جای خالی گفتمان نقادانه در خبرگزاری کتاب

رسانه‌ها به‌عنوان شاهرگ انتقال اطلاعات، ابزار ایجاد و انتشار جریان‌های فرهنگی را در اختیار دارند. تبدیل شدن کتاب به مسأله جامعه، معرفی کتاب‌های خوب، انعکاس دغدغه‌های صنعت نشر و گرهگشایی از مشکلات فعالان حوزه کتاب، مأموریت رسانه‌ای است که رسالت فرهنگسازی در حوزه کتاب و کتابخوانی را بر‌عهده دارد. ایبنا، اولین و تنها خبرگزاری تخصصی کتاب در کشور است که ۲۴ آبان‌ ۱۳۸۵ مسئولیت خود را در این حوزه آغاز کرد. آیا خبرگزاری کتاب ایران با نزدیک به ۱۹سال فعالیت مستمر، توانسته ذهنیت جامعه درباره کتاب و مطالعه را متحول کند؟ آیا ایبنا به منبع و مرجع دستیابی به اطلاعات حوزه کتاب و نشر تبدیل شده است؟قفسه کتاب«جام‌جم» درگفت‌وگو با فعالان این حوزه به جست‌وجوی پاسخ این پرسش برآمده که در ادامه آن را می‌خوانید:

ایبنا نباید دچار لکنت باشد
سیدمجدالدین معلمی مدیر بنیاد کتاب سازمان تبلیغات اسلامی با اشاره به اوج و فرود ایبنا در رابطه با فعالیت خبرگزاری کتاب ایران گفت: ایبنا در دوره‌های مختلف عملکرد متفاوتی داشت. زمانی مجلاتی ذیل این مجموعه تعریف شده و محل انتشار محتوای تخصصی بودند ولی در دوره‌هایی این خبرگزاری صرفا به انتشار اخبار حوزه کتاب پرداخت.فعالان کتاب به رسانه‌ای شفاف نیاز دارند که جوابگوی رصد دقیق اخبار این حوزه باشد و نقاط قوت و ضعف را به‌یک اندازه نشان دهد. خبرگزاری کتاب باید در مورد اطلاعات وآماری که به مخاطبان خودمی‌دهد،اولین مرجع حوزه کتاب ونشر باشد.اخبار رسمی از جنس خبرهای روابط عمومی که از برگزاری این نشست و آن نشست خبر می‌دهند، باید بخش کوچکی از محتوای این رسانه را تشکیل بدهد نه این‌که قالب عمومی اخبار خبرگزاری کتاب از این جنس باشد. عملکرد خبرگزاری کتاب می‌تواند ناشران را با ذائقه مخاطب آشنا و تولید کتاب را به مسیر اقتصادی هدایت کند.سرپرست انتشارات امیرکبیر در پاسخ به این سؤال که انتظار شما از خبرگزاری ایبنا چیست، گفت: کتاب در کشور ما به رسانه‌ای شجاع و جسور نیاز دارد که درد‌های این حوزه را بی‌پرده مطرح کند. صنعت نشر پرونده‌هایی دارد که سال‌ها سربسته مانده‌اند. از قیمت‌گذاری واحد گرفته تا قانون کپی‌رایت، بی‌شمار کلان‌مسأله در حوزه نشر تلنبار شده، خاک می‌خورد و نیازمند توجه رسانه‌ای است. کدام خبرگزاری‌ای جز ایبنا برای پرداختن به این موضوعات ذی‌حق است؟ 
ضمن ارج نهادن به زحمات همکاران رسانه‌ای در خبرگزاری کتاب، انتظار داریم این مجموعه آیینه‌ای شفاف برای منعکس کردن تصاویر واقعی حوزه نشر باشد. انتظار شفافیت به‌این معناست که خبرگزاری ایبنا نباید در بیان دغدغه‌های حوزه کتاب و نشر دچار لکنت باشد. 
   
خبرگزاری کتاب نشان بدهد سمت صنعت نشر ایستاده
مهدی قربانی مدیر تولید انتشارات حماسه یاران دررابطه با عملکرد ایبنا به خبرنگار «قفسه کتاب» گفت: به‌عنوان عضوی از جامعه کتاب و نشر، یکی از سایت‌هایی که حتما به‌طور روزانه چک می‌کنم تا از اخبار حوزه کاری‌ام مطلع شوم، خبرگزاری ایبناست. این خبرگزاری درباره کتاب‌های جدیدی که منتشر می‌شود اطلاع‌رسانی می‌کند. مصاحبه‌هایی که انجام می‌شود، نظر و پیشنهاد فعالان حوزه کتاب راانعکاس می‌دهد،که تاهمین مقدار اتفاق خوبی است.خبرگزاری ایبنا باید دغدغه کتاب و نشر داشته باشد؛ بدین معنا که زبان ناشران شود. صنعت نشر این روز‌ها بیش از پیش مشکل دارد. فراز و فرود نرخ ارز گریبانگیر ناشران شده و فعالان این حوزه به کمک و حمایت احتیاج دارند.قبلا مجوز کتاب‌ها را در یک هفته یا ۱۰ روزه می‌گرفتیم اما امروز نزدیک به دو ماه طول می‌کشد تامجوز بدهند.با فیپا داستان داریم وهمین اندازه یا شاید بیشتر زمان می‌برد،درحالی‌که برای برخی کتاب‌ها مسأله زمان انتشار مهم است وموضوع کتاب باتاریخ انتشارش نسبت دارد ولی باید منتظر بمانیم و فرصت‌ها ازدست می‌رود و برای‌مان مشکل‌ساز می‌شود.ایبنا باید با ضریب‌دادن به مسائل، منعکس‌کننده مشکلات ناشران باشد. خبرگزاری کتاب باید نشان بدهد که سمت صنعت نشر ایستاده و کمک حال انتشار کتاب است. 
   
خبرگزاری ایبنا می‌تواند مرجع بی‌رقیبی باشد
سیدوحید مداح مدیر انتشارات خوارزمی در پاسخ به پرسش خبرنگار «قفسه کتاب» درباره میزان رصد خبرگزاری ایبنا گفت: قبلا به‌طور روزانه خبرگزاری کتاب را چک می‌کردم اما امروزه مشغله کاری این فرصت را از من گرفته و کمتر محتوای این سایت خبری را دنبال می‌کنم. با توجه به این موضوع نمی‌توانم درباره عملکرد امروز خبرگزاری ایبنا نظر بدهم. چون رصد دقیقی از محتوای منتشر شده ندارم.آنچه پیش از این مورد توجه من بود، معرفی آثار جدید بود تا فعالان کتاب را از جست‌وجو درباره تازه‌های نشر بی‌نیاز کند. خبرگزاری کتاب ایران با دسترسی بالا به مولفان، مترجمان، پدیدآورندگان و ناشران می‌تواند مرجع بی‌رقیبی برای تولید محتوا در حوزه کتاب و نشر باشد. 
   
حوزه کتاب از نقد جدی محروم است
محمد رحمانی نویسنده و پژوهشگر تاریخ معاصر ضمن تأیید عملکرد مثبت خبرگزاری کتاب ایران گفت:ایبنا از رسانه‌هایی است که ما فعالان حوزه کتاب به‌طور جدی با آن مواجهه داریم. روزانه سایت را رصد می‌کنیم و در انتظار تولید و انتشار محتوای جدید از این مجموعه هستیم. با اشراف بر محتوای این سایت می‌توانم بگویم اگرچه خبرگزاری کتاب با نقطه ایده‌آل فعالان نشرفاصله داردامانمی‌توان عملکردمثبت این رسانه تخصصی رانادیده گرفت. خبرگزاری کتاب، بازوی اطلاع‌رسانی فضای فرهنگی کشور است.توقع ما از خبرگزاری ایبنا، نقد بی‌تعارف آثار فرهنگی است. همکاران فرهنگی ما در حوزه سینما این اتفاق مبارک را تجربه کرده‌اند. شخصیت‌های مختلفی آثار سینمایی را نقد می‌کنند وهر فیلمنامه‌نویس، کارگردان، تهیه‌کننده، بازیگر یا دیگر فعالان حوزه سینما با نقد جدی کارشان روبه‌رو می‌شوند.نقد جدی جریان‌ساز است، به گفت‌وگو درباره اثر جان می‌بخشد و در نهایت به رشد هنرمند و بالا رفتن کیفیت آثار هنری کمک می‌کند.متأسفانه حوزه کتاب از نقد جدی محروم است.جلسات نقدوبررسی کتاب بیشترمحفلی دوستانه پرازتعارف وتأییداست.متأسفانه بسیاری از شرکت‌کنندگان درجلسات نقد کتاب، حتی اثر را نمی‌خوانند چون می‌دانند قرار نیست کار مؤلف و ناشر را نقد کنند!
مصاحبه بانویسندگان پر ازسؤالات کلیشه‌ای است وگفت‌وگو‌هاازپرسش‌های دقیق، هدفمند و چالشی تهی می‌باشد. خبرگزاری کتاب می‌تواند با تغییر نگاه نسبت به تولید محتوا، ضمن کمک به کیفی شدن آثار منتشر شده، بر جاذبه رسانه تخصصی کتاب بیفزاید.کارشناسان این حوزه باید به روز شوند. اکثر گفت‌وگو‌ها با شخصیت‌های مشهور یا کارشناسان تکراری ثبت می‌شود. در حوزه تخصصی من (تاریخ‌نگاری)حدود ۱۰کارشناس اصولگرا و۱۰چهره اصلاح‌طلب برجسته شده‌اند و عموم رسانه‌ها فقط با آنها گفت‌وگو می‌کنند درحالی‌که پژوهشگران این حوزه بی‌شمارند. اگرچه چهره‌هایی شناخته شده و رسانه‌ای نیستند اما دانش بالایی دارند. تریبون دادن به این افراد توسط خبرگزاری ایبنا به محتوای تولید شده عمق می‌بخشد. 
   
خبرگزاری ایبنا روی سبک مطالعاتی من تأثیرگذار بود
مرضیه نفری  نویسنده و کتابدار ضمن تقدیر از عملکرد خبرگزاری کتاب ایران گفت: به‌طور روزانه اخبار ایبنا را پیگیری می‌کنم. رصد اخبار دنیای کتاب، گرفتن اطلاعات کامل درباره تازه‌های نشر و جوایزی که کتاب‌ها از آن خود کرده‌اند برای من جذاب است.مطالعه دقیق محتوای منتشرشده از خبرگزاری ایبنا روی سبک مطالعاتی من تأثیر‌گذار بوده است. باتوجه به سختی‌های کار رسانه‌های تخصصی، این خبرگزاری انتظار من را برآورده کرده و برای‌شان آرزوی موفقیت می‌کنم. 
   
بازتاب نیازهای حوزه کتاب
معصومه رامهرمزی  نویسنده و پژوهشگر دفاع‌مقدس با انتقاد از بی‌توجهی نسبت به جریان نقد در رسانه تخصصی کتاب گفت: خبرگزاری کتاب را دنبال می‌کنم. ازاین‌رو با اطمینان می‌گویم جای نقد کتاب و تحلیل درون متنی در رسانه خالی است. گزارش‌هایی از جلسات نقد در ایبنا منعکس می‌شود ولی دوز نقد پایین است و اثر به چالش کشیده نمی‌شود.به‌عنوان یکی از فعالان حوزه کتاب، وقتی می‌خواهم نقدی درباره یک کتاب بخوانم یا نقد اثر را به کسی پیشنهاد بدهم، دستم خالی است درحالی‌که صاحبان اندیشه کم نیستند. ایبنا باید سراغ این افراد برود. رسالت خبرگزاری کتاب، بازتاب دادن نیازهای فرهنگی جامعه و حوزه کتاب است.مسائل مهمی در حوزه کتاب وجود دارد که جای پرداختن به آنها در خبرگزاری کتاب خالی است. از جمله نسبت تألیف و ترجمه در جامعه فرهنگی و چرایی آن یا نسبت کتاب‌های منتشرشده با نیاز مخاطب و... .خبرگزاری ایبنا باید به موضوعاتی بپردازد که مطالعه آنها با اطلاعاتی که در خود دارد راهگشای فعالان کتاب باشد.کتاب باید کارکردگرایانه نوشته شود و برای نویسنده مهم باشد که اثرش چه دردی را دوا خواهد کرد. یکی از علل پرمخاطب بودن کتاب‌های ترجمه، نیاز مخاطب توسط مؤلف است ولی ما در داخل تصویری از نیاز فرهنگی جامعه نداریم. 

توجه متناسب به آثار شاخص و کتاب‌هایی که نیاز به حمایت دارند
عبدالله گلباف مدیر تولید انتشارات سوره مهر با تأکید بر فعالیت‌‌های خبرگزاری کتاب ایران و تأثیر آن‌ بر حوزه نشر گفت: تازه‌های نشر را از ایبنا پیگیری می‌کنم و آنچه را که در مورد کتاب‌های سوره منتشر شده با دقت می‌خوانم. گزارش‌های تصویری ایبنا مورد علاقه من است.تعداد کتاب‌های منتشر شده بالاست و نمی‌توان انتظار داشت یک خبرگزاری به‌تمامی این آثار بپردازد ولی این توقع وجود دارد که در اطلاع‌رسانی و معرفی اثر به تولیدات شاخص و کتاب‌هایی که نیاز به حمایت دارند به‌یک میزان توجه شود.بسیاری از کتاب‌هایی که با صرف هزینه بالا منتشر می‌شوند، حتی در خبرگزاری اختصاصی کتاب مورد توجه قرار نمی‌گیرند. نشست‌های نقد و بررسی ایبنا باید به‌معرفی آثار جدید اختصاص داشته باشد و عدالت را رعایت کنند. 

خبرگزاری کتاب، پرچم نقد را در دست بگیرد
   مرتضی قاضی  مدیر دفتر ادبیات بیداری حوزه هنری با اشاره به شکل گرفتن گفتمان نقد کتاب توسط خبرگزاری ایبنا گفت: کار ما کتاب است و خبرگزاری ایبنا رسانه تخصصی ماست. کانال‌های این خبرگزاری را در پیام‌رسان‌های بله، ایتا و تلگرام دنبال می‌کنم. محتوای منتشرشده را در گروه‌های تخصصی بازنشر می‌کنیم وبه بحث و گفت‌وگو درباره کتاب می‌پردازیم و بازخورد می‌گیریم. حوزه کتاب از دو خلاء جدی رنج می‌برد. ۱. نقد علمی، منصفانه  مسئولانه وجود ندارد. ۲. از مستند‌نگاری تولید کتاب بی‌بهره‌ایم.هر دو حوزه کارکرد آموزشی دارند و توجه به آنها می‌تواند به ارتقای کیفیت آثار منتشرشده بینجامد.خبرگزاری کتاب باید جدی شدن نقد کتاب را به‌عنوان مأموریت خود تعریف کند. گفت‌وگو، یادداشت و گزارش‌های انتقادی جدی جریان‌ساز است و باعث خواهد شد فعالان عرصه کتاب به تکاپو بیفتند و حوزه نشر متحول شود.ایبنا باید سرمنشاء نقد کتاب باشد و اساسی‌ترین جلسات نقد و بررسی آثار را برگزار کند و تولید محتوا داشته باشد. خبرگزاری کتاب باید پرچم نقد را در دست بگیرد وگرنه جلسه‌ای که ناشر برای معرفی کتابش برگزار می‌کند، جلسه نقد نیست.آفت تحریف روایت، گریبانگیر حوزه دفاع‌مقدس شده است. مطالبی منتشر می‌شود که تاریخ جنگ را زیر سؤال می‌برد. از ایبنا تقاضا دارم بستر گفت‌وگو درباره این موضوعات را فراهم کند و به معتبرترین مرجع برای رصد محتوای کارشناسی تبدیل شود.