تراژدی جذب گردشگر

در سال‌های آغاز دولت نهم و ورود رحیم مشایی به سازمان میراث فرهنگی، آماری از گردشگران ورودی به کشور اعلام شد که از همان ابتدا مبنای آن برای کارشناسان و فعالان این صنعت مبهم بود.

به همین دلیل زمانی که اعلام شد تعداد گردشگران ورودی به ایران در سال 1384، یک میلیون و 162 هزار و 14 نفر است، عده‌ای مخالفت کردند و گفتند چطور می‌شود که هتلداران و دفاتر خدمات مسافرتی از وضع ورود گردشگران ناراضی هستند اما این سازمان اعلام می‌کند، یک میلیون گردشگر خارجی به ایران آمده است؟

با وجود گذشت هشت سال از آن زمان، این روند همچنان ادامه دارد و هر سال آماری که از تعداد گردشگران خارجی توسط این سازمان اعلام می‌شود مورد انتقاد قرار می‌گیرد.

از سوی دیگر برخی از صحبت‌ها و نقل‌قول‌ها توسط متولیان گردشگری در سازمان میراث فرهنگی زمینه را برای دامن زدن به این انتقادات بیشتر می‌کند.

به‌عنوان مثال در بسیاری از اوقات معاونان گردشگری این سازمان گرچه ادعا می‌کردند، که آمارشان بسیار دقیق است و یکان این عدد میلیونی را نیز اعلام می‌کردند اما در مصاحبه‌های دیگرشان این اعداد را تغییر می‌دادند.

به عنوان مثال اسفند سال 1389 شهباز یزدانی معاون وقت گردشگری اعلام کرد که سال 1388 دو میلیون و 590 هزار گردشگر خارجی به ایران آمدند، اما در فروردین گفت: در این مدت دو میلیون و 272 هزار و 575 نفر گردشگر ورودی به ایران داشته‌ایم.

حتی تناقض‌گویی و اصرار بر شمارش گردشگر آخر سال، امسال هم تکرار و در همایشی که نوروز 1392 برگزار شد، محمدشریف ملک‌زاده که اکنون ریاست سازمان میراث فرهنگی را بر عهده دارد، اعلام کرد تعداد گردشگران خارجی که به ایران وارد شده‌اند در سال 91، سه میلیون و 800 هزار نفر بوده است اما منوچهر جهانیان، معاون گردشگری وی، چند روز بعد آمار سه میلیون و 729 هزار نفری را بیان کرد.

با این حال در طول هشت سال اخیر، هفت نفر از جمله شهباز یزدانی، رضا موسوی، محمدشریف ملک‌زاده، منوچهر جهانیان، حسین فاضلی، دهقانان و علیرضا عامری برای پست معاونت گردشگری انتخاب شدند و اگر عمر مدیریتی آنها اجازه می‌داد می‌توانستند آمار گردشگری سالانه را ارائه کنند، بدون توضیح چگونگی به دست آوردن این آمار از مراجع رسمی.

در هر حال طبق آنچه سازمان ارائه کرده است، سال 1385، یک‌ میلیون و 816 هزار و 905 نفر، سال 1386، یک‌ میلیون و 925 هزار و 192 نفر، سال 1387، دو میلیون و  35 هزار و 518 نفر، سال 1388،  دو میلیون و 276 هزار و 575 نفر، سال 1389، سه میلیون و 121 هزار و 282 نفر، سال1390، سه میلیون و 200 هزار نفر و در سال 1391، سه میلیون و 729 هزار نفر به ایران آمدند.

این آمارها نشان می‌دهد که تقریبا سالی 400 هزار نفر به صورت میانگین بر آمار گردشگران سال‌های قبل اضافه شده است. به این معنا که تمام برنامه ریزی‌های سازمان میراث فرهنگی در بحث جذب گردشگر خارجی منجر به رشد تنها چهارصد هزار نفر در سال شده است البته با این فرض که همه این افراد گردشگر باشند.

 آمار گردشگران خارجی بسیاری از اوقات با آمار مسافران ترکیب و ارائه می‌شود.همچنین سازمان‌هایی از جمله، گمرک، نیروی انتظامی، امور اتباع و... که برای به​دست آوردن آمار به سازمان میراث فرهنگی کمک می‌کنند هر یک تعاریف جداگانه‌ای برای گردشگر دارند و بسیاری از آنها مسافر را همان گردشگر می‌دانند.

با این حال طبق گفته، اردشیر اروجی، کارشناس اسبق آمار و برنامه‌ریزی سازمان میراث فرهنگی، اکنون آمار گمرک از تمامی سازمان‌ها موثق‌تر است. به همین دلیل بررسی آمار یکی از سال‌های اخیر نشان می‌دهد که تراز خروج گردشگران ایران از ورود گردشگرانی خارجی بسیار بالاتر است.

ترغیب گردشگران ایرانی برای سفر به خارج از کشور بیشتر از جذب گردشگران خارجی در دستور کار این سازمان قرار دارد به نحوی که از 3500 آژانس موجود در کشور تنها 50 آژانس در بحث تورهای ورودی فعالیت می‌کنند و جوایز صادراتی در نظر گرفته شده برای ترغیب به ورود گردشگر برای آژانس‌ها کارساز نبوده است.

گردشگر وارد کنیم، نه‌صادر

آژانس‌های مسافرتی یکی از ارکان صنعت گردشگری ایران است که همواره تلاش شده تا با تعلیق و لغو مجوز جلوی فعالیت‌های غیرقانونی برخی از ​آنها گرفته شود.

تخلف آژانس‌های مسافرتی تنها به فروش بلیت‌های چارتر یا برگزاری تورهای بدون رعایت شئونات و عرف جامعه منتهی نمی‌شود.

مشکل اصلی این دفاتر از آنجا ناشی می‌شود که سه نهاد متفاوت هر کدام بر حسب وظیفه‌ای که قانون بر عهده آنان گذاشته، مسئول صدور مجوز بخشی از فعالیت آژانس‌های مسافرتی است.

طبق قانون وزارت راه و شهرسازی، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (سازمان حج و زیارت)، سه نهادی هستند که هریک مجوز یک نوع فعالیت را به دفاتر خدمات مسافرتی می‌دهد.

وزارت راه و شهرسازی در حوزه فروش بلیت هواپیما، قطار و اتوبوس فعال است، سازمان میراث فرهنگی در برگزاری تورهای گردشگری و ورود و خروج گردشگران نظارت دارد و سازمان حج و زیارت که زیر مجموعه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامس است نیز مجوز برگزاری تورهای زیارتی را صادر می‌کند.

نبود سیستم یکپارچه در این حوزه سبب شده است تا نظارت بر عملکرد دفاتر خدمات مسافرتی مشکل‌ساز شود و برخی از آژانس‌ها با لغو یکی از مجوزهای خود به مدد دیگر مجوزها به فعالیت خود همچنان ادامه می‌دهند.

آژانس‌هایی که فقط مجوز می‌گیرند

منوچهر جهانیان، معاون گردشگری کشور سال گذشته اعلام کرد که بیش از 3700 دفتر خدمات مسافرتی در کشور مجوز دارد که از این تعداد بیش از 500 دفتر در حالت تعطیل یا نیمه‌تعطیل است.

وی استانداردسازی دفاتر خدمات مسافرتی را یکی از رویکردهای اصلی این معاونت می‌داند و بر این باور است که آژانس‌های مسافرتی به جای آن که در ورود گردشگر فعال باشد و به رونق صنعت گردشگری کمک کند، به‌طور عمده در برگزاری تورهای خروجی متمرکز است.

آمارهای ارائه شده از سوی معاونت گردشگری نشان می‌دهد که سال1390 از میان سه میلیون و 294 هزار و 126 گردشگر خارجی که به ایران آمده بودند تنها 11 درصد از تورهای گردشگری استفاده کردند و بقیه به طور شخصی عازم ایران شدند.

در این بررسی‌ها مشخص شد که بیش از 3000 دفتر خدمات مسافرتی در ایران فعال است که بیش از 2900 دفتر در خروج مسافر از کشور فعال و فقط 110 آژانس برای ورود گردشگر خارجی تلاش می‌کنند.

الزام دفاتر مسافرتی برای ورود گردشگر خارجی

متمرکز شدن فعالیت دفاتر خدمات مسافرتی روی تورهای خروجی که منفی شدن تراز گردشگری ایران را به‌دنبال داشته است، سبب شد تا سال گذشته معاونت گردشگری بخشنامه دفاتر خدمات مسافرتی برای ورود گردشگر خارجی تصویب و ابلاغ کند.

براساس این بخشنامه که در بین فعالان صنعت گردشگری به بخشنامه 150 معروف شد، از این پس در صدور مجوز آژانس ها، ورود گردشگر به عنوان شاخص و اولویت در نظر گرفته می‌شود و متقاضیان تاسیس دفاتر خدمات مسافرتی باید سالانه دست‌کم 50 تور ورودی و ده تور داخلی داشته باشند.

به گفته مرتضی شریفی، مدیر کل امور مراکز و خدمات گردشگری، وقتی یک آژانس سالی ده هزار نفر را از کشور خارج می‌کند، حداقل باید سالی هزار گردشگر خارجی به ایران بیاورد تا صنعت گردشگری ایران نیز از این درآمدها بی‌نصیب نماند.

به گفته وی، هرچند مدیران آژانس‌ها تمرکز روی تورهای خروجی را نوعی تخصص​گرایی در این صنعت ارزیابی می‌کنند اما حقیقت این است شرایط اقتصادی ایران، وضع خوبی را برای برگزاری تورهای ارزان قیمت ورودی مهیا کرده است.

ورود گردشگر، شرط تمدید پروانه فعالیت

از ابتدای امسال برگزاری تورهای ورودی، شرط لازم برای تمدید پروانه فعالیت آژانس‌های مسافرتی است و از این رو آژانس‌ها باید مستندات خود را برای ورود گردشگر ارائه کنند تا پروانه فعالیت آنان تمدید شود.

به گفته مدیر کل امور مراکز و خدمات گردشگری، صدور این بخشنامه به نفع کشور است؛ زیرا در سایه ورود گردشگر اشتغال مستقیم و غیرمستقیم در کشور شکل می‌گیرد و همه از منافع آن بهره‌مند خواهند شد.

ضمیمه چمدان