سلامتی غبارآلود!

تنها کشور ما نیست که در سال‌های اخیر، با توفان‌های ریزگردها مواجه شده؛ بلکه این پدیده، یک پدیده جهانی است. موضوعی که دکتر محمدصادق حسنوند، رئیس مرکز تحقیقات آلودگی هوای دانشگاه علوم پزشکی تهران هم آن را تأیید می‌کند و به جام‌جم می‌گوید: «براساس گزارش سازمان جهانی بهداشت ‌در کل دنیا، چیزی حدود ۳۳۰ میلیون نفر به‌طور روزانه با ذرات معلقی که ناشی از گرد‌و‌غبار است، مواجه می‌شوند.»
اما چنین گزارشی چه معنایی می‌دهد؟ در واقع اگر به‌طور فرض امروز گرد‌و‌غباری در تهران نیست ولی قطعا مردم در مناطق دیگر دنیا، با آن مواجه هستند، «اما قسمت نگران‌کننده این ماجرا کجاست؟ این‌که تقریبا حدود ۸۰‌درصد و بعضی از آمارها می‌گوید حدود ۹۰‌درصد از کل ذرات معلقی که در دنیا به‌واسطه توفان غبار و شن به کشورها می‌رسد، از شمال آفریقا و خاورمیانه است.» یعنی ما در کمربندی از مناطق گرد‌و‌غبار‌ قرار گرفته‌ایم و چنین مسأله‌ای، طبیعتا شدت مواجهه ما با این پدیده را بیشتر می‌کند. 
اما اگر توفان‌های گرد‌و‌غبار این روزها، برای‌مان تازگی دارد، احتمالا آن را نسبت به یکی دو سال گذشته مقایسه می‌کنیم؛ چون آن‌طور که دکتر حسنوند می‌گوید، این توفان‌ها از سال ۲۰۰۰، یعنی نزدیک به ۲۵ سال است که در دنیا شدت گرفته و طی سال‌ها، دچار تناوب شده: «اما امسال، به‌شدت بیشتری خودش را نشان داده است. مثلا شدت توفان امسال، نسبت به سال ۹۷ که بارندگی خوبی در کشور داشتیم، بسیار بیشتر است.» درواقع طی سال‌هایی که میزان بارندگی کم بوده، این رخدادها افزایش پیدا کرده است. 
رئیس مرکز تحقیقات آلودگی هوای دانشگاه علوم پزشکی تهران درباره ادامه این روند به جام‌جم می‌گوید: «انتظار می‌رود تا زمانی که شرایط منابع آب و رطوبت کشور بهبود پیدا نکند، در روزها و ماه‌های آینده با چنین توفان‌هایی مواجه خواهیم بود.» 
   
انسان چه نقشی دارد؟
اگر قرار باشد سهمی برای انسان در پدیده گرد‌و‌غبار در نظر بگیریم، چیزی حدود ۱۵ تا ۲۰‌درصد است. مدیریت نامناسب منابع آب، تخریب جنگل‌ها، تخریب زمین و... ازجمله فعالیت‌های انسانی است که در کنار عوامل طبیعی، ما را با این پدیده مواجه کرده: «پس اگر قرار باشد انسان، فعالیت مؤثری در کم کردن گرد‌و‌غبارها داشته باشد، تنها به اندازه ۲۰‌درصد توانایی این کار را دارد و باقی‌ آن نشأت گرفته از عوامل طبیعی است.» از طرف دیگر، دکتر حسنوند معتقد است چیزی حدود ۲۰‌درصد از چشمه‌های گرد‌و‌غبار در داخل کشور است به همین دلیل در چنین شرایطی، اگر مدیریت منابع آب در داخل کشور به‌طور صددرصدی هم به‌درستی پیش برود، در خوشبینانه‌ترین حالت، تنها حدود ۲۰‌درصد آن کاهش پیدا می‌کند اما سایر کانون‌های گرد‌و‌غبار که‌ حدود ۸۰درصد برآورد می‌شود در مناطقی مانند عراق، سوریه و عربستان قرار دارد. به همین دلیل به نظر می‌رسد ما با یک پدیده طبیعی مواجهیم که برای حفظ سلامتی‌مان در برابر آن، لازم است اقداماتی جدی‌تر انجام دهیم. 
   
راهکارهایی برای حفظ سلامت
در چنین موقعیتی، شاید تنها کاری که از دست ما برمی‌آید، کاهش مواجهه فردی با توفان‌های گرد‌و‌غبار برای حفظ سلامتی‌مان است: «بهتر است تا حد امکان و در زمان توفان‌های گرد‌و‌غبار، در محیط‌های داخلی بمانیم و خودمان را در معرض آن قرار ندهیم.» رئیس مرکز تحقیقات آلودگی هوای دانشگاه علوم پزشکی تهران می‌گوید، اگر شاخص آلودگی در فضای بیرون ۲۰۰ است، در بدترین حالت، کیفیت هوای داخل محیط بسته، ۱۰۰ است و تقریبا آلودگی نصف می‌شود. پس چه بهتر که تنها به ضرورت، از منزل یا محل کار خارج شویم: «اما در صورتی که ناچار هستیم، بیرون باشیم، توصیه می‌کنیم که افراد از ماسک‌های تنفسی استاندارد استفاده کنند و اصلا آن را یک وسیله اضافه ندانند‌؛ چرا که در این روزها، ماسک هم جزو ضروریات زندگی محسوب می‌شود.» اما ماسک استاندارد یعنی کدام نوع از ماسک‌های موجود در بازار؟ سؤالی که رئیس مرکز تحقیقات آلودگی هوا دانشگاه علوم پزشکی تهران به آن پاسخ می‌دهد: «در ابتدایی‌ترین تعریف، ماسک‌های N۹۵، به‌عنوان ماسک استاندارد شناخته می‌شود اما احتمال دارد به‌سختی پیدا شود‌ پس بهتر است به‌ طور کلی تعریف یک ماسک استاندارد را بدانیم و بعد برای تهیه آن اقدام کنیم.» بررسی‌ها نشان می‌دهد به‌طور کلی ماسک استاندارد، ماسک‌هایی مانند ماسک سه‌بعدی هستند که به‌طور کامل روی صورت قرار می‌گیرد و مانند ماسک‌های جراحی، راه نفوذی از کناره‌ها و... باقی نمی‌گذارد. این ماسک‌ها باید بتواند حداقل۷۰ تا۹۵‌درصد از ذرات معلق در هوا با ابعاد ۰.۳میکرون یا بزرگ‌تر را فیلتر کند. 
از طرف دیگر، با وجود این‌که شاید تکراری و کلیشه‌ای به نظر برسد اما دکتر حسنوند، همچنان از رعایت برخی موارد که می‌تواند از تأثیر آلودگی بر سلامت بدن بکاهد، می‌گوید: «بهتر است در این روزهای آلوده، دستگاه تصفیه هوای استاندارد تهیه و آن را در خانه فعال کنیم. مصرف موادغذایی سالم مانند میوه و سبزیجات و در کنار همه آنها، ویتامین C هم باید در برنامه غذایی روزهای آلوده‌‌ قرار بگیرد.» نتایج مطالعات علمی که به‌تازگی انجام شده نیز نشان می‌دهد رعایت این موارد، می‌تواند بخش قابل‌توجهی از اثرات ناخوشایند گرد‌و‌غبار بر سلامت بدن را  کم کند. 
   
نیازمند اقدامات فرامنطقه‌ای
 بدیهی است که از دست ما برای کنترل آلودگی هوا و کاهش ریزگردها کار زیادی ساخته نیست‌‌. پس لازم است در مرحله اول، سراغ اصلاح مدیریت بخش‌های قابل کنترل برویم. رئیس مرکز تحقیقات آلودگی هوای دانشگاه علوم پزشکی تهران اما از مرحله دوم برای کنترل این وضعیت می‌گوید: «نیاز است سراغ همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی برویم تا بتوانیم در این تعامل‌ها، برای آن بخش‌هایی که نیاز به برنامه‌های فرامنطقه‌ای دارند، سازوکار بلند‌مدت تهیه کنیم.» در چنین روشی، دو کشور چین و مغولستان، توانسته‌اند با برخی اقدامات، ازجمله بادشکن‌ها، مدیریت منابع آب، احیای فضای سبز و... به نتیجه‌های بسیار قابل‌قبول اما به اندازه سهم خودشان در این ماجرا برسند. درواقع جالب است بدانید این‌طور که دکتر‌حسنوند می‌گوید، برخی کشورها با مدیریت درست و صحیح منابع‌شان، هیچ احتمالی برای وقوع گرد‌و‌غبار در داخل کشور باقی نگذاشته‌اند اما همچنان با این پدیده روبه‌رو هستند‌؛ چرا که ریزگردهای با منشأ خارجی آنها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. 
اما آنچه روشن به نظرمی‌رسد، این است که کنترل آلاینده‌ها و منابع، کم‌هزینه‌ترین و مؤثرترین روش برای کمک به این جریان است‌؛ برای همین هم محمدصادق حسنوندمعتقد است که اگر مردم مطالبه‌گری کنند ودولت هم به آن سمتی برود که آن ۲۰درصد از سهم منابع داخلی رادربلندمدت حل کند،می‌توانیم یک گام مؤثردراین راه برداریم:«واقعیت این است که هیچ برنامه کوتاه‌مدتی برای مقابله با این پدیده وجود ندارد‌؛ بلکه لازم است در برنامه‌های بلند‌مدت، به سمت اقدامات مثبت داخلی و همکاری‌های بین‌المللی پیش رفت.» 

تابستان، ریزگرد و کودکان
در این میان برای برخی والدین این پرسش مطرح است که در فصل تابستان که کودکان نیاز دارند بیشتر در فضای باز فعالیت کنند چه تدابیری را باید در نظر گرفت. به نظرمی‌رسد در روزگار امروز، شاید لازم است یاد بگیریم که کم‌کم سبک زندگی‌مان را مطابق با شرایط تنظیم کنیم: «البته در مقالات علمی، توصیه اکیدی وجود ندارد که بچه‌ها را به بوستان‌ها و فضای باز نبریم اما زمانی که کیفیت هوا بد است، باید فعالیت‌های خارجی و به‌خصوص فعالیت‌های ورزشی را که بچه‌ها به آن مشغولند، محدود کنیم.» موضوعی که رئیس مرکز تحقیقات آلودگی هوای دانشگاه علوم پزشکی تهران بر آن تاکید دارد و بر اولویت قرار دادن برخی بازی‌ها، فعالیت‌ها و سرگرمی‌ها برای محیط خانه می‌گوید‌؛ آن‌قدر که شاید لازم باشد در طی سال‌های پیش‌رو، این بازی‌ها، رابطه نزدیک‌تری با سبک زندگی‌های‌مان، نسبت به بازی‌های خارج از خانه پیدا کند.