عملیات نجات هوا!

برای همین است که جعفر جندقی، رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت یک خبر تلخ برای‌مان دارد، این‌که ما ایرانی‌ها «از سال ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۱، ۳۰درصد بیشتر از سال‌های قبل به‌خاطر آلودگی‌هوا مرده‌ایم»؛ آن‌هم مردگانی که کسی خونبهای‌مان را گردن نگرفته است. 

ما شش سال است که در کشورمان قانون هوای پاک و ۲۳ دستگاه اجرایی داریم که موظفند ۳۴ ماده، ۳۹ تبصره و هشت آیین‌نامه ذیل آن را اجرا کنند، ولی این تنها دستاویز برای خلاصی از هوای آلوده نیز به هزارویک دلیل تا امروز کاری از پیش نبرده است.

اگر فقط به تحلیل مرکز پژوهش‌های مجلس از نحوه اجرای قانون هوای پاک استناد کنیم معلوم‌مان می‌شود از ۵۶ ماده‌ای که به‌طور مستقیم حاوی تکالیف دستگاه‌های اجرایی است، ۲۲ ماده به‌صورت ضعیف و ۱۷ ماده نیز با درجه متوسط اجرا شده‌اند که روی هم، کفه ترازو را به سمت ناکارآمدی‌ها، بی‌عملی‌ها و بدعملی‌ها سنگین کرده‌اند.

حالا، اما در این بن‌بست آلودگی هوا، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست به خط‌ونشان‌کشیدن برای خاطیان از قانون هوای پاک رو آورده که خودش نشانه‌ای از عمق این بن‌بست است: «به‌زودی با معاونت اجرایی رئیس‌جمهور و معاون اول در قالب ستاد هوای پاک جلسه خواهیم داشت. بعد از آن اگر دستگاه‌ها به تکالیف خود در راستای اجرای قانون هوای پاک عمل نکنند، مطمئن باشند که اسامی همه را اعلام خواهیم کرد.» اعلام اسامی، اما فقط برای دقایقی آن‌هم شاید برای رسانه‌ها و بخشی از مردم مهم و جذاب باشد، ولی آیا اعلام اسامی کاری از پیش خواهد برد و حال‌وهوای دودگرفته و خاکستری را خوب خواهد کرد؟ 

دکتر حسین آخانی، کارشناس پیشکسوت محیط‌زیست که معتقد است «خیر»، زیرا به ما می‌گوید: «مگر صدور حکم حبس برای چند نفر از مسئولان دولت سابق که قانون هوای پاک را اجرا نکرده یا مانع از اجرای آن شده بودند به حال هوا فایده‌ای کرد؟» آیا باید هوا را همین‌طور به حال خودش گذاشت یا سرانجام مسئولیت‌ها را برعهده گرفت، به ماجرای آلودگی هوا به‌صورت علمی نگاه کرد و از تجربیات سایر کشور‌ها آموخت؟
 
دستگاه‌های اجرایی بودجه نمی‌خواهند!

از سال ۹۶ که قانون هوای پاک در کشورمان به تصویب رسید تا امروز که شش سال از آن زمان می‌گذرد بررسی‌های کارشناسی متعددی درباره این‌که چرا این قانون میان زمین و هوا معلق مانده، انجام شده است که نتایج قابل تاملی نیز به دست داده‌اند. ازجمله تحلیل مرکز پژوهش‌های مجلس که نشان می‌دهد «کمبود منابع مالی، دراولویت نبودن آلودگی هوا، فقدان نظارت موثر، عملکرد جزیره‌ای دستگاه ها، تفسیر شخصی ازمتن قانون و ایرادات فنی ازجمله شفاف نبودن، ناهمخوانی ماده‌های قانون، پیش‌بینی نشدن زیرساخت‌ها در آن وجریمه‌های ناکافی» بخشی از دلایل پشت ویترین ماندن قانون هوای پاک است. در این میان آخانی، کارشناس محیط‌زیست نیز به ما می‌گوید: «چندپهلو و غیرقابل اجرا بودن قانون در بسیاری از مواد» را نیز باید به این اشکالات افزود. حالا، اما رئیس فراکسیون محیط‌زیست مجلس یک ورق جدید رو می‌کند که درواقع در برنامه نبودن اجرای قانون برای بسیاری از دستگاه‌های اجرایی را فاش می‌سازد. سمیه رفیعی در توییتی نوشته است: «دستگاه‌های متولی در بحث ‎قانون هوای پاک همه از کمبود بودجه می‌نالند درحالی‌که در تمام مدت مسئولیت‌شان حتی یک‌بار هم در این موضوع درخواست بودجه از دولت نکرده‌اند یا در لایحه بودجه به سازمان برنامه‌وبودجه نگفته‌اند که من برای اجرای تکلیفم در بحث قانون هوای پاک نیاز به پول دارم.» این جملات بهترین سند برای اثبات «در اولویت نبودن هوای پاک برای مسئولان» است؛ کسانی که طلب بودجه ندارند احتمالا به این دلیل که برنامه یا عزمی برای قدم‌برداشتن در وادی هوای پاک ندارند و این دقیقا مهم‌ترین مانعی است که باید ازسر راه برداشته شود تا بلکه شهر‌ها چشم‌شان به جمال آسمان آبی روشن شود.

کشور‌های دیگر چه می‌کنند؟

آلودگی هوا معضل عصر صنعتی و دامنگیر بسیاری از شهر‌ها در جهان است. برخی از کشورها، اما در مواجهه با این معضل دست روی دست گذاشته و هر روز آلودگی بیشتری را ثبت می‌کنند؛ ولی درعوض برخی کشور‌ها استفاده از علم و فناوری را برگزیده و در پی مغلوب‌کردن هوای ناپاک به این طریق هستند. ساخت درختان مصنوعی، تعبیه سیستم‌های جلوگیری از انتشار کربن در وسایل نقلیه، نصب سیستم‌های مکش آلودگی هوا در شهرها، استفاده از دستگاه‌های غول‌پیکر تصفیه هوا، احداث ساختمان‌های جنگلی، ساخت آسمانخراش‌های تصفیه‌کننده هوا، نصب بیلبورد‌های سبز، استفاده از اتوبوس‌های پاک‌کننده هوا در شهر‌ها و حتی ساخت تارعنکبوت‌های غول‌پیکر جاذب آلاینده‌ها و ساخت کلاه‌های ایمنی و لباس‌های تمیزکننده هوا از ابداعات بشر است که تا امروز در گوشه و کنار جهان از مقیاس‌های کوچک تا وسیع به کار گرفته شده است؛ بنابراین ثابت شده که فناوری می‌تواند پیشاهنگ مقابله با آلودگی هوا باشد به شرط آن‌که مسئولان بخواهند و هوای پاک را در اولویت قرار دهند. دکتر آخانی نیز به‌کارگیری علم در این مسیر را میسر می‌داند، ولی معتقد است: «در کشور ما که مسئولان و تصمیم‌گیرندگان عادت کرده‌اند به راه‌حل‌های ابتدایی فکر کنند، فناوری‌های نوین نمی‌توانند راه به جایی ببرند؛ بنابراین بهتر است بر روش‌های مرسوم‌تر مانند حذف سوخت‌های فسیلی، جایگزین‌کردن آن با سوخت‌های پاک یا استفاده از وسایل نقلیه پاک تمرکز کرد.»