در شروع این اجلاسیه دکتر پزشکیان با تاکید بر اهمیت گسترش روابط ایران و کشورهای آفریقایی گفت: جمهوری اسلامی ایران حاضر است تمام دستاوردهایی را که در سال‌های پس از انقلاب به دست‌آورده را با کشورهای آفریقایی در حوزه‌های سلامت، تجارت، صنعت، کشاورزی، امنیت سهیم شود.
محمد اتابک، وزیر صنعت، معدن و تجارت نیز با اشاره به هدف‌گذاری ۱۰میلیارد دلاری حجم صادراتی با کشورهای آفریقایی برگزاری چنین نشست‌هایی را فرصتی بی‌نظیر به منظور تقویت پیوندهای اقتصادی، تجاری و فرهنگی میان ایران و کشورهای آفریقایی دانست.
ضرورت دیپلماسی اقتصادی برای کشور
یکی از ابزارهای نوین، کارآمد و قدرتمند دولت‌ها برای کنش در فضای بین‌المللی و دستیابی به موقعیت بهتر در اقتصاد جهانی، «دیپلماسی اقتصادی» است. این نوع دیپلماسی عبارت است از: اقدامات رسمی دیپلماتیکی که اولا دسترسی به بازارهای خارجی را برای کسب‌وکارهای ملی تسهیل می‌کنند، ثانیا در تلاش برای جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی هستند و ثالثا بر اثرگذاری روی قوانین بین‌المللی در راستای پیشبرد منافع ملی تاکید می‌کنند.کاربرد مفهوم دیپلماسی اقتصادی در ادبیات سیاست خارجی در ایران معاصر عمری طولانی ندارد. دیپلماسی اقتصادی به مفهوم اهمیت یافتن مناسبات اقتصادی در روابط خارجی، یکی از ابزارهای مهم برای پیشبرد اهداف بلندمدت رشد و توسعه اقتصادی کشورها به حساب می‌آید. این موضوع به‌ویژه در فرآیند جهانی‌شدن اقتصاد، اهمیتی دوچندان یافته است. دیپلماسی اقتصادی بازیگران خارجی و داخلی خود را دارد. در زمینه بازیگران خارجی سازمان‌های بین‌المللی با قوانینی که وضع می‌کنند به روند دیپلماسی اقتصادی در سطح جهان شکل می‌دهند. در مورد بازیگران داخلی نیز به ضرورت هماهنگی بیشتر در دیپلماسی اقتصادی میان بخش‌های مختلف حکومت و همچنین حضور بازیگران غیردولتی تاکید می‌شود.چنین تغییراتی در سطح نگاه به امر دیپلماسی و گذر از دیپلماسی سیاسی و امنیتی به دیپلماسی اقتصادی است که آن را به یکی از مهم‌ترین رویکردهای حال حاضر در مناسبات روابط خارجی تبدیل کرده است. نگاه به رویکرد اقتصادی در نزد سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران کمتر از یک دهه قبل خود را در قالب مفاهیمی تازه و نوظهور نشان داد و در زمانی کوتاه رویکرد جدیدی برای بحث در حوزه دیپلماسی به دکترین روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران وارد شد. اگر از تلفیق دیپلماسی ــ به‌عنوان موضعی برای تأمین منافع ملی ــ و اقتصاد ــ به‌عنوان حوزه حیاتی هر حاکمیتی در دنیای امروز ــ مفهوم دیپلماسی اقتصادی متولد می‌شود، ضرورت نگاه درست به این مفهوم، نگاه واقع‌گرایانه به وضع موجود آن در ایران، مبحث رهبری و چگونگی پیشبرد آن و ورود همه بازیگران دخیل به این عرصه از حیاتی‌ترین اتفاقاتی است که بی‌توجهی به آن خسارت‌های بیشتری را به همراه خواهد داشت.از همین روی نگاه فرصت‌محور به بازارهای بزرگی همچون کشورهای قاره آفریقا میتواند بااستفاده از ظرفیت‌های موجود در کشور و تغییر نگاه به قاره آفریقا و همچنین بازتعریف برخی از مفاهیم در حوزه ارتباطی با ۵۰ کشور آفریقایی، پنجره‌ای از فرصت‌ها را در مقابل اقتصاد دولتی و خصوصی ایران قرار دهد تا با دور زدن تحریم‌های غربی، خون تازه‌ای در شریان‌های اقتصاد کشور جاری شود.
اما چرا آفریقا؟
شاید بتوان شکل‌‌گیری سومین اجلاس همکاری‌های اقتصادی ایران و آفریقا را از سه منظر می‌توان تحلیل کرد؛ بخش اول اقتصادی است. رویکردی که دولت چهاردهم در امتداد نگاه اقتصادی دولت شهید رئیسی مدنظر قرار داده، به نوعی فعال‌سازی ظرفیت‌های خفته یا مغفول در حوزه سیاست خارجی است. حال این سؤال مطرح می‌شود که چرا کشورهای قاره آفریقا برای اقتصاد ایران مهم هستند؟ در پاسخ به این سؤال باید بیان داشت: نکته‌ای اولی که باید به آن توجه کرد این است که آفریقایی که امروزه با آن سروکار داریم تفاوت‌های فراوانی با ذهنیت اغلب مردم ایران دارد. واقعیت فعلی آفریقا با نگاه سنتی به این قاره اختلافات فراوانی دارد. قاره آفریقای فعلی دیگر قاره‌ای فقیر، گرسنه و عقب مانده نیست. آفریقای کنونی در سال‌های اخیر به هیچ عنوان شباهتی با این تصویر سنتی ندارد. چرا که امروزه قاره آفریقا میزبان کشورهایی همچون زامبیا و تانزانیاست. کشورهای که سرعت بالای رشد و پیشرفت اقتصادی را در سطح جهانی تجربه می‌کنند. اقتصادهای قابل تأملی مثل آفریقای جنوبی یا نیجریه در این قاره وجود دارند که به اهمیت اقتصادی قاره آفریقا اضافه می‌کند و کشورهای تأثیرگذاری در گروه‌هایی مانند بریکس هستند.
با توجه به این ظرفیت‌ها و حرکت پرشتاب می‌توان قاره آفریقا را قاره فرصت‌ها نامید.
حرکت از دیپلماسی اقتصادی به دیپلماسی فعال سیاسی
از منظر سیاسی قاره آفریقا برای جمهوری اسلامی ایران مهم است؛ به این دلیل که قاره آفریقا از ۵۴ کشور تشکیل شده که این ۵۴ کشور آفریقایی دارای یک سبد رأی قابل‌تأمل و توجه در سازمان‌های بین‌المللی همچون آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و سازمان ملل متحد هستند که می‌توان از این ظرفیت‌ها در بزنگاه‌های سیاسی استفاده مثبت کرد. بنابراین می‌توان پایه روابط راباکشورهای آفریقایی برتوسعه مناسبات اقتصادی استوارکردکه این اقدام می‌تواندپیامدهای مثبت سیاسی برای سیاست‌خارجی کشور به همراه داشته باشد. استفاده از سبد رأی بیش از ۵۰کشور در عرصه روابط بین‌الملل و سازمان‌های بین‌المللی این امکان را به دستگاه دیپلماسی می‌دهد تا بازیگری قوی‌تری در عرصه‌های بین‌المللی داشته باشد.
مزیت‌های اقتصادی قاره آفریقا برای ایران
در پاسخ به این سؤال که چرا آفریقا به لحاظ اقتصادی برای ایران میتواند داری اهمیت و اولویت باشد باید گفت، ماهیت قاره آفریقا به‌شدت به رشد و توسعه اقتصادی گرایش دارد و در شرایط فعلی به‌سرعت به این سمت در حال حرکت است، بنابراین باید گفت بدون تردید این کشورها به ظرفیت‌های تولیدی اقتصاد ایران نیازخواهند داشت.به بیان دیگرکالاها وخدماتی که ایران میتواند به کشورهای آفریقایی ارائه کند، در قیاس با کشورهای غربی و حتی بعضا رقبای شرقی، از مزیت رقابتی بالاتری برخوردار است. از سوی دیگر، قاره آفریقا میتواند مزیت‌های بی‌شماری را برای ایران در بخش تولید فراهم کند. به شکلی که این قاره را می‌توان معدن تمام‌نشدنی مواد خام غنی و اولیه دانست که میتواند بخش بزرگی از نیازهای وارداتی بخش صنعت ایران را مرتفع کند. همچنین باید گفت قاره آفریقا بیش از یک میلیارد نفر جمعیت دارد. به بیان دیگر قاره آفریقا یک بازار صادراتی بسیار خوب برای کشورمان است. ایران برای صادرات به آفریقا مزیت‌های صادراتی مختلفی نیز دارد؛ اول این‌که میتواند نیازهای وارداتی کشورهای آفریقایی را با هزینه به‌مراتب کمتری نسبت به کشورهای غربی و بعضا چینی‌ها تأمین کنیم. دوم این‌که با توجه به شرایط تحریمی که وجود دارد،می‌توانیم مشوق‌هایی را در قالب شیوه‌های پرداختی به کشورهای آفریقایی ارائه دهیم. یعنی می‌توان شرایط مساعدی را از منظر پرداخت با طرف‌های آفریقایی تعریف کرد. بنابراین هم از حیث هزینه و هم از نظر شرایط پرداخت، می‌توانیم مزیت‌هایی رابه آفریقایی‌هاارائه کنیم که دربازار بیش ازیک میلیارد نفری این قاره، هم میتواند سبد صادراتی ایران را متنوع کند و هم منابع ارزی قابل‌توجهی را برای کشورمان فراهم کند.
