اشیای 5000 ساله جیرفت به ایران بازمی‌گردد

در حالی که 2 روز گذشته به دلیل تعطیلی آخر هفته، مسوولان و مدیران سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در دسترس نبودندیا اگر به تلفن‌های خود پاسخ دادند، میلی به ارائه توضیحات تا بازگشت این آثار به ایران نداشتند، خبرهای غیر رسمی حکایت از آن دارد که اشیای 5000 ساله جیرفت، 10 آبان در اختیار سفارت ایران در لندن قرار گرفته و بزودی به کشورمان برگردانده خواهد شد. این اشیای تاریخی شامل 2کوزه، ۵ جام، ۶ گلدان، یک کاسه، یک ظرف و ۳ وزنه است که در سال‌های 1380 تا 1383 با حفاری‌های غیرمجاز به‌دست قاچاقچیان عتیقه افتاد و از کشور خارج شد.

همان طور که در اطلاعیه قرار گرفته روی پایگاه اطلاع‌رسانی معاونت اجرایی ریاست‌جمهوری آمده است، پرونده حقوقی در خواست ایران برای بازگشت این اشیای تاریخی به 7 سال پیش برمی‌گردد؛ زمانی که گالری عتیقه فروشی برکت در لندن قصد داشت این اشیا را که از طریق یکی از کشورهای ساحل جنوبی خلیج‌فارس به انگلستان رفته بود، به حراج بگذارد.

پروفسور یوسف مجیدزاده که آن زمان مدیریت کاوش محوطه تاریخی جیرفت را به عهده داشت، در این باره به جام‌جم گفت: بعد از کشف آثار تاریخی از گورهای قدیمی حاشیه رودخانه هلیل‌رود در جیرفت که من آن را به عنوان تمدن باستانی ارت می‌شناسم، متاسفانه قاچاقچیان و غارتگران، بسیاری از این اشیا را از کشور خارج کردند تا در بازارهای منطقه و جهان به فروش برسانند.

وی با اشاره به این که تمدن ارت حدود 3000 سال پیش از میلاد مسیح، مرکز بزرگ تجارت جهانی بوده و تولیدات و دست ساخته‌های صنعتگران آن به تمام نقاط منطقه باستانی خاورمیانه و آسیای مرکزی صادر می‌شده است، تاکید کرد: بهانه بسیاری از دلالان آثار عتیقه در فروش اشیای متعلق به جیرفت آن بوده و هست که این آثار در 5000 سال پیش از ایران به دیگر تمدن‌های خاورمیانه صادر شده است و باستان‌شناسان در کشورهای دیگر منطقه آنها را کشف کرده‌اند. مجیدزاده ادامه داد: خوشبختانه با ارائه دلیل‌های باستان شناسی و تاریخی و پیگیری‌ها و پافشاری‌های نهادهای فرهنگی و سیاسی ایران از سال 83 تا امروز، حقانیت ما در دادگاه‌های انگلستان اثبات شد و این می‌تواند مانعی باشد تا دیگران بخواهند آثار متعلق به جیرفت را به طور آشکار به فروش برسانند.

با انجام چند فصل کاوش باستان‌شناسی در ابتدای دهه 80 خورشیدی در منطقه جیرفت، آثار و بازمانده‌های باستانی تمدن ارت مستندسازی شد که این امر در پیروزی ایران در دادگاه انگلستان نقش تاثیر‌گذاری داشت. با این حال با وجود آن که باستان‌شناسان بسیاری در جهان به تمدن ارت علاقه‌مند شده بودند و کاوش‌های آن را پیگیری می‌کردند، از چند سال پیش عملیات باستان‌شناسی در این محوطه تاریخی دچار رکود شد که تا امروز نیز ادامه دارد. برای پی بردن به اهمیت تاریخی محوطه باستانی جیرفت تنها حرف‌های پروفسور هالی پیتمن، استاد دانشگاه پنسیلوانیای آمریکا که چند سال پیش با «جام‌جم» گفت‌وگو کرد، می‌تواند سندی مهم تلقی شود. او که 2 سال در این منطقه کاوش کرده بود، در آن گفت‌وگو تاکید کرد: در آمریکا از کاوش‌های جیرفت، به عنوان بزرگ‌ترین طرح باستان‌شناسی خاورمیانه یاد می‌شود. در فرانسه، انگلستان، ایتالیا و دیگر کشورهای جهان نیز اهمیت تمدن جیرفت پذیرفته شده و بحث‌‌ها بیشتر روی جزئیات آن است. برای این‌که خیالتان را راحت کنم، تنها این را بگویم که بسیاری از پژوهشگران، مورخان و کارشناسان اعتقاد دارند اگر در ۵۰ سال آینده قرار است اتفاق مهمی در باستان‌شناسی جهان رخ دهد، به یقین در جیرفت و منطقه جنوب شرقی ایران خواهد بود.

برای اطلاع از وضعیت فعلی کاوش‌ها در منطقه جیرفت، وقتی یوسف مجیدزاده را مورد پرسش قرار دادیم، او با ابراز بی‌اطلاعی گفت: از چند و چون ادامه کاوش‌ها در منطقه خبری ندارم و امیدوارم که دیگران کار من را دنبال کرده باشند. با این حال تاکید می‌کنم که بازمانده‌های معماری و آثار تاریخی تمدن ارت نیاز به نگهبانی دارند و یافته‌های علمی آن باید مورد پژوهش بیشتر و پس از مستندنگاری در اختیار جهانیان قرار بگیرند.

دیروز مدیر فعلی پایگاه باستان‌شناسی جیرفت هم در توضیح اقدامات انجام گرفته در حفاظت از این منطقه تاریخی به مهر گفت: هم‌اکنون با اقدامات صورت گرفته توانسته‌ایم چندین پایگاه نگهبانی ایجاد کنیم و میزان حفاری غیرمجاز را به صفر برسانیم که البته برای نگهداری مطلوب از آثار به جا مانده نیاز به امکانات و اعتبار بیشتری داریم.

نادر علیدادی‌سلیمانی با اعلام این که در حال حاضر اعتبارات ملی به این محوطه باستانی تعلق نمی‌گیرد و بودجه استانی هم کفاف فعالیت‌های گروه‌های کاوش را نمی‌دهد، ‌ادامه داد: امکانات و اعتبارات کنونی نیز برای ادامه حفاری‌ها مناسب نیست و تنها کاری که می‌توانیم انجام دهیم، آن است که روی آثار بیرون آمده از خاک، کاهگل بمالیم و آنها را تا حدی در مقابل فرسایش محافظت کنیم. وی تاکید کرد: آثار معماری زیگورات کنار صندل جنوبی نیازمند امکانات ویژه و بودجه کافی است که متاسفانه در چند سال گذشته در اختیار ما قرار نگرفته و کارها را متوقف کرده است.

مهدی یاورمنش ‌‌/ ‌گروه فرهنگ و هنر