادند. یعنی باید نقش رهبری امام را تبیین کرد. مثلا کتاب «سال ۳۰» که عکس‌هایی است از سال ۵۷ تا ۸۷ و روایتی از ۳۰ سال عکس است. من نقدی به آن کتاب داشتم و گفتم در این 30 سال که به‌صورت تصویری در این کتاب روایت شده، ما چند تصویر محدود از امام داریم؛ یکی مربوط به انقلاب است، بعد مراسم تحلیف بنی‌صدر و بعدی، تشییع امام است. انگار امام را از این کتاب حذف کردیم. دیدار ایشان با ورزشکاران یا بقیه موارد دیده نشده است. امام را باید جامع معرفی کرد. این‌که فقط روی برخی ابعاد دست بگذاریم، درست نیست و مخاطب همراهی نمی‌کند. در رسانه هم نباید اینطور باشد و باید ابعاد مختلف وجودی امام منعکس شود.
این کارشناس درباره ارزیابی خود از برنامه جماران هم عنوان می‌کند: برنامه گفت‌وگومحور به‌طور کلی خوب است و مخاطب خود را دارد. بااین‌حال به نظرم بهتر است که برای همین برنامه‌ها یک‌سری پیوست در نظر گرفت یا استفاده بهتری از آرشیو و تصاویر امام داشت تا مخاطب را جذب خود کند. به نظرم همه مخاطبان علاقه به این ندارند که بحث‌های گفت‌وگومحور را تماشا کنند. مثلا در برنامه سوره همین مشکل را داشتیم و در بازخورد‌ها بار‌ها عنوان شده بود که زمان گفتوگو در برنامه بالاست. اگر برای این ابعاد هم فکر شود، به نظرم خوب است. نکته مثبت برنامه جماران دکور این برنامه است. این عوامل بصری در جذب مخاطب مؤثر است. چیزی که تلویزیون را از رادیو متمایز می‌کند، همین جلوه‌های بصری است. اگر از این ابعاد برنامه‌ها تقویت شود، جذاب خواهد بود.
تازه ها
پیشنهاد سردبیر
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
قطعنامه اتحادیه اروپا دست ایران را باز کرد
یک کارشناس روابط بینالملل در گفتگو با جامجمآنلاین مطرح کرد
سیاست فشار علیه ایران نتایج عکس دارد | اروپا در مسیر افزایش تنش
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
تنظیم سازوکار غرب برای یک درگیری جبهه‌ای
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
پیامی اثر بخش برای مردم مقاوم لبنان
گفت و گو
