دورهمی تکفیری -صهیونی در باکو

برخی کارشناسان این سفر که با استقبال رسمی مقامات آذربایجانی همراه بود، نه‌تنها به‌عنوان یک دیدار دیپلماتیک، بلکه نشانه‌ای از شکل‌گیری محور جدید سیاسی و امنیتی با حضور رژیم اسرائیل، ترکیه، سوریه تحت کنترل تحریرالشام و آذربایجان تلقی می‌شود. عوامل متعددی این دیدار را به موضوعی پیچیده و تهدیدآمیز برای امنیت ملی ایران تبدیل کرده است. 
 
دیداری امنیتی در پوشش تفاهم اقتصادی
پس از دیدارهای به ظاهر دیپلماتیک جولانی در باکو منابع عبری مانند شبکه آی۲۴ طی گزارشی اعتراف کردند که جولانی با واسطه‌گری آذربایجانی‌ها در حداقل یک نشست با مقامات اسرائیلی در باکو حضور داشته، هرچند برخی منابع سوری این ادعا را تکذیب کرده‌اند. بر طبق گزارشات منابع عبری این نشست‌ها با حضور اسعد الشیبانی، وزیر خارجه دولت موقت سوریه و احمد الدالاتی، هماهنگ‌کننده امنیتی این تشکیلات، برگزار شده و موضوعات حساسی مانند توافقات امنیتی میان سوریه و اسرائیل، نقش ایران در منطقه، توانمندی‌های تسلیحاتی حزب‌الله و وضعیت گروه‌های فلسطینی مورد بحث قرار گرفته است. 
نکته حائز اهمیتی که باید از سوی مقامات امنیتی و سیاسی کشور به آن توجه شود این است که طبق گزارش شبکه آی۲۴ انتخاب باکو به‌عنوان محل این دیدارها، تصمیمی مشترک از سوی تل‌آویو و واشنگتن بوده تا پیامی آشکار به ایران ارسال شود. این موضوع باتوجه به روند تحولات منطقه‌ای و همچنین پیشینه باکو در همکاری برای عملیات‌های ضد ایرانی در سالیان گذشته و همچنین شبهات متعدد در همکاری با رژیم‌صهیونیستی در جنگ تحمیلی اخیر می‌تواند نشانه‌های متقنی درخصوص همکاری برخی کشورهای همسایه با دشمن صهیونیستی داشته باشد.
 
نقش آمریکا و درخواست‌های ترامپ از جولانی
در این نباید از نقش پررنگ و محوری ایالات متحده در شکل‌گیری این تحولات به راحتی گذر کرد. براساس اطلاعات منتشره در خبرگزاری‌ها در دیداری که اوایل ماه گذشته میلادی در عربستان سعودی میان ترامپ و جولانی اتفاق افتاد، یکی از مهم‌ترین شروط به رسمیت شناختن دولت موقت سوریه از سوی ایالات متحده، زمینه‌سازی برای پیوستن به پیمان ابراهیم درجهت عادی‌سازی روابط با اسرائیل، اخراج تروریست‌های خارجی (از جمله اعضای داعش و گروه‌های تکفیری دیگر)، اخراج گروه‌های فلسطینی و همکاری در کنترل زندان‌های حاوی عناصر داعش در شمال شرق سوریه را انجام دهد. 
همچنین، گزارش‌ها حاکی از آن است که آمریکا گروه تحریرالشام را از فهرست سازمان‌های تروریستی خود خارج کرده، اقدامی که به مشروعیت‌بخشی و آزادی عمل به این گروه کمک شایانی خواهد کرد.
از همین ‌‌رو یکی از نگرانی‌های اصلی این است که درخواست آمریکا برای «اخراج تروریست‌های خارجی» ممکن است به معنای جابه‌جایی این عناصر به مناطقی مانند آذربایجان باشد که می‌تواند تهدیدی مستقیم برای امنیت ایران ایجاد کند. این در حالی است که این موضوع یعنی جابه‌جایی و انتقال تروریست‌های تحریر‌الشام و جبهه‌النصره از مناطقی در سوریه به جمهوری آذربایجان در جریان جنگ دوم قره‌باغ در سال ۲۰۲۰ و سپس اسکان آنان در مناطق آزاد شده مسبوق به سابقه است.گزارش موسسه مطالعات جنگ نشان می‌دهد که تحریرالشام در حال ادغام حدود ۳۵۰۰ جنگجوی خارجی، از جمله اعضای حزب اسلامی ترکستان شرقی، در ارتش ملی سوریه است. این اقدام، با تأیید ضمنی آمریکا، می‌تواند به معنای آماده‌سازی این نیروها برای انتقال به مناطق نزدیک به مرزهای ایران، به‌ویژه در قفقاز جنوبی باشد. 
برای شکل‌گیری معادلات جدید به ضرر ایران کشورهای زیادی دخیل‌اند. ترکیه، به‌عنوان حامی دیرینه تحریرالشام و از شرکای مهم تل‌آویو در منطقه نقشی کلیدی در این معادله ایفا می‌کند و از طریق حمایت از این گروه، نفوذ خود را در سوریه گسترش داده است. آذربایجان نیز، به‌عنوان متحد نزدیک اسرائیل و ترکیه، نشان داده به بستری برای هماهنگی‌های امنیتی و اطلاعاتی علیه ایران تبدیل شده است.
در همین رابطه شبکه المیادین به گزارش برخی منابع دیپلماتیک بیان کرد که جولانی در مذاکرات محرمانه در ابوظبی، آمادگی خود را برای چشم‌پوشی از بلندی‌های جولان اشغالی در ازای حمایت اسرائیل و آمریکا از ادامه قدرت او در سوریه اعلام کرده بود. این موضوع، با توجه به درخواست‌های ترامپ برای عادی‌سازی روابط دمشق با تل‌آویو، می‌تواند به معنای تضعیف محور مقاومت و ایجاد یک کریدور ضدایرانی از تل‌آویو تا باکو باشد.
 
همکاری‌های باکو و تل‌آویو علیه ایران
روابط نزدیک آذربایجان و اسرائیل در سال‌های گذشته به یکی از چالش‌های اصلی ثبات منطقه‌ای ایران تبدیل شده است. بر اساس اسناد موجود اسرائیل از دهه ۱۹۹۰ روابط نظامی و اطلاعاتی گسترده‌ای با باکو برقرار کرده است از جمله در حوزه‌هایی مانند: 
تأمین تسلیحات: اسرائیل یکی از تأمین‌کنندگان اصلی تسلیحات آذربایجان، از جمله پهپادهای پیشرفته و سامانه‌های موشکی بوده که در جنگ دوم قره‌باغ (۲۰۲۰) نقش کلیدی در برتری نظامی باکو بر ارمنستان داشتند. این در حالی است که در سال‌های گذشته باتوجه به برطرف شدن مشکلات ارضی باکو و ارمنستان و دست برتر جمهوری آذربایجان در قفقاز جنوبی این کشور همچنان حجم گسترده‌ای از انواع تسلیحات سنگین و هجومی را از رژیم‌صهیونیستی در قبال فروش نفت و گاز به این رژیم خریداری می‌کند. 
فعالیت‌های اطلاعاتی: گزارش‌ها از نصب دستگاه‌های استراق سمع اسرائیلی در سواحل دریای خزر برای رصد فعالیت‌های ایران خبر می‌دهند. همچنین، بر اساس اسناد موجود جذب عوامل برای عملیات علیه ایران، مانند ترور دانشمند هسته‌ای مسعود علی‌محمدی، از طریق سفارت اسرائیل در باکو انجام شده است. همچنین می‌توان به ورود تسلیحات ترور دانشمند هسته‌ای شهید محسن فخری‌زاده از خاک آذربایجان، ورود و خروج تیم اسرائیلی برای سرقت اسناد هسته‌ای و انتقال آن به سرزمین‌های اشغالی از خاک جمهوری آذربایجان، ورود عوامل تروریستی حادثه شاه‌چراغ در شیراز از مبادی خروجی این کشور به ایران، ورود پهپاد جاسوسی اسرائیلی از مبدا خاک جمهوری آذربایجان به داخل ایران که در فضای مجتمع هسته‌ای نظنز توسط پدافند کشور ساقط شد و بسیاری از اقدامات ضدامنیتی برعلیه ایران از مبدا خاک جمهوری آذربایجان اشاره داشت.
بسیاری از مقالاتی که در فضای رسانه‌ای و نخبگانی رژیم‌صهیونیستی منتشرشده نشان می‌دهد هدف اصلی اسرائیل، تبدیل آذربایجان به متحدی علیه ایران و استفاده از آن به‌عنوان سکویی برای رصد و فروش تسلیحات است. ایران بارها نسبت به این همکاری‌ها اعتراض کرده و سفیر آذربایجان را احضار کرده است، اما باکو این روابط را در راستای منافع ملی خود توجیه می‌کند. این همکاری‌ها، به‌ویژه در زمینه نظامی و اطلاعاتی، تهدیدی مستقیم برای امنیت ایران محسوب می‌شود.

احتمال انتقال عناصر تکفیری
گزارش‌ها نشان می‌دهند که جولانی متعهد به اخراج جنگجویان خارجی از سوریه شده، اما این اخراج ممکن است به معنای جابه‌جایی این نیروها به مناطق نزدیک به مرزهای ایران، مانند آذربایجان، باشد.
تحریرالشام، با سابقه طولانی در فعالیت‌های تروریستی در سوریه، می‌تواند به‌عنوان ابزاری در دست محور ضدایرانی برای ایجاد ناامنی در مرزهای شمال‌غربی ایران استفاده شود. سابقه همکاری‌های امنیتی باکو با اسرائیل، از جمله استفاده از خاک آذربایجان برای عملیات اطلاعاتی علیه ایران، این نگرانی را تقویت می‌کند. نزدیکی جولانی به ترکیه و حمایت آنکارا از او می‌تواند به معنای هماهنگی میان ترکیه و آذربایجان برای استفاده از گروه‌های تکفیری در راستای منافع مشترک، از جمله فشار بر ارمنستان و ایران باشد. این موضوع با توجه به تنش‌های موجود در روابط ایران و آذربایجان، به‌ویژه پس از جنگ دوم قره‌باغ، حساسیت بیشتری پیدا می‌کند.
در نهایت ایران باید با هوشیاری دیپلماتیک و امنیتی، از جمله تقویت روابط با همسایگان مانند ارمنستان و روسیه و اتخاذ مواضع قاطع دربرابر اقدامات تحریک‌آمیزباکو، ازمنافع ملی خوددفاع کند.سفر جولانی نه‌تنها یک رویداد دیپلماتیک،بلکه بخشی از یک بازی ژئوپلیتیکی پیچیده با حمایت آمریکاست که می‌تواند پیامدهای بلندمدتی برای منطقه و امنیت ایران داشته باشد.