فقر فعالیت‌های فرهنگی در دانشگاه‌ها

مشابه چنین سمینارها و همایش‌های کم بازدهی هم تا دلتان بخواهد در دانشگاه‌های مختلف کشور برگزار می‌شود؛ گردهمایی‌هایی که به نام فعالیت فرهنگی، بودجه‌های فرهنگی هنگفتی نیز جذب می‌کنند.

به بیان دیگر، مدیریت غیرعلمی در مصرف بودجه‌های فرهنگی دانشگاه‌ها و کمبود بودجه شدید در حوزه‌های فرهنگی نظام آموزش عالی موجب شده است که به فعالیت‌های فرهنگی در بسیاری از دانشگاه‌های کشور، به عنوان فعالیتی غیرضروری و هزینه‌بر نگاه شود و طی سالیان سال نیز این گره آموزش عالی کشور، باز نشده باقی بماند.

مشکلی به نام کمبود بودجه فرهنگی

سال 91 را می‌توان یکی از سخت‌ترین سال‌های عمر نظام آموزش عالی دانست. کاهش بودجه شدید در این سال، به نحوی بود که به بیشتر دانشگاه‌های کشور، هیچ بودجه عمرانی تعلق نگرفت و به گفته معاون فرهنگی وزارت علوم، بودجه فرهنگی کل دانشگاه‌های کشور، تنها یک میلیارد و 200 میلیون تومان بوده است.

این میزان بودجه فرهنگی، تقریبا 17 درصد از کل بودجه فرهنگی است که قرار بود سال گذشته به دانشگاه‌ها اختصاص یابد، اما کمبود بودجه کلی دانشگاه‌ها در سال 91، مانع از آن شد که صددرصد بودجه فرهنگی مراکز آموزش عالی کشور محقق شود.

اوضاع بودجه‌های فرهنگی در سال‌های گذشته نیز دست کمی از سال قبل نداشت. به طور مثال، طبق آمارهای وزارت علوم، سرانه فرهنگی هر دانشجو سال 85، رقمی حدود 20 هزار تومان بود که این رقم سال 89 به حدود 50 هزار تومان افزایش یافت، اما با لحاظ کردن بودجه‌های فرهنگی دانشگاه‌ها در سال 91، می‌توانیم براحتی متوجه شویم که سرانه فرهنگی دانشجویان در سال گذشته، با افت شدید مواجه شده است.

با توجه به جمعیت 4 میلیون و 400 هزار نفری دانشجویان ایرانی و بودجه یک میلیارد و 200 میلیون تومانی اختصاص یافته به فعالیت‌های فرهنگی در دانشگاه‌ها می‌توان ادعا کرد سرانه فرهنگی هر دانشجو در دانشگاه‌های کشور، رقمی کمتر از 300 تومان است؛ یعنی در سال گذشته برای فعالیت‌های فرهنگی هر دانشجوی ایرانی، مبلغی کمتر از 300 تومان هزینه شده است.

روند ناامیدکننده دیگری که سال‌هاست در بسیاری از دانشگاه‌های کشور اجرا می‌شود، قراردادن بودجه‌های فرهنگی دانشگاه‌ها در مقام بودجه‌های کم اهمیت است.

در واقع، هر گاه قرار می‌شود برنامه‌های ریاضت اقتصادی در دانشگاه‌ها اعمال شود و برای صرفه‌جویی در هزینه‌ها، بخشی از بودجه‌های غیرضروری در دانشگاه‌ها حذف شود، حذف بودجه‌های فرهنگی در دانشگاه‌ها، به عنوان اولین گزینه مطرح می‌شود.

تنوع فعالیت‌های فرهنگی؛ تهدید یا فرصت

حسن مروتی، رئیس دانشگاه شهید چمران اهواز در گفت‌وگو با «جام‌جم» معتقد است: حوزه فرهنگ در دانشگاه‌‌ها، بسیار گسترده و شاخه شاخه است؛ طوری که حمایت از انجمن‌های علمی، کانون‌های قرآنی، حوزه کتاب، نمایشگاه‌ها و بسیاری از موارد دیگر در زمره فعالیت‌های فرهنگی دانشگاه‌ها قرار می‌گیرد و به دلیل همین تنوع و گستردگی فعالیت‌های فرهنگی در دانشگاه‌ها، گسترش برنامه‌های فرهنگی در مراکز آموزش عالی، حمایت‌های بیشتری می‌طلبد.

وی با بیان این که با رسیدن به نقطه ایده‌آل در فعالیت‌های فرهنگی دانشگاه‌ها فاصله معناداری داریم، یادآور می‌شود: اعتبارات کلی دانشگاه‌ها محدود است، اما از منظر قانونی نیز باید حداقل پنج درصد از اعتبارات هر دانشگاهی صرف امور فرهنگی شود؛ مجموع این شرایط باعث شده سهم کمی از اعتبارات به حوزه فرهنگی دانشگاه‌ها اختصاص یابد.

مروتی بر این باور است که با تبدیل دفتر فرهنگی سازمان امور دانشجویان وزارت علوم به معاونت فرهنگی، حجم فعالیت‌های فرهنگی دانشگاه‌های سراسر کشور نیز شاهد رشد بیشتری بوده است، اما وی همچنان معتقد است که تنوع زیاد فعالیت‌های فرهنگی در دانشگاه‌ها، دلیل عمده‌ای است که موجب شده دانشگاه‌ها نتواند با امکانات محدودشان از همه فعالیت‌های فرهنگی در مراکز آموزش عالی حمایت کنند.

لزوم ایجاد جذابیت در فعالیت‌های فرهنگی

دانشگاه‌های کشور، سالانه با ارائه آماری از فعالیت‌های فرهنگی خود، متقاضی دریافت بودجه‌های فرهنگی بیشتری هستند و در این زمینه، کمیت برنامه‌های فرهنگی برگزار شده در هر سال برای برنامه‌ریزان فرهنگی دانشگاه‌ها بسیار حائز اهمیت است.

اما محسن افشارچی، رئیس دانشگاه زنجان در گفت‌وگو با «جام‌جم» تاکید می‌کند: اگر دانشگاه‌ها به جای تکیه بر افزایش کمیت برنامه‌های فرهنگی، کیفیت این برنامه‌ها را هم افزایش دهند، دانشجویان با رغبت بیشتری به برنامه‌های فرهنگی دانشگاه‌ها جذب خواهند شد.

وی با بیان این که تعریف مشخصی از فعالیت‌های فرهنگی در دانشگاه‌ها نداریم، اضافه می‌کند: معتقدم اگر برنامه‌ریزان فرهنگی دانشگاه‌ها خوب عمل کنند، می‌توان حتی تا سقف 20 درصد از کل اعتبارات هر دانشگاهی را به برنامه‌های جذاب فرهنگی اختصاص داد.

افشارچی تاکید می‌کند کمیت و کیفیت فعالیت‌های فرهنگی در دانشگاه‌ها، بشدت به اعتبارات کلی دانشگاه‌ها ربط دارد و نمی‌توان بدون اختصاص بودجه‌ای قابل توجه، انتظار فعالیت فرهنگی قابل توجه داشت.

رئیس دانشگاه زنجان ادامه می‌دهد: با وجود اعتبارات ناکافی مراکز آموزش عالی، 80 درصد بودجه دانشگاه‌های کشور بودجه‌ای ناگزیر است؛ یعنی ما مجبوریم ابتدا هزینه آب، برق، حق‌التدریس استادان و غذای دانشجویان را بپردازیم و در مرحله بعد می‌توانیم برای فعالیت‌های فرهنگی دانشگاه‌ها، بودجه‌ای اختصاص دهیم؛ به همین دلیل است که ما عادت کرده‌ایم با بودجه‌های ناچیز، فعالیت‌های فرهنگی دانشگاه‌ها را پی بگیریم.

دانشگاه؛ ایستگاه کار فرهنگی

دانش‌آموزی را تصور کنید که از محیط مدرسه وارد دانشگاه شده است و سابقه چندانی هم از کارهای فرهنگی ندارد.

در این شرایط، اگر محیط دانشگاه نیز همانند مدرسه نتواند با برنامه‌های فرهنگی چشمگیر و جوان‌پسند به جذب دانشجویان اقدام کند، به طور قطع دانشجویان نیازهای فرهنگی خود را از محیط دیگری تامین می‌کنند؛ محیط‌هایی که پاک و عاری از خطر نیست و نظارت کمتری هم روی آنها وجود دارد.

در بسیاری از کشورهای جهان نیز مرسوم است که عمده فعالیت‌های فرهنگی جوانان در دانشگاه‌ها انجام می‌شود و البته سایر نهادهای فرهنگی در خارج از دانشگاه‌ها هم بیکار نمی‌نشینند و با ارائه برنامه‌های متنوع، نیازهای فرهنگی دانشجویان را تامین می‌کنند، اما در کشور ما که نهادهای فرهنگی خارج از دانشگاه، جوابگوی نیازهای فرهنگی خیل عظیمی از دانشجویان نیست، دانشگاه به عنوان یک ایستگاه مهم فعالیت‌های فرهنگی شناخته می‌شود که می‌تواند کم کاری سایر نهادهای فرهنگ ساز کشور را جبران کند.

با این حال، دانشگاه‌های کشور طی چند سال اخیر با انواع و اقسام مشکلات مالی، آموزشی و پژوهشی روبه‌رو بوده‌اند که به نظر می‌رسد رفع این گونه موانع می‌تواند به طور مستقیم بر گسترش فعالیت‌های فرهنگی در دانشگاه‌ها نیز تاثیر مستقیم بگذارد.

امین جلالوند - گروه جامعه