حمایت یا موازی‌ کاری؟

البته درحکم وزیرازعنوان«‌نخستین دوره جشنواره ملی وبین‌المللی کتاب کودک ونوجوان» استفاده شده که چنین عنوانی برای جشنواره‌ای که هنوز برگزار نشده، عجیب است. به‌نظر می‌رسد باید چند سال از تجربه برگزاری این جشنواره یا هر جشنواره ادبی و هنری بگذرد تا با بررسی ظرفیت‌ها، آن را درسطح بین‌المللی اجراکرد اما این جشنواره هنوز برگزار نشده و قرار است بین‌المللی هم باشد. براساس اعلام وزارت ارشاد، قرار است این جشنواره در سه بخش خردسال، کودک و نوجوان برگزار و یک سال در سطح ملی و بین‌المللی و سال دیگر در سطح بین‌المللی برگزار شود.
   
جشنواره چگونه متولد شد؟
برای این‌که ببینیم این جشنواره چیست و اهداف برگزاری آن کدام است مروری کنیم بر تاریخچه خبرهایی که درباره این جشنواره منتشر شد. ایده اصلی برگزاری چنین رویداد ادبی پس از آن شکل گرفت که سال گذشته رهبر انقلاب در جریان بازدید از نمایشگاه بار دیگر و این‌بار به‌صورت مؤکد در زمینه کاهش نگران‌کننده آثار تألیفی درحوزه ادبیات کودک و نوجوان و افزایش چشمگیر آثار ترجمه‌ای هشداردادند. این هشدارکه قبلا بارها ازطرف کارشناسان و دست‌اندرکاران ادبیات کودک ونوجوانان داده شده بود، آن‌قدر جدی گرفته نشد که سرانجام رهبر انقلاب خود شخصا دراین حوزه ورود کردند.بعد ازآن مسئولان دولتی به فکرافتادند که برای اصلاح وضعیت کاری کنند و ایده‌ای که برای این کاربه ذهن‌شان آمد و برای اولین‌بار وزیرارشاد در تیرماه سال گذشته از آن حرف زد، برگزاری یک جایزه ملی برای ادبیات کودک و نوجوان بود. پس از آن بود که یاسر احمدوند، معاون امور فرهنگی وزیر وعلی رمضانی، مدیرعامل خانه کتاب وادبیات ایران ازلزوم برگزاری این جایزه ونهایی‌شدن آیین‌نامه برگزاری آن صحبت کردند.براساس گفته رمضانی، قراراست این جایزه درحوزه‌های مختلف شعر،داستان، دانش، تصویرگری و موضوعات دیگربرگزار شود. 
   
جشنواره، یک گام تا اجرا
در روزهای برگزاری نمایشگاه کتاب تهران، نشستی به نام رونمایی از نشان و پوستر جشنواره ملی و بین‌المللی کتاب کودک و نوجوان برگزار و در آن جزئیات بیشتری از برگزاری این جشنواره اعلام شد.در این برنامه، محمد حمزه‌زاده، محمد میرکیانی و شهرام شفیعی صحبت کردند که اسامی‌ آنها به‌عنوان اعضای شورای علمی ‌جایزه به‌تازگی اعلام شده است. همه نویسندگان و دست‌اندرکاران جایزه از لزوم برگزاری آن حرف زدند و در محاسن برگزاری جشنواره‌ای به این نام و عنوان سخن گفتند. حتی در این نشست، از این ایده صحبت به عمل آمد که با برگزاری این جشنواره بین‌المللی می‌توانیم ظرفیت‌های معرفی‌نشده ادبیات کودک و نوجوان در حوزه‌های مختلف داستان، شعر، تصویرگری و...را به جهان معرفی کنیم. براساس صحبت‌های مدیرعامل خانه کتاب در این نشست، به نظر می‌رسد ازاین پس بخش کودک و نوجوان ازجایزه کتاب سال خارج خواهد شد و مانند جشنواره شعر فجر و جایزه ادبی جلال آل‌احمد،برگزیدگان این جایزه، برگزیدگان کتاب سال درحوزه ادبیات کودک ونوجوان خواهندبود. در۲۱ اردیبهشت نیز فراخوان این جشنواره ملی اعلام شد که تا ۱۵ خرداد فرصت داشت. براین اساس نویسندگان آثار کودک و نوجوان در سال ۱۴۰۲ آثار خود را در زمینه‌های داستان کوتاه، داستان بلند ورمان، شعر ونثر ادبی، کلیات، پژوهش و تصویرگری به جشنواره ارسال کردند و گویا قرار است این جشنواره در مهرماه امسال برگزار شود. 
   
مرغک زرین چه می‌شود؟
باوجود همه صحبت‌هایی که درباره این جشنواره ملی بیان شد و تلاش دست‌اندرکاران وزارت ارشاد برای معرفی آثار در زمینه کتاب کودک، دراین مدت ازسنگ صدادرآمد اما ازمتولی بحث کتاب کودک درکشور یعنی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان صدا درنیامد. مشخص نیست مسئولان این نهاد در جریان برگزاری جشنواره ملی کتاب کودک و نوجوانان هستند یا نه؟ اگر نباشند که این امر، نقطه ضعفی در کارنامه آنهاست و اگر باشند، چرا درباره شیوه تعامل این نهاد با این جایزه کاملا ساکت هستند؟
به هرحال آنها باید درباره سرنوشت جایزه کتاب سال ادبیات کودک و نوجوان که چندسالی است به دبیری مصطفی رحماندوست شاعر و نویسنده بنام کودک و نوجوان در کانون برگزار می‌شود، اطلاع‌رسانی می‌کردند. آیا قرار است این جایزه که بعد از چند دوره برگزاری، در دوره اخیر مدیریت کانون به محاق رفته و با وجود انتخاب چند دوره آثار منتخب کتاب فصل، جشنواره نهایی کتاب سال آن برگزار نشده، تعطیل شود؟ جشنواره‌ای که خود جایگزین جشنواره باسابقه دیگری به نام جشنواره دوسالانه کتاب کودک و نوجوان (مداد پرنده) شده بود که سابقه‌ای بیش از سه دهه برگزاری داشت.  این درحالی است که به نظر می‌رسد جایزه یادشده هنوز فعال است و در شهریور سال گذشته دبیرخانه جایزه مرغک (جایزه کتاب ماه و سال) کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان ۵۴ اثر را به عنوان نامزدهای راه‌یافته به مرحله‌ پایانی سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ معرفی کرده است. این جایزه از میان ۲۳۶۲ عنوان کتاب رسیده طی سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱، ۵۴ عنوان کتاب از ۲۰ ناشر را برای داوری پایانی اعلام کرده است که از این میان در بخش داستان نوجوان ۲۱ اثر (۸ ترجمه و ۱۳ تالیف)، در بخش داستان کودک ۱۸ اثر (۶ ترجمه و ۱۲ تالیف)، در بخش شعر کودک ۷ اثر (یک ترجمه و ۶ تالیف) و در بخش شعر نوجوان ۸ اثر تالیفی را به عنوان نامزدهای سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ جایزه مرغک «جایزه کتاب ماه و سال کودک و نوجوان» اعلام شده‌اند اما مراسم نهایی انتخاب کتاب سال برگزار نشده چرا که قرار بوده است به ۱۲اثر مرغک سیمین(جایزه ماه) وبه ۵ اثر مرغک زرین(جایزه سال) در رشته‌های شعر، داستان، بازنویسی، نمایشنامه و تصویرگری تعلق ‌گیرد.همچنین مشخص نیست در‌خصوص کتاب‌های منتشر شده درسال۱۴۰۲ نیز فعالیتی صورت گرفته است یا نه. با احترام به عزم برگزارکنندگان جشنواره ملی و بین‌المللی کتاب کودک،جای این سؤال هست که چرا دوستان در پی اختراع دیگرباره چرخ در این حوزه هستند و وقتی جشنواره‌ای با‌سابقه به دبیری چهره‌ای آشنا چندسال برگزار شده، قرار است جشنواره‌ای دیگر دراین حوزه بنیاد نهاده ومتولی باسابقه این حوزه یعنی کانون پرورش، کنار گذاشته شود؟ آیا بهتر نبود این جشنواره با هم‌افزایی با کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان واستفاده ازظرفیت کارشناسان و کتابخانه‌های کانون برگزار شود؟ بی‌شک هم‌افزایی نهادهای دولتی وعمومی ‌ازجمله کانون پرورش، نهادکتابخانه‌های عمومی‌ ومؤسسه خانه کتاب برای برگزاری یک جشنواره فراگیر و واقعا ملی و بین‌المللی برای کتاب کودک به همراهی دیگرنهادهای غیردولتی موثردر این حوزه می‌تواند جشنواره ملی کتاب کودک را به جشنواره‌ای تبدیل کند که نیاز خانواده‌های ایرانی را به اطلاع‌رسانی درباره آثار تألیفی خوب و ارزشمند در این حوزه برطرف کند اما موازی‌کاری در این حوزه، فقط باعث آشفتگی بیشتر خواهد شد. 

دولت در برگزاری جشنواره مصمم است
یاسر احمدوند، معاون امورفرهنگی وزیرارشاد درباره جشنواره ملی کتاب کودک ونوجوان گفت: امیدوارم با برگزاری این جشنواره فضایی برای ارتقای هرچه بیشتر ادبیات کودک و نوجوان ایجاد شود و همه فعالان این عرصه هم به پویایی و غنای بیشتر آن کمک کنند و این جشنواره بتواند به کتاب کودک، ناشران و نویسندگان کودک یاری رساند.وی افزود: چنانچه نهادی برای حمایت از حوزه کودک تشکیل شود، خوشحال خواهیم شد. نویسندگان و اهالی این حوزه می‌توانند در تکمیل آن کمک کنند.او تأکید کرده است: می‌توان از دنیای کودکی و سبک کودکان در برگزاری این جشنواره بهره ‌برد؛ یعنی اصل بر دورهم بودن را جایگزین رقابت کنیم. هدف جشنواره این است تا هنرمندان و نویسندگان حوزه کتاب در کنار هم جمع شوند و همراه با گروه‌های مختلفی که پای کارآمده‌اند، جریان جدیدی را رقم بزنیم.او با بیان این‌که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و معاونت فرهنگی تلاش می‌کند به شکل حداکثری به این روند کمک کند، ادامه داد: شرایط خوبی فراهم است که جریانی درادبیات وفرهنگ کودک شکل بگیرد. عزم دولت و حاکمیت نیز این است که این کاربه‌خوبی شکل بگیرد.معاون فرهنگی وزیرارشاد اسلامی تاکیدکرد:دولت برای برگزاری جشنواره ملی و بین‌المللی کتاب کودک و نوجوان مصمم است و این مهم با عزم و اراده فعالان حوزه کتاب کودک و نوجوان محقق خواهد شد.این رویداد، شایسته توجه ویژه است وازاهالی رسانه تقاضامی‌کنم تا به‌طور مستمر رویدادهای آن را در طول سال پوشش دهند.

پیش از این چه جوایزی برای کتاب کودک داشتیم؟
برگزاری جوایز ادبی و جشنواره‌های کتاب کودک و نوجوان در ایران سابقه قابل‌توجهی دارد که برگزارکنندگان جشنواره ملی کتاب کودک می‌توانند از تجربه این جایزه‌ها نیز کمک بگیرند.در میان جشنواره‌های دولتی باید از جشنواره کتاب‌های کمک‌آموزشی رشد نام برد که ازسال۱۳۷۹ با هدف تبیین وانتقال سیاست‌ها،هدف‌ها و برنامه‌های آموزش و پرورش در حوزه انتشار کتاب‌های آموزشی و‌ ارزشیابی کتاب‌های آموزشی موجود به منظور گزینش و معرفی کتاب‌های برگزیده،‌ برگزار می‌شود. همچنین در بخشی ویژه در جشنواره شعر فجر هم، جوایزی به کتاب‌های برگزیده شعر کودک و نوجوان اهدا می‌شود. از دیگر جوایز این حوزه می‌توان به جایزه ادبی سپیدار با هدف حفاظت از محیط‌زیست اشاره کرد.جوایز متعددی هم در بخش غیردولتی برگزار می‌شود.یکی از این جوایز، لوح برگزیده شورای کتاب کودک با نشان«ماهی‌سیاه کوچولو» است که به پدیدآورندگان و ناشرانی که آثارشان‌ کیفیت ادبی ــ اطلاعاتی و هنری خوب داشته باشد، تقدیم می‌شود. همچنین لوح تقدیر شورای کتاب کودک به‌منظور تشویق نویسنده، تصویرگر، مترجم، ویراستار، ناشر و... که آثارشان از ویژگی‌های خوبی برخوردارباشد اما رأی نهایی کمیته جوایز را کسب نکند، اعطا می‌شود. جایزه ادبی «قلم زرین» نیز یک جایزه ادبی خصوصی در ایران است که انجمن قلم ایران هر سال آن را برگزار می‌کند. آیین پایانی این جشنواره همزمان با روز ملی قلم برپا می‌شود.همچنین جایزه‌ ادبی «گوزن زرد» یک جایزه‌ غیردولتی است که برای معرفی آثار برگزیده‌ ادبیات کودک و نوجوان در ایران پایه‌گذاری شده است. دراین جایزه، از والدین و کودکان برای داوری کتاب‌ها و در نتیجه‌ آن یک برنامه‌ کتابخوانی گروهی وخانوادگی استفاده می‌شود.جایزه«لاک‌پشت پرنده» شامل مدال و نشان‌های طلایی و نقره‌ای است که به کتاب‌های برگزیده‌ هرسال فهرست مربوط اهدا می‌شود. جایزه کتاب برتر هم جایزه‌ای تشویقی است که از سوی انجمن فرهنگی ناشران کتاب کودک درچهار بخش کلی کتاب‌های داستان،غیرداستان، شعرو مباحث نظری (علمی‌، آموزشی، ادبی) برگزار می‌شود.