دانش هسته‌ای؛ اقتدار ملی، افتخار جهانی

به گزارش جام جم آنلاین، از نخستین قراردادها برای ساخت نیروگاه‌های اتمی در دهه 1350 تا تأسیس سازمان انرژی اتمی ایران، از تحولات پس از انقلاب شکوهمند اسلامی و ‌ تلاش برای بومی‌سازی فناوری هسته‌ای در دهه‌های اخیر، همواره پیچیدگی‌های سیاسی و چالش‌های بین‌المللی بخش جدایی‌ناپذیر این مسیر بوده است. ورود پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت سازمان ملل متحد، مذاکرات طولانی و دستیابی به توافق هسته‌ای (برجام)، نمونه‌هایی از این چالش‌ها هستند که بر تاریخ معاصر ایران سایه افکنده‌اند.

امروز ایران نه تنها موفق به بومی‌سازی بسیاری از فرآیندهای مهم چرخه سوخت هسته‌ای شده است، بلکه در حوزه‌های پزشکی، کشاورزی و صنعتی نیز از فناوری هسته‌ای بهره می‌برد. پیشرفت‌هایی نظیر تولید رادیوداروها، توسعه راکتورهای تحقیقاتی و تولید انرژی برق هسته‌ای از نیروگاه بوشهر، از دستاوردهایی هستند که کشور را در جایگاه ویژه‌ای در میان کشورهای دارای فناوری هسته‌ای قرار داده است. این سالشمار نگاهی جامع به فراز و فرودهای این مسیر تاریخی است و تصویری روشن از تداوم تلاش ایران برای توسعه دانش و فناوری هسته‌ای ارائه می‌دهد.

سالشمار ۶۸ سال تحقیق، ایجاد و توسعه فعالیت‌های هسته‌ای در ایران

۱۳۳۵: پایه گذاری مرکز اتمی دانشگاه تهران.
۱۳۳۵: عقد توافقنامه همکاری میان ایران و آمریکا در ۱۵ اسفندماه.
۱۳۳۶: انتقال انستیتو علوم هسته‌ای تحت نظارت سازمان پیمان مرکزی (سنتو) از بغداد به تهران.
۱۳۳۷: تصویب توافقنامه میان ایران و آمریکا در مجلس شورای ملی.
۱۳۳۷: عضویت ایران در آژانس بین المللی انرژی هسته ای.
۱۳۳۹: اهداء راکتور اتمی تحقیقاتی به ایران توسط آمریکا پس از ارائه طرح آیزنهاور با شعار "اتم برای صلح".
۱۳۴۰: آغاز عملیات ساختمانی راکتور ۵ مگاواتی دانشگاه تهران بنام MTR.
۱۳۴۴: عقد قرارداد با آژانس بین المللی انرژی اتمی برای الحاق ایران به کنوانسیون آژانس بین المللی.
۱۳۴۶: بهره برداری از راکتور دانشگاه تهران پس از ۶ سال.
۱۳۴۷: پذیرش پیمان منع گسترش سلاح‌ های هسته‌ ای توسط ایران.
۱۳۴۸: ثبت انجمن ایرانی حفاظت در برابر پرتو‌ها که فعالیتی کاملا ارشادی و تحقیقاتی داشت.
۱۳۴۹: تصویب عضویت ایران در پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای در مجلس شورای ملی.
۱۳۵۰: انعقاد قرارداد با آمریکا برای دسترسی آزاد به تجهیزات و تاسیسات و بازدید‌های علمی توسط دانشمندان دو کشور.
۱۳۵۳: تاسیس سازمان انرژی اتمی ایران با هدف تنظیم برنامه هسته‌ای کشور.
۱۳۵۳: شروع به عقد قرارداد‌ها برای ساخت هشت نیروگاه اتمی با پیمانکاران خارجی.
۱۳۵۳: عقد قرارداد با دولت فرانسه برای ساخت نیروگاه اتمی کارون.
۱۳۵۴: عقد قرارداد با آلمان برای ساخت نیروگاه اتمی اصفهان.
۱۳۵۴: عقد قرارداد با دو شرکت انگلیسی برای خرید ۲۴۰۰ تن اورانیوم طبیعی.
۱۳۵۴: شروع بکار واحد امور حفاظت در برابر اشعه در جایگاه یک واحد رسمی و سازمانی.
۱۳۵۵: عقد قرارداد میان ایران و آلمان برای ساخت نیروگاه اتمی بوشهر.
۱۳۵۶: عقد قرارداد همکاری آموزشی با مرکز تحقیقاتی کارلسروهه آلمان.
۱۳۵۶: برگزاری کنفرانس بین المللی انتقال تکنولوژی هسته‌ای در شهر شیراز.
۱۳۵۶: عقد قرارداد با دو شرکت انگلیسی برای تبدیل اورانیوم طبیعی به UF۶.
۱۳۵۸: فسخ یکطرفه قرارداد ساخت نیروگاه بوشهر توسط آلمان به دلیل عدم پرداخت قسط سیزدهم از طرف ایران.
۱۳۵۸: فسخ یکطرفه قرارداد ساخت نیروگاه دارخوئین توسط فرانسه به بهانه وقوع انقلاب اسلامی در ایران.





**************************
۱۳۶۱: تصویب ایده تاسیس مرکز تابش گاما با همکاری برنامه توسعه سازمان ملل و همکاری فنی با آژانس بین المللی انرژی اتمی.
۱۳۶۴: ساخت، نصب و بهره برداری از نخستین مرکز پرتودهی کشور در سازمان انرژی اتمی.
۱۳۶۷: شروع احداث پروژه‌های کاربرد پرتو‌های یونی، کشاورزی هسته‌ای و SSDL.
۱۳۶۸: تصویب قانون حفاظت در برابر اشعه توسط مجلس شورای اسلامی.
۱۳۶۹: تاسیس و افتتاح نخستین دبیرستان انرژی اتمی ایران با حضور دکتر حسابی.
۱۳۷۰: پایان عملیات احداث ساختمان‌های مربوط به پروژه‌های کاربرد پرتو‌های یونی، کشاورزی و SSDL.

**************************
۱۳۷۱: شروع پروژه شتاب دهنده سیکلوترون و پایان عملیات ساخت آن در سال ۱۳۷۳.
۱۳۷۱: امضاء موافقتنامه همکاری هسته‌ای بین ایران و روسیه.
۱۳۷۱: عقد قرارداد با چین برای ساخت تاسیسات U.C.F اصفهان.
۱۳۷۱: طراحی، ساخت و تعویض مبدل‌های حرارتی و سیستم خنک کننده راکتور‌ها توسط متخصصان ایرانی.
۱۳۷۲: تولید ژنراتور‌های تکسنیم و مولیبدن و ارسال آن‌ها به بیمارستان‌ها برای استفاده.
۱۳۷۳: عقد قرارداد تکمیل واحد اول نیروگاه بوشهر با روسیه.
۱۳۷۳: تولید اولین محموله رادیوداروی ید ۱۳۱ برای تشخیص سرطان تیروئید.
۱۳۷۴: پایان عملیات اجرایی ساختمان‌های جداکننده الکترومغناطیس، SSDL، کشاورزی، سیکلوترون، مجموعه آزمایشگاهی و ساختمان مواد هسته ای.
۱۳۷۴: راه اندازی مجتمع پرتو فرایند شمال غرب کشور با نام مرکز تحقیقات و پرتودهی بناب.
۱۳۷۴: بهره برداری از راکتور صفر قدرت آب سنگین در اصفهان.
۱۳۷۴: آغاز بکار توکامک‌های جدید دماوند و الوند و امکان انجام تحقیقات فیزیک پلاسما تحت شرایط نزدیک با آرایش مغناطیسی ITER.
۱۳۷۶: شروع به ساخت تاسیسات UCF و انعقاد قرارداد تاسیس کارخانه فراوری اورانیوم.
۱۳۷۶: آغاز بهره برداری از فناوری هسته‌ای در ساخت لیزر‌های تحقیقاتی و صنعتی برای جوشکاری، گلدینگ و برش.
۱۳۷۷: شروع بهره برداری از مرکز تحقیقات و پرتودهی یزد.
۱۳۷۷: نصب و راه اندازی شتاب دهنده پرقدرت الکترون در مرکز پرتودهی یزد.
۱۳۷۹: شروع عملیات اجرایی تاسیس کارخانه مونتاژ مجتمع‌های سوخت میله ای.
۱۳۷۹: شروع عملیات اجرایی و احداث تاسیسات غنی سازی اورانیوم در جنوب شرقی کاشان.




**************************
۱۳۸۱: پایان عملیات اجرایی و احداث تاسیسات غنی سازی اورانیوم در جنوب شرقی کاشان.
۱۳۸۱: شروع عملیات اجرایی کارخانه تولید اکسید اورانیوم در شهر اردکان.
۱۳۸۱: بهره برداری از کارخانه تولید کیک زرد بندرعباس با ظرفیت اسمی تولید ۳۱ تن در سال.
۱۳۸۱: ادعای سخنگوی گروهک منافقین مبنی بر فعالیت‌های مخفیانه در نظنز، اصفهان و اراک و استقبال آمریکا از این ادعای دروغین.
۱۳۸۱: تعیین مهلت ۵۰ روزه شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی برای انجام تعهدات و کنترل برنامه اتمی و امضاء پروتکل الحاقی توسط ایران.
۱۳۸۲: تعیین دبیر شورای عالی امنیت ملی توسط رهبر انقلاب بعنوان مسئول ارشد مذاکره کننده برای مذاکره با طرف‌های غربی.
۱۳۸۲: آغاز مذاکرات ایران با قدرت‌های هسته‌ای موسوم به ۱+۵.
۱۳۸۲: صدور بیانیه سعدآباد و موافقت ایران با بازدید بازرسان آژانس انرژی اتمی از تاسیسات اتمی خود.
۱۳۸۳: عدم انجام تعهدات کشور‌های غربی مطابق با توافقات سعدآباد و عدم خروج برنامه هسته‌ای ایران از دستور کار شورای حکام.
۱۳۸۳: تعلیق تعهدات توسط ایران بواسطه اعتراض به عدم انجام تعهدات کشور‌های غربی و صدور سومین قطعنامه علیه ایران.
۱۳۸۳: پیش راه اندازی و انجام تست‌های اولیه مجتمع معدنی و صنعتی گچین بندرعباس.
۱۳۸۳: راه اندازی تاسیسات فراوری اورانیوم در جنوب شرقی اصفهان توسط متخصصان ایرانی پس از فسخ قرارداد توسط چینی ها.
۱۳۸۳: فراوری کیک زرد و تولید هگزافلوراید اورانیوم و عضویت ایران بعنوان هشتمین عضو در باشگاه هسته ای‌های جهان.
۱۳۸۳: تولید فلز زیرکونیوم اسفنجی برای ساخت غلاف میله‌های سوخت راکتور‌های هسته ای.
۱۳۸۳: تولید اسفنج منیزیوم با خلوص ۹۹/۹۹ درصد برای اولین بار در کشور در مجتمع تولیدات زیرکونیومی اصفهان.
۱۳۸۳: آغاز بکار مجتمع آب سنگین اراک.
۱۳۸۳: طراحی، ساخت و بهره برداری از آب سنگین خنداب.
۱۳۸۳: تکمیل کارخانه فراوری اورانیوم (UCF اصفهان) بدست متخصصان ایرانی علیرغم عدم همکاری چینی ها.
۱۳۸۴: ارجاع پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت سازمان ملل از طرف شورای حکام آژانس بین المللی.
۱۳۸۵: درخواست شورای امنیت از ایران برای توقف برنامه غنی سازی طی تصویب قطعنامه‌ای جدید.
۱۳۸۵: آغاز بهره برداری از غنی سازی در مقیاس صنعتی با نصب مجموعه‌های ۳۰۰۰ تایی از سانتریفیوژ‌های IR۱.
۱۳۸۵: صدور قطعنامه ۱۷۳۷ و تحریم ایران بدلیل عدم پذیرش توقف برنامه غنی سازی خودش.
۱۳۸۵: به بهره برداری مستمر رساندن و تولید با حداکثر ظرفیت اسمی کارخانه تولید اکسید اورانیوم بندرعباس.
۱۳۸۵: تولید اولین قطرات آب سنگین در مجتمع آب سنگین اراک و رسیدن به ظرفیت تولید ۲۰ تن آب سنگین در سال.
۱۳۸۵: تعیین روز ۲۰ فروردین ماه در تقویم رسمی کشور بعنوان روز ملی فناوری هسته‌ای توسط رییس جمهور وقت.
۱۳۸۶: آغاز تحقیق و توسعه روی سانتریفیوژ‌های نسل جدید IR۴ تا IR۸.
۱۳۸۶: شروع بکار رسمی پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای ایران با مجوز شورای گسترش آموزش عالی.
۱۳۸۶: تحریم شرکت کاوشیار به عنوان شرکت وارد کننده انواع رادیودارو و قطع واردات رادیودارو به کشور.
۱۳۸۶: شروع تحقیقات برای تولید رادیودارو‌ها از جمله رادیوداروی تکنسیوم ۹۹-ام و ساخت آن در آزمایشگاه‌های سازمان انرژی اتمی.
۱۳۸۶: تاسیس واحد پسمانداری و فیزیک بهداشت هسته‌ای توسط سازمان انرژی اتمی.
۱۳۸۷: اتمام سوخت راکتور تحقیقاتی تهران و عدم ارائه آن توسط آرژانتین بواسطه فشار‌های دولت آمریکا.
۱۳۸۷: ابلاغ دستور رییس جمهور وقت برای تولید سوخت ۲۰ درصد در پی عدم فروش کشور‌های غربی.
۱۳۸۸: دستیابی به فرایند تولید اورانیوم با غنای ۲۰ درصد.
۱۳۸۸: ساخت نخستین نمونه مجتمع سوخت مجازی راکتور آب سنگین اراک.
۱۳۸۹: اعلام رسمی ایران در خصوص تولید ۲۵ کیلوگرم اورانیوم ۲۰ درصد و توان تولید ماهیانه تا ۲ کیلوگرم از آن.
۱۳۹۰: بارگذاری نخستین سوخت ۲۰ درصد تولید شده در داخل ایران در راکتور ۵ مگاواتی تهران.
۱۳۹۰: راه اندازی واحد تولید پودر دی اکسید اورانیوم طبیعی با گرید سرامیکی برای سوخت راکتور آب سنگین اراک توسط شرکت سوره اصفهان.
۱۳۹۰: تولید سوخت میله‌ای با غنای ۵/۳ درصد و جایگزینی آن بجای سوخت‌های صفحه ای.
۱۳۹۰: شروع و آغاز ساخت مرکز ملی یون درمانی در استان البرز.

******************************
۱۳۹۱: ساخت نخستین نمونه مجتمع سوخت مجازی راکتور تحقیقاتی تهران.
۱۳۹۱: تاسیس شرکت پارس ایزوتوپ در حوزه تولید رادیو ایزوتوپ‌ها و رادیو داروها.
۱۳۹۱: به رسمیت شناختن حق غنی سازی ایران برای نخستین بار توسط آمریکا.
۱۳۹۱: تولید نخستین نمونه داخلی غلاف سوخت با اسفنج زیرکونیوم با گرید هسته ای.
۱۳۹۲: تولید ۴۴۸ کیلوگرم اورانیوم با غنای ۲۰ درصد.
۱۳۹۲: ادامه مذاکرات در قالب برنامه جامع اقدام مشترک موسوم به برجام.
۱۳۹۲: بهره برداری و ورود برق هسته‌ای نیروگاه اتمی بوشهر به شبکه توزیع برق کشور.
۱۳۹۳: راه اندازی واحد تولید اکسید اورانیوم غنی شده با هدف تولید سوخت نیروگاه بوشهر.
۱۳۹۴: توافق نهایی و امضاء توافقنامه برجام توسط ۱+۵.
۱۳۹۴: خودکفایی در تولید میله‌های جاذب راکتور‌های هسته ای.
۱۳۹۵: شروع بدعهدی از طرف کشور‌های غربی و عدم رفع تحریم‌ها علیرغم اجرای تمامی تعهدات طرف ایرانی تا سال ۱۳۹۷.
۱۳۹۵: تولید ماده دی بورایدکروم بعنوان یک ماده جاذب هسته‌ای دیگر.
۱۳۹۵: تولید پودر سرامیکی اکسید زیرکونیوم یا زیرکونیا و پایدارسازی آن توسط اکسید اتریم.
۱۳۹۶: آغاز عملیات ساخت واحد‌های ۲ و ۳ نیروگاه اتمی بوشهر.
۱۳۹۷: رونمایی از نخستین آزمایشگاه کوانتوم توسط مرکز ملی علوم و فنون لیزر ایران.
۱۳۹۷: دستیابی به فرایند یدید توسط کارشناسان صنعت هسته‌ای و تولید زیرکونیوم با درجه خلوص بسیار بالا.
۱۳۹۷: ساخت تاسیسات تست ترموهیدرولیک بعنوان تاسیسات مدرن تست سوخت.
۱۳۹۸: شروع و آغاز ساخت مرکز تولید و توسعه رادیو دارو‌های ایران با عنوان تترا.
۱۳۹۹: آغاز مجدد و بازگشت ایران به فعالیت‌های غنی سازی در مجتمع هسته‌ای شهید علیمحمدی (فردو)
۱۳۹۹: بروزرسانی خطوط تولید، افزایش بهره برداری و افزایش ظرفیت جداسازی مجتمع شهید احمدی روشن.
۱۴۰۰: تهیه، تدوین و تصویب سند راهبردی صنعت هسته‌ای در افق ۱۴۲۰ بهمراه سند‌های پشتیبان در حوزه‌های مختلف و زیرمجموعه‌های تخصصی در شورای عالی فناوری پیشرفته بعنوان بالاترین رکن سازمان انرژی اتمی.

*******************************
۱۴۰۱: رونمایی از سند راهبردی صنعت هسته‌ای کشور در افق ۱۴۲۰ توسط رییس جمهور و ابلاغ آن به سازمان انرژی اتمی و همزمان ارسال به آژانس بین المللی انرژی اتمی و انتشار آن در سطح بین المللی با هدف روشنگری و شفافیت در فعالیت‌های صلح آمیز کشورمان به جهانیان.
۱۴۰۱: شروع و آغاز ساخت مجتمع آب شیرین کن بوشهر با ظرفیت تولید ۷۵۰۰۰ متر مکعب آب شیرین در شبانه روز.
۱۴۰۲: شکستن رکورد بیشینه تولید برق توسط نیروگاه اتمی بوشهر با تولید ۴۷۱/۷ میلیون کیلووات ساعت برق هسته‌ای و کسب بالاترین حد بهره وری نیروگاهی.
۱۴۰۲: اعطاء رتبه عالی با امتیاز صد از صد به جمهوری اسلامی ایران توسط اتحادیه جهانی بهره برداران نیروگاه‌های هسته‌ای (وانو).
۱۴۰۳: اخذ بالاترین امتیاز و رتبه عالی (۱۵/۸۰ امتیاز) و کسب عنوان سازمان برتر و برگزیده ملی در بهره وری از سازمان ملی بهره وری.
۱۴۰۳: کاهش تعداد کارشناسان خارجی از ۲۷۴ نفر در سال ۱۳۹۲ به صفر در سال ۱۴۰۳.
۱۴۰۳: افزایش ظرفیت جمع آوری پسماند‌های پرتوزا به حدود ۶۰۰ مترمکعب توسط مراکز پرتوی صنعتی و هسته‌ای کشور.
۱۴۰۳: افزایش تعداد نقاط و محدوده‌های فعالیت معدنی شامل معدنکاوی، اکتشاف، استخراج و اکتشاف به ۱۲۰ محدوده نسبت سال ۱۴۰۰.
۱۴۰۳: اقدام برای احداث دو واحد جدید تولید کیک زرد و رساندن ظرفیت تولید سالانه به ۸۰ تن که یک واحد افتتاح و واحد بعدی در سال ۱۴۰۴ افتتاح خواهد شد.
۱۴۰۳: ایجاد قابلیت مغناطیس سنجی برای شناسایی منابع هیدروکربوری تا عمق ۱۵۰۰۰ متری زمین برای نخستین مرتبه در کشور توسط سازمان انرژی اتمی و ارائه نتایج به وزارت نفت.
۱۴۰۳: تولید متانول در مقیاس صنعتی که قیمت هر تن آن نسبت به تولید متانول به روش پتروشیمی به حدود ۲۴۰۰ برابر می‌رسد.
۱۴۰۳: تولید کیت غربالگری نوزادان از مشتقات آب سنگین برای تشخیص بیش از ۵۶ بیماری متابولیکی در بدو تولد.
۱۴۰۳: دستیابی به ایزوتوپ پایدار تلوریوم.
۱۴۰۳: ساخت سامانه پرتودهی خون و ساخت شتاب دهنده خطی برای درمان تومور‌های سرطانی.
۱۴۰۳: افزایش ظرفیت پرتودهی محصوات و تجهیزات پزشکی و غیر پزشکی کشور به ۵/۳ برابر نسبت سال ۱۴۰۰.
۱۴۰۰ تا ۱۴۰۳: توسعه ظرفیت پرتودهی در ۱۲ منطقه کشور. طراحی و ساخت انواع سامانه‌های پرتودهی بومی از جمله سامانه‌های استخری، ماکروویو صنعتی و خودحفاظ گاما در ظرفیت‌های مختلف. ساخت سیستم پایشگر درگاهی و نصب در درگاه‌های ورودی کشور. ساخت دستگاه سلول داغ یا HOT CELL. اجرای طرح نیمه صنعتی پودر سوپر جاذب. ساخت دستگاه آفت زدایی و خشک کن ماکروویو. راه اندازی طرح نیمه صنعتی پودر همواستات یا بندآورنده خون. نصب و بهره برداری از نخستین سامانه شتابدهنده الکترون توان بالا. تامین و بارگذاری چشمه کبالت-۶۰.
۱۴۰۰ تا ۱۴۰۳: رونمایی از سامانه پلاسماتراپی و استفاده از پلاسمای سرد برای درمان انواع سرطان. بهره برداری از کلینیک‌های درمان زخم بر پایه فناوری پلاسما در سراسر کشور. طراحی سامانه پلاسمایی در مقیاس نیمه صنعتی و تصفیه شیرابه‌های صنعتی و کشاورزی. ساخت سامانه سولفورزدایی از مازوت با کمک فناوری پلاسما. ساخت سامانه کنترل آفت پسیل در پسته بدون استفاده از سموم. ایجاد کارخانه آفت زدایی با پلاسما برای خشکبار در رفسنجان با ظرفیت ۶۰۰۰ تن در سال.
۱۴۰۰ تا ۱۴۰۳: ارائه انواع چشمه‌های پرتودهی مورد نیاز کشور. ساخت سامانه شتاب دهنده الکترو استاتیک الکترون برای تصفیه پساب‌های صنعتی. دستیابی به فناوری تولید پودر زیرکونیای پایدار برای استفاده در صنایع کشور. طراحی و ساخت چشمه تیزر میکرو ماشینکاری در ساخت قطعات ریز با دقت بالا. ساخت سامانه طیف سنج نوری با دقت بسیار بالا برای اندازه گیری دما و شناسایی ناخالصی‌ها در پلاسمای داغ بعنوان دومین کشور در جهان بعد از آمریکا.
۱۴۰۰ تا ۱۴۰۳: رونمایی از خط تولید دستگاه منحصربفرد لیزر برش فلزات رنگی. رونمایی از خط تولید لیزر فیبر ۲۵۰۰ وات در پنجمین نمایشگاه لیزر، فتونیک و کوانتوم. بهره برداری از لیزر نیمه‌های و ارائه در نمایشگاه لیزر و فتونیک. تولید ۶۸ عنوان رادیو داروی تشخیصی و مورد استفاده در ۲۳۰ مرکز درمانی و در دست تولید داشتن ۲۰ عنوان رادیو داروی جدید.
۱۴۰۰ تا ۱۴۰۳: رساندن ظرفیت غنی سازی اورانیوم به ۷ برابر. افزایش تولید کیک زرد از ۳۵ تن به ۴۰ تن در سال. افزایش رشد اکتشافات معدنی بمیزان ۳ برابر. افزایش ظرفیت و امکانات برای تولید کیک زرد تا ۲ برابر و در صورت نیاز به تولید بیشتر. افزایش تولید اورانیوم با غنای ۴ درصد بمیزان ۸۵ درصد. افزایش تولید اورانیوم با غنای ۶۰ درصد بمیزان ۱۱۴ درصد. افزایش متعلقات تولید آب سنگین بمیزان ۱۴ درصد نسبت به سال ۱۴۰۰.