سانحه هولناک پرواز اردیبهشت، پایانی بر قریب سه سال خدمت صادقانه رئیس‌جمهوری بود که سکان اداره کشور را در یکی از بحرانی‌ترین شرایط در دست گرفت و پس از سه سال در شرایطی که زمان‌بندی و سیاستگذاری‌ها به سرانجام و موعد خود نرسیده بود اما در وضعیت بسیار مطلوب‌تری نسبت به روزهای اول دولت سیزدهم به دولت بعدی تحویل داد.
شاید اگر سانحه شهادت آیت‌الله رئیسی و همراهان به‌وقوع نمی‌پیوست در این روزها شاهد آغاز فرآیند تبلیغات انتخابات ریاست جمهوری چهاردهم در موعد مقرر خود بودیم و بالطبع کارنامه دولت در ابعاد مختلف، بیشتر زیر ذره‌بین رسانه‌ها و افکار عمومی قرار می‌گرفت. به همین بهانه شاید مروری بر کارنامه دولت سیزدهم در عرصه سیاست خارجی به ریاست شهید آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی و وزارت شهید دکتر حسین امیرعبداللهیان بتواند قضاوت بهتری را در دسترس افکار عمومی قرار دهد. برای این امر بهتر است آنچه دولت سیزدهم تحویل گرفت و آنچه تحویل داد را به شکلی مختصر مرور کنیم. همچنین مروری بر کارنامه دولت سیزدهم در سایر حوزه‌ها اعم از اقتصادی نشان می‌دهد شهید رئیسی در طول سه سال ریاست‌جمهوری خود توانست گام‌های بزرگی برای پیشرفت و توسعه کشور بردارد. بررسی وضعیت سیاست خارجی، روابط ایران با دیگر کشورها و مراودات بین‌المللی کشورمان که در سال ۱۴۰۰ تحت دو عامل دیگر یعنی همه‌گیری کرونا و فشارهای ظالمانه آمریکا قرار گرفته بود، نشانگر این بود که شهید رئیسی، وامدار شرایطی مطلوب در این عرصه نبود. بحران کرونا و تامین واکسن، بحران روابط با برخی از همسایگان، فشارهای ظالمانه آمریکا و بحران کاهش آمار صادرات نفت، درگیر شدن کشور در پرونده‌های بین‌المللی همچون پرونده توافق گازی ایران با ترکمنستان و... گوشه کوچکی از چالش‌هایی بود که شهید رئیسی در ابتدای دولت سیزدهم با آن روبه‌رو بود. نامه وزیر خارجه اسبق ایران در دولت دوازدهم به شهید رئیسی در روزهای آغازین دولت ایشان، شاهدی بر وضعیت نامطلوب در تامین واکسن و فائق آمدن بر بحران همه‌گیری ویروس کرونا بود.
در این میان برخی دیگر از مقامات دولت اسبق ایران مدعی تاثیرگذاری عدم پیوستن ایران به سازوکار FATF در حوزه خرید واکسن شدند که منجر به اعتراض وزیر بهداشت وقت دولت دوازدهم شد، او در این زمینه گفت: من سیاسی نیستم اما در اوضاع کنونی، تاثیر اف‌ای‌تی‌اف را در نظام سلامت و در رابطه با واکسن جدی نمی‌بینیم. نکته قابل‌تأمل آن است که شهید رئیسی، پیش از آن‌که وزرای پیشنهادی‌اش رأی اعتماد بگیرند و عملا ساختار اجرایی دولت تکمیل شود، شخصا با رهبران کشورها رایزنی می‌کرد و مشکلات را از مسیر دیپلماسی رفع می‌نمود.
این رفتار، نه‌تنها نشان از اشراف ایشان به اولویت‌های کشور داشت بلکه تصویری متفاوت از «دیپلماسی فعال و متعهد به مردم» را به نمایش گذاشت؛ دیپلماسی‌ای که محور آن، نه صرفا نشست و امضا بلکه حل مسأله بود. از سوی دیگر، نوع مواجهه دولت سیزدهم با بحران کرونا، تجربه‌ای نو برای مدیریت شرایط اضطراری در کشور بود.
در این الگو، به جای فرافکنی، تأخیر یا پیوستن به حاشیه‌سازی‌های رسانه‌ای، تمرکز بر اقدام، تأمین منابع و بهره‌گیری از ظرفیت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی در اولویت قرار گرفت. امروز، با گذشت نزدیک به چهار سال از آن روزهای تلخ، روایت دستاوردهای آن دوره، نه‌تنها در حافظه تاریخی مردم باقی مانده بلکه می‌تواند الگویی برای مواجهه با سایر بحران‌ها نیز باشد؛ الگویی که در آن، صداقت، مسئولیت‌پذیری و میدانداری، جایگزین شعار و تعارف می‌شود و می‌تواند در مقاطع مختلف برای مقابله با بحران‌ها گره‌گشا باشد.
۱۲ مرداد روزی است که به شکلی نانوشته، آخرین روز و ساعات فعالیت یک دولت در ایران به‌شمار می‌آید. بررسی وضعیت سیاست خارجی، روابط ایران با دیگر کشورها و مراودات بین‌المللی کشورمان که در سال ۱۴۰۰ تحت دو عامل دیگر یعنی همه‌گیری کرونا و فشارهای ظالمانه آمریکا قرار گرفته بود، نشانگر این بود که شهید رئیسی، وامدار شرایطی مطلوب در این عرصه نبود. بحران کرونا و تامین واکسن، بحران روابط با برخی از همسایگان، فشارهای ظالمانه آمریکا و بحران کاهش آمار صادرات نفت، درگیر شدن کشور در پرونده‌های بین‌المللی همچون پرونده توافق گازی ایران با ترکمنستان و... گوشه کوچکی از چالش‌هایی بود که شهید رئیسی در ابتدای دولت چهاردهم با آن روبه‌رو بود.
از وضعیتی بحرانی به آرامش نسبی؛ حل بحران تامین واکسن
نامه وزیر خارجه اسبق ایران در دولت دوازدهم به شهید رئیسی در روزهای آغازین دولت ایشان، شاهدی بر وضعیت نامطلوب در تامین واکسن و ضرورت فائق آمدن بر بحران همه‌گیری ویروس کرونا بود. در این زمینه محمدجواد ظریف، وزیر خارجه اسبق ایران در همان ایام عنوان می‌دارد: در این چارچوب تا زمان تهیه گزارش حاضر، مجموعا بیش از ۲۷میلیون دوز واکسن شامل حدود ۵/۵ میلیون دوز به صورت اهدایی (به ارزش بیش از ۲۶ میلیون دلار) و ۵.۲۱میلیون دوز به‌صورت خرید، تامین شده است. همچنین ۲۰میلیون دوز برای شهریور نهایی شده و ۲۰ میلیون دوز برای مهر و آبان در شرف نهایی‌شدن است که تلاش می‌شود تا در مهرماه دریافت شود.در این میان برخی دیگر از مقامات دولت اسبق ایران مدعی تاثیرگذاری عدم پیوستن ایران به سازوکار FATF در حوزه خرید واکسن شدند که منجر به اعتراض سعید نمکی وزیر بهداشت وقت دولت دوازدهم شد، او در این زمینه گفت: من سیاسی نیستم اما در اوضاع کنونی، تاثیر FATF را در نظام سلامت و در رابطه با واکسن جدی نمی‌بینیم. نکته قابل‌تأمل آن است که شهید رئیسی، پیش از آن‌که وزرای پیشنهادی‌اش رأی اعتماد بگیرند و عملا ساختار اجرایی دولت تکمیل شود، شخصا با رهبران کشورها رایزنی می‌کرد و مشکلات را از مسیر دیپلماسی رفع می‌نمود. این رفتار، نه‌تنها نشان از اشراف ایشان به اولویت‌های کشور داشت بلکه تصویری متفاوت از «دیپلماسی فعال و متعهد به مردم» را به نمایش گذاشت؛ دیپلماسی‌ای که محور آن، نه صرفا نشست و امضا بلکه حل مسأله بود. از سوی دیگر، نوع مواجهه دولت سیزدهم با بحران کرونا، تجربه‌ای نو برای مدیریت شرایط اضطراری در کشور بود. در این الگو، به جای فرافکنی، تأخیر یا پیوستن به حاشیه‌سازی‌های رسانه‌ای، تمرکز بر اقدام، تأمین منابع و بهره‌گیری از ظرفیت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی در اولویت قرار گرفت. امروز، با گذشت نزدیک به چهار سال از آن روزهای تلخ، روایت ورود میلیونی واکسن و کاهش چشمگیر مرگ‌ومیر ناشی از کرونا، نه‌تنها در حافظه تاریخی مردم باقی مانده بلکه می‌تواند الگویی برای مواجهه با سایر بحران‌ها نیز باشد؛ الگویی که در آن، صداقت، مسئولیت‌پذیری و میدانداری، جایگزین شعار و تعارف می‌شود.
دولت سیزدهم و فصل تازه دیپلماسی همسایگی
همسایگان ایران و کشورهای منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا، از ابتدای انقلاب شکوهمند اسلامی جایگاه ویژه‌ای در اصول کلی سیاست خارجی نظام مقدس جمهوری اسلامی داشتند و این موضوع مورد تاکید ویژه امام راحل(ره) و رهبر معظم انقلاب قرار داشت. این روابط در برهه‌هایی دچار چالش‌های جدی شده بود که تلاشی جدی برای احیا و توسعه آن را نیز در مجموعه سیاست خارجی دولت سیزدهم می‌طلبید. یکی از جدی‌ترین این چالش‌ها، قطع روابط دیپلماتیک بین ایران و عربستان بود. در این زمینه گرچه از سال ۱۳۹۴ درپی وقایع پس از شهادت شیخ نمر باقر النمر روابط ایران و عربستان دچار چالشی بسیار جدی شده بود ولی تا پیش از دولت سیزدهم تلاشی جدی در این زمینه انجام نشده یا به نتیجه نرسیده بود. شهید رئیسی با اهتمام جدی به احیای روابط با عربستان، موفق به برقراری روابط میان دو کشور شد؛ روابطی که یک سال پس از شهادتش با سفر مقامات عربستانی از جمله وزیر دفاع این کشور نمودهای بیشتری داشته است. روابط ایران و عربستان سعودی، سرانجام با میانجیگری چین در اسفند ۱۴۰۱ در مراسمی با حضور علی شمخانی دبیر سابق شورای عالی امنیت ملی، مساعد بن محمد العیبان عضو شورای وزیران و مشاور امنیت ملی عربستان سعودی و وانگ یی رئیس دفتر کمیسیون مرکزی امور خارجی حزب کمونیست و عضو شورای دولتی جمهوری خلق چین، بیانیه‌ای سه‌جانبه بر سر برقراری روابط دو کشور را صادر و متعاقبا شهید امیرعبداللهیان در فروردین سال۱۴۰۲ با همتای عربستانی خود دیدار کرده و در ماه‌های بعد سفارت ایران در ریاض بازگشایی و فعالیت دیپلماتیک سفارت عربستان در ایران مجددا آغاز شد. با برقراری مجدد روابط ایران و عربستان، یخ روابط بحرین، کویت، جیبوتی و مالدیو با کشورمان هم آب شد و بستر لازم برای برقراری روابط بین ایران و کشورهای یادشده ایجاد گردید. با شروع روند بهبود روابط با همسایگان، لیبی کشور دیگری بود که اقدام به برقراری مجدد روابط دیپلماتیک و بازگشایی سفارتخانه در ایران کرد. در همین راستا، نجلاء‌المنقوش، وزیر خارجه دولت لیبی در مرداد ۱۴۰۲ در سفر به تهران با شهید حسین امیرعبداللهیان دیدار و گفت‌وگو کرد. این سفر اولین سفر یک مقام لیبیایی به تهران پس از ۱۷سال به‌شمار می‌آمد. پیش از این سفر، سفارت ایران در طرابلس آغاز به‌کار کرده و سفارت لیبی در تهران در خرداد ۱۴۰۲ بازگشایی شده بود.
تلاش‌های پیگیرانه شهید امیر عبداللهیان
نکته مهم در این میان، نقش‌آفرینی فعال دستگاه دیپلماسی کشور است. تلاش‌های پیگیرانه شهید امیرعبداللهیان در سفرهای متعدد منطقه‌ای و ابتکارات سازنده‌ای که در سطح چندجانبه برای ایجاد زمینه همکاری‌های جدید ارائه شد، از جمله دستاوردهایی است که ثمرات آن امروز در قالب بازگشت همسایگان به میز گفت‌وگو و همکاری قابل مشاهده است. دستاوردهای سیاست همسایگی نه‌تنها در حوزه بازگشت روابط دیپلماتیک بلکه در زمینه توسعه همکاری‌های اقتصادی، فرهنگی و امنیتی نیز به‌تدریج خود را نشان خواهد داد. تجربه توافق با عربستان سعودی_ به‌ویژه با ایفای نقش مثبت چین در این فرآیند_ ثابت کرد جمهوری اسلامی ایران نه‌تنها بازیگری مؤثر و تعیین‌کننده در تحولات منطقه‌ای است بلکه در توازن‌بخشی به معادلات قدرت میان بازیگران جهانی نیز می‌تواند ابتکار عمل را در دست بگیرد. در یک کلام، آنچه در این مسیر رخ داد، ثمره دیپلماسی مبتنی بر احترام متقابل، اولویت‌دهی به اشتراکات منطقه‌ای و درک صحیح ظرفیت‌های کشورهای همسایه بود؛ رویکردی که اگر تداوم یابد، می‌تواند ایران را در جایگاه محوری خود در منطقه غرب آسیا تثبیت کند و حافظ منافع ملی و عامل ثبات برای محیط پیرامونی باشد.دولت سیزدهم علاوه بر پرداخت بخش مهمی از جریمه پرونده اختلاف گازی با ترکمنستان که در اثر سوء مدیریت دولت قبل بر کشور تحمیل شده بود، اهتمام جدی به حل و فصل اختلافات، انعقاد قراردادهای جدید در حوزه گاز، توسعه روابط تجاری بین دو کشور و عبور خط لوله صادرات گاز ترکمنستان و تبدیل ایران به هاب منطقه‌ای در حوزه صادرات و انتقال گاز داشت.
در همین خصوص در آبان ۱۴۰۲، ترکمنستان و عراق بر سر سوآپ سالانه ۹میلیارد متر مکعب گاز به عراق از طریق خاک جمهوری اسلامی ایران به توافق رسیدند. گفتنی است شهید امیرعبداللهیان در یکی از آخرین سفرهای کاری خود در نوروز ۱۴۰۳ به عشق‌آباد سفر کرد و مذاکراتی جدی در حوزه افزایش سطح تجارت و تبادلات و حل و فصل اختلافات داشت. پیگیری این دیپلماسی فعال و انرژی‌محور، نشان از عزم دولت سیزدهم برای استفاده از ظرفیت‌های ژئوپلیتیکی ایران در مسیر تبدیل‌شدن به شاهراه انرژی منطقه دارد. درواقع احیای روابط با ترکمنستان که در سال‌های اخیر به‌واسطه عدم ایفای تعهدات قبلی و توقف واردات گاز با تنش‌هایی همراه شده بود، در دوره جدید نه‌تنها ترمیم شد بلکه به سطحی از همکاری رسید که امروز جمهوری اسلامی ایران، مسیر مطمئن انتقال گاز آسیای مرکزی به غرب آسیا تلقی می‌شود.توافق میان عشق‌آباد و بغداد با واسطه‌گری ایران، نشانه‌ای روشن از اعتماد دو کشور به ظرفیت فنی، زیرساختی و دیپلماتیک ایران در حوزه انرژی است. نگاه دولت سیزدهم در حوزه انرژی، نگاهی تلفیقی از سیاست خارجی و توسعه داخلی است. درواقع تعاملات انرژی‌محور با کشورهای منطقه نه‌تنها درراستای درآمدزایی ارزی بلکه به‌عنوان ابزاری برای تقویت امنیت انرژی، افزایش نقش‌آفرینی منطقه‌ای و متنوع‌سازی مسیرهای انتقال گاز طراحی شده است. طرح‌هایی نظیر ایجاد هاب گازی در شمال شرق کشور، توسعه زیرساخت‌های انتقال و تقویت خطوط تبادل انرژی با کشورهای همسایه بخشی از این راهبرد بلندمدت هستند. با توجه به ظرفیت‌های بی‌بدیل ایران در موقعیت ترانزیتی، زیرساخت‌های موجود، تجربه فنی و روابط دیپلماتیک، چشم‌انداز آینده همکاری‌های گازی با کشورهای آسیای مرکزی و غرب آسیا می‌تواند نویدبخش فصلی تازه از بازیگری مؤثر ایران در عرصه انرژی جهانی باشد؛ فصل جدیدی که هم از حیث اقتصادی و هم از منظر ژئوپلیتیکی، جایگاه کشور را تقویت خواهد کرد.
بازتعریف جایگاه ایران در نظم نوین بین‌المللی
یکی دیگر از مهم‌ترین اقدامات دولت سیزدهم در حوزه دیپلماسی و سیاست خارجی، گسترش رابطه راهبردی ایران با چین و روسیه بود. در دولت سیزدهم با تغییر جهت به‌سمت قدرت‌های غیرغربی، روسیه به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ابرقدرت‌های غیرغربی اولویت ویژه‌ای در سیاست خارجی ایران پیدا کرد. همچنین سند همکاری ۲۵ساله ایران و چین رسما به مرحله اجرا درآمد.در دوره کوتاه ریاست‌جمهوری شهید سیدابراهیم رئیسی، تبادلات سیاسی ایران و روسیه به بالاترین حد رسید و این رابطه راهبردی منجر به حمایت دیپلماتیک و سیاسی روسیه و چین از کشورمان در شورای امنیت سازمان ملل متحد شد. نمونه واضحی از این مسأله، موضع راهبردی و سازنده روسیه در حمایت از پاسخ قانونی ایران به جنایت اسرائیل در حمله به ساختمان کنسولی سفارت ایران در دمشق در جلسه شورای امنیت بود.رویکرد دولت سیزدهم در قبال سیاست خارجی، تغییر جهت از غرب به شرق نبود؛ بلکه بازتعریف اصول دیپلماسی بر مبنای منافع ملی، چندجانبه‌گرایی و مقابله با یکجانبه‌گرایی غربی بود. در این چارچوب، تعمیق روابط با قدرت‌های نوظهور جهانی نظیر چین و روسیه نه به عنوان گزینه‌های جایگزین، بلکه به‌مثابه شرکای راهبردی برای عبور از تنگناهای ساختاری اقتصاد و سیاست خارجی ایران تعریف شد.
اوج این همکاری‌ها را می‌توان در فعال‌سازی سند ۲۵ ساله همکاری ایران و چین، تبادل هیأت‌های بلندپایه ایران با مسکو و پکن و حمایت هماهنگ این کشورها از مواضع اصولی جمهوری اسلامی ایران در نهادهای بین‌المللی دید. برخلاف تصور برخی جریانات داخلی که نگاه به مناطق، فرصت‌ها و جبهه‌های نوظهور قدرت جهانی را در تقابل با منافع کشور می‌دانند، تجربه دولت سیزدهم نشان داده است که مشارکت با بلوک نوظهور قدرت جهانی در جهان غیرغربی، ضریب نفوذ دیپلماتیک ایران را افزایش داده و زمینه‌ساز شکست پروژه‌های فشار حداکثری علیه ملت ایران شده است. از سوی دیگر، همکاری‌های اقتصادی و امنیتی با روسیه، به‌ویژه در حوزه انرژی، زیرساخت، حمل‌ونقل و فناوری، افق تازه‌ای را پیش روی تهران و مسکو گشوده است. پروژه راه‌آهن رشت-آستارا به عنوان یکی از قطعات کلیدی کریدور شمال-جنوب، اکنون با سرمایه‌گذاری مشترک ایران و روسیه وارد مرحله جدیدی شده و می‌تواند جایگاه ایران را در تجارت جهانی ارتقا دهد. در حوزه نظامی نیز تبادل فناوری و همکاری دفاعی با روسیه، متناسب با الزامات دفاعی کشور به یکی از محورهای مهم در این رابطه بدل شده است.
در بعد سیاسی نیز، همسویی ایران، روسیه و چین در مقابله با مداخلات فراسرزمینی غرب و دفاع از اصل حاکمیت ملی، تبدیل به یک پیوند دیپلماتیک مستحکم شده است. موضع‌گیری قاطع روسیه و چین در برابر جنایات رژیم صهیونیستی علیه مراکز دیپلماتیک ایران وحقوق مصرح ایران درNPT نشان دادتهران درمسیر دیپلماسی تنهانیست ومی‌تواند در بزنگاه‌های حساس، از همراهی و حمایت متحدان راهبردی خود بهره‌مند شود. نگاه دولت سیزدهم به چین نیز صرفا اقتصادی نبوده، بلکه با درک تحول ژئواستراتژیک چین درنظام بین‌الملل، تلاش شد تهران خود را به یکی از شرکای فعال در ابتکار «کمربند و راه» تبدیل کند. عضویت رسمی ایران در سازمان همکاری شانگهای وبریکس،نشان‌دهنده آن است که جمهوری اسلامی، از انفعال در روندهای قدرت جهانی به سمت نقش‌آفرینی در ساختارهای نوین بین‌المللی حرکت کرده است.
آنچه در دولت سیزدهم به وقوع پیوست، نه صرفا چرخش به شرق، بلکه بازتعریف نقش ایران به عنوان بازیگری فعال، مستقل و چندمحور در نظام بین‌الملل بود. روندی که اگر با برنامه‌ریزی دقیق، تداوم دیپلماسی منطقه‌ای و تقویت ابزارهای نرم‌افزاری در حوزه رسانه، اقتصاد و فرهنگ همراه شود، می‌تواند به الگوی موفقی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی بدل گردد. گرچه از سال‌های پیش از دولت سیزدهم تلاش‌هایی برای پیوستن ایران به سازمان‌ها و گروه‌های جدید قدرت جهانی صورت گرفته بود، ولی سیاست نزدیکی به غرب در دوره پیش از شهید رئیسی، به نوعی فاصله میان ایران و قدرت‌های نوظهور در جهان غیرغربی منجر شده بود.
دولت سیزدهم در شرایطی که آمریکا بدون هیچ کیفری از برجام خارج شده، از مردادماه ۱۴۰۰ با پیگیری سیاست نزدیکی به کشورهای غیرغربی در سراسر جهان و توسعه روابط با ابرقدرت‌های جهانی همچون چین و روسیه در کنار ادامه مذاکرات هسته‌ای با غرب، موقعیت ایران در دنیای سیاست بین‌الملل را برجسته‌تر کرده و به عضویت رسمی ایران در بزرگ‌ترین اتحاد قدرت‌های غیرغربی در جهان منجر شد.
شاخصه اصلی دید بین‌المللی دولت سیزدهم، توازن‌گرایی و نگاه واقع‌بینانه به تحولات جهانی بود. درحالی‌که پیش از این، تمرکز یکجانبه بر رابطه با غرب موجب غفلت از ظرفیت‌های شرق و جنوب جهانی شده بود، ایران در دولت سیزدهم با پیوستن رسمی به پیمان‌هایی چون سازمان همکاری شانگهای و گروه بریکس، گام مؤثری در جهت ایفای نقش فعال در نظم نوین جهانی برداشت. این تغییر رویکرد، صرفا یک حرکت نمادین نیست، بلکه نشانه‌ای از تحول راهبردی در دستگاه دیپلماسی کشور است؛ تحولی که ایران را از حاشیه‌نشینی در معادلات جهانی به سطح بازیگری مؤثر در کنار قدرت‌های نوظهور رسانده است. در شرایطی که بی‌اعتمادی به وعده‌های غربی افزایش یافته، نگاه به ظرفیت‌های شرقی و منطقه‌ای، انتخابی هوشمندانه و مبتنی بر منافع ملی است.
از ۲۰۰ هزار تا ۱.۵میلیون بشکه؛ بازگشت ایران به بازار نفت جهان
دولت سیزدهم در شرایطی سکان مدیریت کشور را برعهده گرفت که فروش نفت ایران به رقمی پایین‌تر از ۵۰۰ هزار بشکه و بنابر بعضی روایت‌ها به رقم عجیب ۲۰۰ هزار بشکه در روز رسیده بود. وضعیت تجارت و فروش نفت در شرایطی قرار داشت که بنابر اذعان رئیس‌جمهور دولت یازدهم و دوازدهم، در ماه‌های پایانی دولت دوازدهم، کشور توانایی فروش ۵۰۰ هزار بشکه در روز را هم نداشت.با شروع فعالیت دولت سیزدهم و با گردش کلی در سیاست خارجی و همچنین سیاست‌های کلی تجارت بین‌الملل ایران، تولید نفت کشور و بالاخص فروش نفت ایران روندی صعودی به خود گرفته و جایگاه ایران در سبد جهانی انرژی بازیابی شد.موفقیت‌ها در بازیابی توان صادراتی نفت ایران را باید حاصل مجموعه‌ای از تحولات ساختاری در سیاست خارجی، دیپلماسی انرژی و اصلاح روندهای اجرایی در فروش و صادرات نفت دانست. دولت سیزدهم با نگاهی واقع‌بینانه به شرایط بازار جهانی انرژی، تصمیم گرفت رویکردی چندوجهی را در پیش گیرد؛ رویکردی که هم تکیه‌اش بر تقویت ظرفیت‌های تولید داخلی بود و هم در مسیر متنوع‌سازی بازارهای صادراتی حرکت کرد. یکی از مهم‌ترین تحولات در این دوره، بازنگری در مدل فروش نفت بود. دولت به‌جای آن‌که فقط به امید گشایش‌های مقطعی در مذاکرات بین‌المللی باشد، مسیر تازه‌ای را بر پایه فروش هوشمندانه، تعامل با شرکای منطقه‌ای و بهره‌گیری از ظرفیت‌های شرکت‌های خصوصی ایرانی و خارجی طراحی کرد. نتیجه این سیاست، شکسته شدن رکورد صادرات نفت در شرایط تحریمی بود. از سوی دیگر، تقویت همکاری با کشورهای همسو در آسیا، به‌ویژه چین، باعث شد تا ایران بتواند مسیر صادرات نفت خود را تا حد زیادی از تلاطم‌های سیاسی غرب مستقل کند. آمارهای منتشرشده توسط منابع بین‌المللی از جمله فایننشال تایمز، بلومبرگ و حتی گزارش‌های مراکز غربی نشان می‌دهد که ایران با تکیه بر توان فنی وتجربیات انباشته خود در حوزه دور زدن تحریم‌ها، توانسته جایگاه قابل‌توجهی در بازار جهانی نفت کسب کند؛ جایگاهی که پیش از این در پی فشارهای سیاسی و تحریم‌های اقتصادی، به‌شدت آسیب دیده بود.درکنار این موفقیت‌ها،افزایش درآمدهای نفتی،موجب شد تا دولت سیزدهم بتواند در پروژه‌های عمرانی، زیرساختی وحتی حمایت از اقشار آسیب‌پذیر نقش فعال‌تری ایفا کند. این در حالی است که در سال‌های پایانی دولت دوازدهم، به‌دلیل محدودیت‌های شدید در فروش نفت، بخش عمده‌ای از هزینه‌های کشور از طریق استقراض یا برداشت از منابع صندوق توسعه ملی تأمین می‌شد. گام‌های برداشته‌شده در حوزه تجارت نفتی، فقط در سطح صادرات خام باقی نمانده، بلکه همزمان با آن تلاش‌هایی در جهت افزایش ظرفیت پالایشی، توسعه صنایع پایین‌دستی و ایجاد ارزش‌افزوده در محصولات نفتی نیز آغاز شده است.
رشد سرمایه‌گذاری خارجی در اوج تحریم‌ها
در دولت شهید رئیسی تنها طی ۳۳ ماه فعالیت این دولت رقم درخشان ۱۰.۶میلیارد دلار و میانگین سالانه ۲.۴میلیارد دلار به ثبت رسید که در تناسب نسبت به دولت‌های نهم، دهم، یازدهم و دوازدهم بسیار بالاتر بود. این رشد سرمایه‌گذاری‌های خارجی در شرایطی رخ داد که ایران تحت شدیدترین فشارهای غرب و ناکارآمدی برجام قرار گرفته بود. دولت سیزدهم جدای از فروش نفت در موضوع صادرات غیرنفتی نیز عملکردی درخشان را به ثبت رساند. طی ۳۳ ماه فعالیت این دولت رقم متوسط ماهانه صادرات غیرنفتی ایران به رقم ۴۲۹۰میلیون دلار رسید. این درحالی است که مسئولان دولت یازدهم و دوازدهم میانگین ماهانه ۳۰۸۲ میلیون دلار در دولت یازدهم و ۳۱۳۴ میلیون دلار در دولت دوازدهم را رقم زدند. شهیدرئیسی و دولت سیزدهم در ۳۳ ماه تلاش هوشمندانه و جهادی خود، توانست در حوزه مراودات اقتصادی خارجی دستاوردهایی به ثبت برساند که نه‌تنها در قیاس با دولت‌های پیشین قابل‌توجه است، بلکه نشانه‌ای روشن از بازگشت امید به ساختار اقتصادی کشور محسوب می‌شود.این اتفاق مهم در شرایطی رخ داد که کشور با شدیدترین فشارهای تحریمی و خروج یکجانبه آمریکا از برجام مواجه بود. با این حال، دولت سیزدهم با رویکرد فعال در حوزه سیاست خارجی و تمرکز بر دیپلماسی اقتصادی منطقه‌ای و آسیایی، توانست مسیر سرمایه‌گذاری را به سمت ایران باز کند. این آمارها تنها اعداد روی کاغذ نیستند؛ پشت این ارقام، هزاران فرصت شغلی، رونق بنگاه‌های تولیدی و احیای خطوط صادراتی کشور نهفته است.دولت مردمی شهید رئیسی با تکیه بر توان داخلی، گسترش تجارت با همسایگان، استفاده از ظرفیت‌های شرق آسیا و احیای کریدورهای منطقه‌ای، توانست مسیر اقتصادکشور را ازرکودخارج کرده وبه سمت پایداری و رشد هدایت کند.دستاوردهای اقتصادی دولت سیزدهم نشان می‌دهد که با وجود همه محدودیت‌ها، اراده برای پیشرفت، هموارکننده‌ترین مسیر است.امروز زیرساخت‌هایی فراهم شده که اگر باتداوم همین نگاه و برنامه‌ریزی همراه باشد، می‌توان به آینده‌ای روشن در اقتصاد خارجی کشور امیدوار بود. بی‌دلیل نیست که بسیاری ازتحلیلگران اقتصادی،سال‌های فعالیت این دولت را دوران بازگشت اعتماد به ظرفیت‌های ملی و ریل‌گذاری جدید برای توسعه می‌دانند.اکنون که کشور در آستانه دوره‌ای تازه از تحولات اقتصادی قرار دارد، ضرورت دارد این دستاوردها حفظ‌شده و در بستر ثبات و برنامه‌ریزی بلندمدت، تقویت شوند. مردم ایران شایسته اقتصادی پایدار، تولیدی شکوفا و سرمایه‌گذاری مطمئن هستند و تجربه دولت سیزدهم نشان داد این مسیر دست‌یافتنی است؛ اگر عزم باشد، اگر نگاه به توان داخلی باشد و اگر باور به ایران قوی باشد.
سیاستمداری که در بزنگاه‌ها تصمیم گرفت
کارنامه سیاست خارجی دولت سیزدهم زیر سایه شهادت ناگهانی رئیس‌جمهور و همراهانش، تصویری از تلاش‌های صادقانه و راهبردی در بزنگاه‌های حساس تاریخ ایران ارائه می‌دهد. این دولت در حالی که از روزهای نخست با بحران‌های متعددی دست‌و‌پنجه نرم می‌کرد، توانست با دیپلماسی فعال و متوازن، نه‌فقط بحران‌های داخلی و منطقه‌ای را مدیریت کند، بلکه جایگاه ایران را در معادلات جهانی نیز به نحو قابل‌توجهی ارتقا دهد. از مدیریت بحران واکسن کرونا تا ترمیم روابط پرتنش با همسایگان، از حل اختلافات با ترکمنستان تا گسترش همکاری‌های راهبردی با روسیه و چین، همه گواهی است بر این که دیپلماسی دولت سیزدهم به‌دنبال تقویت اقتدار ملی و استقلال عمل در عرصه بین‌المللی بوده که البته این مسیر با چالش‌ها و انتقادات داخلی و خارجی همراه بوده، اما فراموش نکنیم که دستاوردهای به‌دست آمده، محصول اراده و عمل‌گرایی در دوره‌ای پرتنش و دشوار است. شهادت ناگهانی شهید رئیسی، به‌رغم غم عمیق، فرصتی است تا به کارنامه این دولت با نگاه منصفانه‌تر و تحلیلی‌تر بنگریم و بیاموزیم که چگونه اراده سیاسی و مدیریت جهادی می‌تواند در سخت‌ترین شرایط، افق‌های جدیدی برای کشور بگشاید.امروز بیش از هر زمان دیگری، نیازمند ادامه راهی هستیم که دولت سیزدهم با آن آغاز کرد؛ راهی که استقلال، اقتدار و تعامل سازنده با جهان را همزمان دنبال می‌کند و می‌تواند ایران را در قرن بیست‌ویکم به جایگاه واقعی خود برساند.
۶۰ صفت شهیدجمهور از نگاه رهبر معظم انقلاب
کتاب «رئیسی عزیز» شامل صفات، آثار و برکات شهید جمهور، خادم‌الرضا سیدابراهیم رئیسی از نگاه رهبر فرزانه انقلاب اسلامی است که تلاش کرده ابعاد مختلفی از شخصیت و فعالیت‌های این شهید عزیز را بیان کند. بخش‌هایی از این کتاب و سخنان رهبر معظم انقلاب درباره شهید رئیسی به این شرح است:
همه مدت مسئولیت این انسان بزرگوار و فداکار، چه در دوران کوتاه ریاست‌جمهوری و چه پیش از آن، یکسره به تلاش بی‌وقفه در خدمت به مردم، به کشور و به اسلام سپری شد. رئیسی عزیز، خستگی نمی‌شناخت.
برای او صلاح و رضایت مردم که حاکی از رضایت الهی است، بر همه‌چیز ترجیح داشت.
ما شخصیت برجسته‌ای را از دست دادیم. برادر بسیار خوبی بود. مسئول کارآمد، باکفایت، صمیمی و جدی‌ای بود در کشور. یک نکته دیگر هم منش اخلاقی ایشان (شهید رئیسی) بود؛ جدا متواضع بود، جدا بردبار بود. آدم صبوری بود، آدم بردباری بود، اهل مدارا بود با کسانی که اختلاف‌نظر داشتند؛ چه اختلاف‌نظری، چه اختلافات نظری‌ای که منتهی می‌شد به اختلاف عملی در عرصه. یک خصوصیت دیگر هم این است که ایشان(شهید رئیسی) اهل ذکر، توسل و دعا بود. اهل گریه بود، دلش روشن بود و قلبا با عالم غیب مرتبط بود؛ و همین‌هاست که انسان را نجات می‌دهد. انسان را پیش می‌برد.
در بخش مدیریتی کارهای بسیار خوبی در دولت انجام گرفته...یکی ازآنهاحضور دربین مردم و مواجهه مستقیم با مشکلات مردم است. این‌که شما می‌روید در بین مردم، از مردم می شنوید، به آنها پاسخ می‌دهید، مطرح می‌کنند مشکلات‌شان را، این کار خیلی خوبی است. این کار بسیار مفیدی است.
(شهید رئیسی)هم دردوران حیاتش خالصانه خدمت کردوخدمت‌های بزرگی کرد،هم بعد ازدرگذشتش‌یک‌چنین‌خدمت بزرگی
به کشور کرد. ایشان مظهر شعارهای انقلاب بود؛ یعنی همان حرف‌های اصلی انقلاب از دهان ایشان خارج می‌شد و این شعارها را ایشان شعارهای خودش قرار داده بود و مردم اینها را از ایشان شنیده بودند.
در باب خود رئیس‌جمهور عزیزمان- که رحمت خدا بر او باد - همه اعتراف کردند که مرد کار بود، مرد عمل بود، مرد خدمت بود، مرد صفا و صداقت بود؛ این را همه اعتراف کردند. شب و روز نمی‌شناخت.
در خدمتگزاری به کشور، یک نصاب تازه‌ای را به‌وجود آورد. ما قبلا هم شخصیت‌های خدمتگزار داشته‌ایم، اما نه در این حد، نه با این حجم، نه با این کیفیت، نه با این صداقت، نه با این پرکاری و شب و روز نشناختن؛ یک نصاب جدیدی را آقای رئیسی (رحمت‌الله علیه) درباب خدمتگزاری به ملت ایجاد کرد.
