رودخانه‌های مازندران دیگر ماهی ندارد

استان مازندران به سبب دارا بودن آب و هوایی مناسب و ریزش‌های جوی فراوان، دارای 130رودخانه‌ کوچک و بزرگ است که با وجود نقش حیاتی، متاسفانه در سال‌های اخیر ورود انواع فاضلاب‌ها، آلودگی‌های شهری و روستایی و آلودگی‌های کشاورزی و صنعتی موجب آلوده‌شدن رودخانه‌های استان شده و به طور مستقیم و غیرمستقیم اثرات سوئی را بر حیات آبزیان وارد می‌کند، به طوری که موجب تخریب زیستگاه‌ها و مکان‌های تخم‌ریزی آنها شده است، ضمن این‌که اثرات سوء این مواد خطرناک و سمی به موجودات زنده دیگر که از جانوران مسموم تغذیه می‌کنند نیز انتقال می‌یابد.

تجمع آلودگی‌ها در پایین‌دست

یک استاد دانشگاه علوم و تحقیقات استان مازندران با بیان این‌که رودخانه‌ها از بالادست جاری شده و به سمت پایین و دریا سرازیر می‌شود، به جام‌جم می‌گوید: در بالادست تقریبا آلودگی وجود ندارد،‌ اما هر چه آب به سمت پایین جریان می‌یابد، به دلیل وجود مراکز جمعیتی شهری و روستایی، بیشتر اراضی کشاورزی، مراکز صنعتی و سایر عوامل انسانی و طبیعی بر آلودگی آن افزوده می‌شود.

قدرت‌الله ایاز به سه منبع آلودگی رودخانه‌ها اشاره می‌کند و می‌افزاید: ورود انواع فاضلاب‌ها، پسماندها و آلودگی‌های شیمیایی و میکروبی شهری، روستایی، صنعتی و کشاورزی یکی از منابع مهم آلوده‌شدن رودخانه‌هاست که در این میان آلودگی‌های ناشی از سموم و آفات کشاورزی قابل برآورد نیست، اما به دلیل بی‌تاثیرشدن تدریجی آفات و سموم و ضرورت استفاده بیشتر از آنها و جذب کمتر در طبیعت، میزان ورود آن به رودخانه‌ها روز به روز در حال افزایش است.

وی به دخالت‌های انسان در رودخانه‌ها نیز به عنوان دومین عامل آلودگی و اختلال رودخانه‌ها اشاره می‌کند و می‌افزاید: طرح‌های مهندسی رودخانه مانند ساخت پل روی رودخانه و ایجاد سد در پایین‌دست، موجب ایجاد اختلاف ارتفاع و تغییر کیفیت آب می‌شود و افزون بر آلوده‌کردن رودخانه موجب مرگ آبزیان نیز می‌شود.

این کارشناس محیط‌زیست، دخالت‌های طبیعت را سومین عامل آلودگی رودخانه‌ها عنوان و تصریح می‌کند: از غرب به شرق از میزان بارش کاسته می‌شود که همین موضوع موجب کم‌آبی رودخانه‌ها در شرق و آلودگی بیشتر آنها می‌شود. این در حالی است که بارندگی زیاد نیز به دلیل بهره‌برداری بیش از حد از جنگل‌ها، سبب فرسایش خاک و ورود آن به صورت رسوب به رودخانه و آلودگی آن می‌شود. ایاز با بیان این‌که رودخانه‌ها قدرت پالایش و ترمیم‌کنندگی خود را دارد، تاکید می‌کند: اما زمانی که آلودگی بسیار زیاد ‌شود، این توان و قدرت را از دست می‌دهد و در ماهیت و کارایی آنها اختلال ایجاد می‌شود.

وی با بیان این‌که رودخانه‌های ناحیه مرکزی استان به دلیل وجود مراکز جمعیتی شهری و روستایی و کارخانجات فراوان، نسبت به دیگر رودخانه‌های استان آلوده‌تر است، می‌گوید: به طور مثال رودخانه سیاهرود که از بالادست قائمشهر سرچشمه می‌گیرد، به دلیل کوتاه‌بودن مسیر، توانایی پالایش و ترمیم خود را ندارد. این در حالی است که آلودگی‌های زیادی نیز به این رودخانه وارد می‌شود.

مدیرعامل شرکت مشاوره توازن محیط‌زیست استان مازندران در عین حال معتقد است: به کار بردن اصطلاح آلودگی برای رودخانه، اصطلاح مناسبی نیست و در واقع باید از اصطلاح اختلالات اکولوژیکی و تغییرات ریخت‌شناسی و تنزل کیفیت آب نام برد که به دلیل ریختن پسماندها و فاضلاب و دستکاری انسانی به منظور اجرای طرح‌های عمرانی برای استحصال آب روی می‌دهد.

حال چه باید کرد؟

ایاز به راهکارهای رفع آلودگی رودخانه‌ها اشاره می‌کند و می‌گوید: مهم‌ترین و بهترین راهکار، اجرای طرح مدیریت یکپارچه و تلفیقی رودخانه‌هاست،‌ به طوری که دستگاه‌های اجرایی مانند آبخیزداری، آب منطقه‌ای، محیط زیست و شیلات به صورت مشترک طرح‌هایی را ارائه و اجرا کنند تا هم در هزینه و امکانات صرفه‌جویی و هم تصمیم درستی اتخاذ و اجرا شود.

وی به اجرای طرح مدیریت پسماند، آموزش همگانی به شهروندان، گردشگران و کارکنان دستگاه‌های مربوط نیز به عنوان دیگر عامل کاهش آلودگی رودخانه‌ها اشاره می‌کند و می‌افزاید: دهانه رودخانه‌ها نباید بسته یا آلوده باشد، بنابراین نباید با اجرای طرح‌هایی مانند سدسازی بسته و محدود شود.

این استاد دانشگاه پایش کیفی و کمی دائم آب رودخانه‌ها را نیز از دیگر راهکارهای ضروری عنوان و تصریح می‌کند: نمونه‌گیری از پایگاه‌ها و سنجش کیفیت و کمیت آب و نظارت برآن به منظور حفظ استانداردهای زیست محیطی و ممانعت از گسترش آلودگی برای استمرار حیات آبزیان باید مورد توجه قرار گیرد.

وی با اشاره به نابودی حیات بسیاری از آبزیان و ماهی‌های رودخانه‌های استان یادآور شد: این در حالی است که امروزه برای جبران این کاستی و تکثیر مصنوعی ماهی، هزینه‌های زیادی می‌شود، هرچند راهکاری که به این منظور استفاده می‌شود، علمی و قابل قبول نیست، چراکه در این طرح ماهی‌ها از دریا (آب شور) به رودخانه ( آب شیرین ) منتقل و در پایین دست رودخانه رها می‌شود که این باعث مرگ زودرس آنها می‌شود.

رودخانه‌های استان در معرض نابودی

مدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران نیز با بیان این‌که اکنون معضل سرازیر شدن انواع زباله، پسماند و فاضلاب‌های خانگی و صنعتی به رودخانه‌های استان که در نهایت به دریا منتهی می‌شود، مهم‌ترین دغدغه مسئولان محیط زیست استان است به فارس می‌گوید: به دلیل مشکلات زیست محیطی، دیگر تکثیر طبیعی انواع ماهیان دریایی در رودخانه‌های شیلاتی منتهی به دریای خزر صورت نمی‌گیرد.

هرمز محمودی راد، نبود سیستم‌های پیشرفته جمع‌آوری فاضلاب در شهرها و روستاها را از عمده‌ترین دلایل سرازیر شدن انواع فاضلاب‌ها به رودخانه‌های استان عنوان می‌کند و می‌افزاید: معتقدم در این بخش فرهنگ رفتار اجتماعی در حفاظت از محیط زیست نهادینه نشده است.

وی با بیان این‌که آب منطقه‌ای بدون رعایت مقولات زیست‌محیطی به احداث سدهای اصلی و فرعی اقدام می‌کند، می‌افزاید: توقع داریم مشاوران آب منطقه‌ای نسبت به رعایت مسائل زیست محیطی رودخانه‌ها، از مشاوره محیط زیست بهره بگیرند.

محمودی راد بر اهتمام همه شهروندان و مسئولان دستگاه‌های اجرایی نسبت به حفاظت از منابع طبیعی و رودخانه‌ای استان تاکید و خاطرنشان می‌کند: آلودگی رودخانه‌ها موجب آلودگی منابع آبی زیرزمینی می‌شود و این مسأله می‌تواند بر سلامت شهروندان تاثیرات منفی داشته باشد.

مدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران با ابراز نگرانی از روند روبه رشد آلودگی شریان‌های آبی استان، می‌گوید: طرح مهندسی رودخانه‌های استان در حال انجام است که به نظر می‌رسد به کندی پیش می‌رود.

محمودی‌راد همچنین پایش رودخانه‌ها را از دیگر اقدامات محیط زیست برای جلوگیری از آلودگی عنوان می‌کند و می‌افزاید: این اقدام با نصب دستگاه پایش رودخانه‌های هراز و تجن انجام می‌شود و مقرر شد تا سه رودخانه شیلاتی دیگر استان نیز به این دستگاه مجهز شود.رودخانه‌های مازندران دیگر ماهی ندارد.

فاطمه مراد زاده - گروه ایران