طعم شیرین سلامت با «انارستان»

باید علت تداوم چندساله انارستان را در نگرش مخاطبان به طب سنتی جست. اما این نگاه تنها بخش کوچکی ازماجراست. اگرچه امروزه طب سنتی در کشورمان به‌عنوان یک روش مکمل شناخته شده و دانشکده‌ای با همین عنوان در دانشگاه علوم پزشکی تهران داریم، و معاونتی در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به این حوزه اختصاص یافته است؛ ولی هنوز به‌دلیل آمیختگی آن با باورهای عمومی که همه آنها الزاما صحیح نیستند، نیازمند نگاهی علمی و تخصصی از سوی کارشناسان طب سنتی است. از همین رو برنامه انارستان با هدف کمک به حفظ سلامت مردم تلاش می‌کند به مخاطبان خود بیاموزد که با درمان‌های ساده خانگی می‌توان بر دردها غلبه کرد. انارستان ازجمله برنامه‌های پرمخاطب رسانه‌ملی است که سهم قابل‌توجهی در تماس‌های مردمی ‌با ۱۶۲ دارد. برنامه انارستان موفق به دریافت عنوان بهترین برنامه ۱۰ساله شبکه افق شد. این برنامه از شنبه تا چهارشنبه از ساعت ۱۶ به مدت ۵۵ دقیقه پخش می‌شود. سعید سراج، تهیه‌کننده این برنامه در گفت‌وگو با جام‌جم از روند تحولی انارستان گفته است.

برای طراحی موضوعات و سوژه‌های برنامه چه راهی را طی می‌کنید؟
برای طراحی موضوعات و سوژه‌های برنامه، دو مسیر داریم. یکی از آنها پیامک‌هایی است که توسط مردم دریافت می‌کنیم. پیامک‌های دریافتی بررسی می‌شوند و براساس درصد بالای درخواست مخاطبان موضوعات در کنداکتور برنامه قرار می‌گیرند. البته مواردی بوده که درخواست محدودی برای یک موضوع درمانی داشتیم اما چون موضوع مهم و محل ابتلای جامعه مخاطب است، به این تشخیص و نتیجه می‌رسیم که به آن موضوع پرداخته شود. به عبارتی براساس نیاز جامعه مخاطب سوژه‌پردازی می‌کنیم. راه دومی برای انتخاب سوژه تشخیص تیم برنامه‌سازی براساس اتفاقات و مسائل روز جامعه است.مثلا فصل تابستان با یک‌سری مشکلات متناسب با فصل مواجه هستیم یا در زمستان مشکلات شایع مربوط به بیماری‌های فصلی باید مورد توجه قرار گیرد.در انتخاب سوژه و موضوعات برنامه، بررسی و کارشناسی دقیق صورت می‌گیرد تا به این نتیجه برسیم که آیا پرداختن به آن برای مخاطب مفید و کاربردی است یا خیر. کاربردی‌بودن سوژه برای تیم انارستان بسیار اهمیت دارد. این‌که یک پزشک درباره انواع سرطان، دیابت و ... صحبت کند یک طرف ماجراست؛ اما آنچه برای مخاطب ضروری می‌نماید، راه پیشگیری و درمان است. شاید برای مخاطب دانستن برخی مسائل درباره پیش‌فرض‌های بیماری ضروری نباشد اما این‌که بداند چطور می‌تواند مانع ایجاد یا پیشرفت بیماری شده و راه درمان را بیاموزد خیلی اهمیت دارد. من به‌عنوان برنامه‌ساز باید تمرکز داشته باشم تا نیاز مخاطب را تأمین کنم. این‌که چه نوع غذا، مواد غذایی، سبک پخت‌وپز و ... را به بیننده برنامه ارائه کنیم از این منظر مهم است.
 
انارستان برای تأمین این نیازهای روتین مخاطبان خود چه بخش‌هایی را در برنامه‌های روزانه در نظر گرفته است؟
قبل از پاسخ به پرسش شما، این نکته را بگویم که ما آیتم ضبط‌شده در برنامه نداریم. تمام بخش‌های برنامه از استودیو و به‌صورت زنده پخش می‌شوند. البته بخش‌هایی مثل گزارش مردمی از این قاعده مستثناست. یکی از بخش‌های برنامه که در روزهای شنبه پخش می‌شود، درباره غذاهای فراموش‌شده است؛ غذاهایی که از قرن‌های گذشته مرسوم بوده و اینک به دست فراموشی سپرده شده، اما یک یا چند نفر در یک روستا یا شهرستان آن را می‌شناسند. ما این غذاها را که با سلامتی مردم ارتباط مستقیم دارد، معرفی می‌کنیم. معرفی گیاهان دارویی بخش دیگری از برنامه انارستان است، اما با شیوه‌ای متفاوت. مثلا به‌جای این‌که گیاه گزنه را معرفی کنیم، کوکوی گزنه را به‌عنوان یکی از غذاهای ایرانی آموزش می‌دهیم. بخش دیگری از برنامه که با حضور پزشکان تقدیم بینندگان می‌شود، استفاده از ادویه‌جات و مواد غذایی پرکاربرد در منزل است. در این بخش روش استفاده و طبخ صحیح از این مواد غذایی بیان می‌شود. مجموعه این مطالبی که از برنامه تقدیم مخاطب می‌شود، باعث شده سال گذشته انارستان برنامه اول شبکه افق باشد. مخاطبان انارستان ما را در شبکه مجازی نیز دنبال می‌کنند به‌طوری‌که پیج ما از ۲۰۰K به ۴۵۰K دنبال‌کننده ارتقا داشته است.
 
از افزایش سرعت برنامه برای همراهی مخاطب گفتید. آیا این مسأله به حوزه تخصصی و محتوایی برنامه آسیب نمی‌زند؟
زمانی که تصمیم گرفتیم این اتفاق را رقم بزنیم برخی دوستان دغدغه شما را داشتند؛ اما درنهایت به این نتیجه رسیدیم که سه شکل متفاوت محتوا برای مخاطب در نظر بگیریم و آنها را در باکس‌های ۱۵ دقیقه‌ای جمع کنیم تا  برنامه هدفمندتر به مخاطب ارائه شود. این روش باعث شد تا مهمانان برنامه نیز به الگوی ارائه مطالب در زمان‌بندی تعیین‌شده برسند و مطالب مفید سریع‌تر به بیننده منتقل شود. با تغییراتی که رخ‌داد و بالارفتن سرعت برنامه، تماشاگران مسن برنامه، حوصله بیشتری برای پیگیری برنامه پیدا می‌کنند.
 
برخی از عناوین برنامه مثل «غذاهای فراموش‌شده» به‌نوعی با فرهنگ مردم ارتباط دارد. شما با این اقدام علاوه بر ورود به حوزه سلامت، با بخش مهمی از فرهنگ نیز مرتبط شدید.
بله. همین‌طور است. فرهنگ مردم مناطق مختلف ایران حاوی مطالب جالبی است که با حوزه سلامت پیوند خورده. مثلا یکی از اتفاقات جالبی که در طول انارستان به آن رسیدیم این بود که مردم یک منطقه از کرمانشاه وقتی دچار سردرد می‌شوند پارچه‌ای را دور سر خود می‌بندند و بعد گره می‌زنند که موجب بهبود می‌شود. ما این را از نظر علمی بررسی کردیم و با کمک یکی از پزشکان فرآیند درمان را برای مخاطب توضیح دادیم. البته موارد دیگری از مشهد و سیستان نیز بود. درواقع می‌توان در حوزه‌های مختلف از فرهنگ فولکلور این ارتباط را پیدا کرد. ما برای ایجاد این پیوند، موضوعات طب سنتی را برای برنامه برگزیدیم.
 
این مواردی که به آن اشاره کردید با واکنش و نقد جامعه پزشکی همراه نشد؟
اوایل، در طرح مسائلی مانند جمجمه‌گیری که در فرهنگ مردم رایج بود، با واکنش‌هایی مواجه می‌شدیم و حتی پذیرفته نمی‌شد و جامعه پزشکان نیز همراهی نمی‌کردند؛ اما با وجود این ملاحظات، حدود شش ماه این برنامه‌ها را ادامه دادیم و هیچ واکنش منفی دریافت نکردیم. در طرح برخی از این موضوعات، نه تأیید کردیم و نه نفی؛ تنها فرآیند را با حضور متخصص مربوطه برای مخاطب توضیح دادیم. همچنین از منظر طب رایج توضیح دادیم که ماجرا چیست و چه بخشی صحیح است. این وظیفه برنامه‌ساز است که ابعاد مختلف را برای مخاطب بازگو کند. البته که حضور محقق و پزشک در کنار ما برای بیان صحت و سقم ماجرا بسیار اهمیت داشته و دارد. یکی از نکاتی که باید به آن توجه کنیم، این است که ما طب سنتی واقعی داریم و طب سنتی غیر واقعی. متاسفانه برخی افراد شیاد از باورهای مردم سوء‌استفاده می‌کنند. اما طب سنتی اصیل را نباید مخدوش کرد. ما پزشکانی داریم که علاوه بر پزشکی رایج به این حوزه ورود پیدا کرده‌اند. همچنین کسانی که پزشک نیستند اما به‌صورت تجربی با اصول طب سنتی آشنایی دارند. این جامعه کوچک ارزشمند است. ما در انارستان تلاش می‌کنیم از دانش آنها استفاده کنیم. هرآنچه در برنامه مطرح می‌شود باید علمی باشد. به‌همین‌منظور در بخشی از برنامه به بیان مقالات علمی روز در سطح بین‌الملل اشاره می‌کنیم که با موضوعات طب سنتی مرتبط است.
 
در تعیین سوژه‌ها و نیازسنجی مخاطبان برنامه، چه اندازه از دامنه ارتباط با مردم بهره گرفتید؟
موضوعاتی که انتخاب می‌کنیم، یا به‌طور مستقیم از مردم می‌گیریم یا این‌که آنچه را که خود ما انتخاب کرده‌ایم را متناسب با نیازهای مردم تغییر می‌دهیم. یکی از بهترین راه‌ها بررسی پیامک‌های مردمی است. ما در یک سال گذشته از میان چندصد هزار پیامک مردمی ۱۸ کلیدواژه را استخراج کردیم که آنها مبنای ساخت بخشی از برنامه در شش‌ماهه نخست سال هستند. ما به‌صورت مداوم با مخاطب ارتباط پینگ‌پنگی داریم. مثلا سال گذشته درباره خلط پشت حلق، غذایی که به رفع مشکل می‌پردازد و مسائلی از این دست پرداختیم. یعنی طرح یک روایت خطی نبود و از ابعاد مختلف و چندوجهی بررسی شد. مثلا این مشکل برای اقلیم و جنسیت‌های مختلف چگونه قابل رفع است. این‌دست برنامه‌ها براساس همان کلیدواژه‌هایی که عرض کردم ساخته شدند. امسال هم همان رویه را ادامه می‌دهیم. البته براساس نیاز مخاطب تغییراتی در برنامه خواهیم داشت. تغییراتی که معمولا در هر ۴ ــ ۳ ماه رخ می‌دهد. این تغییرات محتوایی که با حفظ فرم برنامه همراه است، به جذب مخاطب و رفع نیاز آنان کمک می‌کند.

پیوستن به انارستان و سوژه‌یابی
سعید سراج: من دو سال است که به جمع همکاران پیوسته‌ام، اما انارستان از زمان همه‌گیری کرونا آغاز به کار کرد. از زمانی که من به جمع انارستان پیوستم در اولین گام ساختار را تغییر دادیم. یکی از مهم‌ترین تغییرات ساختاری انتخاب دبیران هر بخش برنامه است. هریک از این دبیران، متخصص طب سنتی هستند. افرادی که در رشته پزشکی تحصیل کرده و تخصص طب سنتی دارند. ما برای هر روز یک دبیر انتخاب کردیم. هر روز هم یک رویکرد در برنامه داریم. مثلا شنبه به تغذیه می‌پردازیم. یکشنبه موضوع طب تلفیقی است؛ به این معنا که علاوه بر حضور متخصص طب سنتی از حضور پزشک متخصص دیگری نیز بهره‌مند می‌شویم. سه‌شنبه طب فولکلور و چهارشنبه موضوعات مربوط به زنان‌ محور برنامه انارستان است. دبیران با توجه به موضوع روز برنامه حرکت می‌کنند و هر روز از حضور سه مهمان استفاده می‌کنیم تا سرعت برنامه را با توجه به نیاز مخاطب بالا ببریم. همچنین اطلاعات بهتر و کاربردی‌تری را در اختیار مخاطب قرار دهیم.

سال جدید - برنامه جدید
سعید سراج: به‌دنبال تغییر در موضوعات هستیم. مثلا اگر الان در مورد غذاهای فراموش‌شده کار می‌کنیم، سه ماه بعد با موضوع دیگری در خدمت مخاطب برنامه خواهیم بود. فرم برنامه ثابت می‌ماند و تنها موضوعات را تغییر می‌دهیم. به‌عنوان‌مثال یکی از موضوعاتی که در انارستان به آن پرداختیم، نحوه استفاده بهینه از دورریزهاست. به این معنا که دورریزها چه کاربردی در طب سنتی دارند. این یکی از بخش‌های جذاب برنامه بود و بازتاب خوبی داشت. مردم حتی در پیج برنامه به آدرسanarestan_tv @ این موضوع را دنبال کردند. ما هفته‌ای دو مطلب منتشر می‌کردیم که هرکدام به موضوعاتی مهم می‌پرداختند و برخی از آنها حتی تا شش‌میلیون بازدید داشتند. پویش‌ها بخش دیگری از برنامه است. ما امسال دو پویش با محوریت خواب و کبد چرب داریم که با هدف همراه‌ساختن مردم و ایجاد فضای اصلاح، آنها را آغاز کردیم. بعد از گذشت بازه زمانی مربوط به پویش، موضوع دیگری مانند خوردن و آشامیدن جایگزین خواهد شد. پویش‌های انارستان یکی از بخش‌های تعاملی و مخاطب‌پسند برنامه است.