سپر و سپهر موسیقی ایران

سال‌ها بود که به دلیل کهولت سن در بستر بیماری بود؛ هرچند که بذله‌گویی و طنزپردازی قوی و فی‌البداهه‌اش تا واپسین دم‌ حیاتش ادامه داشت.

شهناز هم در قفای فریدون حافظی، همایون خرم، حسن کسایی و...که در همین یک سال اخیر آهنگ رفتن را نواختند، رفت و خزانه پربار موسیقی ایرانی را تهی‌تر کرد و اخیرا با خبر شدیم که استاد احمد ابراهیمی هم که از بازماندگان همین نسل است، هم‌اکنون در بخش آی. سی. یو بستری است و جا دارد که برای ایشان هم آرزوی سلامت کنیم.

و اما شهناز... هرچند که از بزرگان و تکنوازان بی‌بدیل خطه اصفهان و همدوره بزرگانی چون کسایی، تجویدی، تاج، بنان، ادیب و... بود، اما با همه اینها متفاوت بود؛ در بداهه‌پردازی، جواب آواز، ملودی‌پردازی و شیرین‌نوازی سرآمد همگان بود و از آنجا که هنر برخاسته از مکنونات قلبی و ذات هنرمند است، همه این ویژگی‌ها به خصلت و روح و روان این بزرگمرد بازمی‌گشت که کم‌نظیر و بلکه بی‌نظیر بود.

اگر بپذیریم هنر پدیده‌ای ذاتی و الهی است و کمتر قائم به آموزش و اکتساب است، باید این خارق‌العاده بودن شهناز را نمونه بارز و تجلی تام و تمام این خصوصیت بدانیم. در کلام، نکته‌سنجی و لطافت سخنش که توام با انتقادی گزنده و شیرین بود نظیر نداشت و اساسا همین ویژگی‌ها بود که سبک و شیوه نوازندگی‌اش را نیز منحصربه‌فرد کرده بود.

جلیل شهناز سپر و سپهر وسیعی بین علم موسیقی با هنر موسیقی بود! او ضرب‌المثلی کوبنده برای برخی موسیقیدانان آکادمیک بود که نوازندگان سنتی را به جرم بی‌سوادی محکوم می‌کردند و مدارج و مراحل فوق‌دکترا در رشته‌های مختلف موسیقی را در دنیای امروز ملاک و معیار قرار می‌دادند. افرادی که مترصد کوچک‌ترین فرصتی بوده و هستند تا با سلاح علم موسیقی به رد موسیقی‌های قومی و نواحی و سنتی برخیزند... و شگفتا، آنجا که به نوای سحرآمیز ساز شهناز می‌رسیدند خلع‌سلاح می‌شدند.

آثار جاودانه شهناز با خوانندگان برجسته و بزرگی چون بنان، ادیب، محمودی خوانساری، گلپا، شهیدی، شجریان، ناظری و... از ماندگارترین آثار موسیقی ایرانی است که هیچ‌گاه تازگی و زیبایی‌اش را از دست نخواهد داد و در هر زمان و هر برهه‌ای الگوی بی‌همتای هنرجویان و هنرمندان نسل‌های بعدی او خواهد بود.

محمدرضا شجریان در مراسم بزرگداشت استاد جلیل شهناز که چند سال پیش برگزار شد، گفت هرچه در عرصه آواز و خوانندگی دارد از یک نوازنده بزرگ و بی‌بدیل، یعنی جلیل شهناز است و به پاس این ارزش بی‌نهایت، دست شهناز را بوسید.

حمیدرضا عاطفی - روزنامه‌نگار و منتقد